Ρωσικά όνειρα στην Άγκυρα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ρωσικά όνειρα στην Άγκυρα

Ο Ερντογάν ακολουθεί στα χνάρια του Πούτιν;
Περίληψη: 

Πολλοί υποπτεύονται ότι ο Ερντογάν πηγαίνει την Τουρκία προς μια ισλαμιστική κατεύθυνση. Αλλά ο πραγματικός στόχος του είναι ένα διαφορετικό είδος κράτους: Μια κοσμική απολυταρχία που μοιάζει περισσότερο με την Ρωσία από όσο με το Ιράν.

Η CLAIRE SADAR είναι μια ανεξάρτητη blogger και αναλύτρια της τουρκικής πολιτικής. Έχει blogs στο Ataturk’s Republic [1]. Ακολουθήστε την στο Twitter @karepublic [2].

Η τουρκική δημοκρατία δέχεται επίθεση. Η ολοένα και πιο συντηρητική ρητορική του ΑΚΡ, του κυρίαρχου πολιτικού κόμματος της χώρας, τροφοδοτεί μια διάχυτη ανησυχία ότι η κοσμική Τουρκική Δημοκρατία μπορεί να αντικατασταθεί σύντομα από ένα ισλαμιστικό καθεστώς. Πολλοί ανησυχούν πως το τελικό αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ένα κατασταλτικό κράτος κυριευμένο από τον νόμο της Σαρία –έναν παρόμοιο νόμο με εκείνον του Ιράν.

Αλλά μια διαφορετική γεωγραφική αναλογία μπορεί να είναι πιο κατάλληλη. Παρά τις συντηρητικές τάσεις του ΑΚΡ, η Τουρκία δεν πρόκειται να γίνει ισλαμιστική. Στην πραγματικότητα, η συστηματική εκστρατεία του κόμματος για την εξάλειψη των πολιτικών του αντιπάλων δεν είναι ριζωμένη στην θρησκευτική θέρμη, αλλά στην κοσμική φιλοδοξία να διατηρήσει και να εδραιώσει την εξουσία. Μια βαθύτερη ματιά στην πολιτική πορεία της Τουρκίας υπό τον πρόεδρό της, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δείχνει ότι εκείνος κατευθύνει την Τουρκία σε μια αυταρχική αλλά κοσμική κατεύθυνση, προς ένα κράτος που δε διαφέρει από εκείνο της Ρωσίας του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν.

ΠΑΛΙΡΡΟΪΚΗ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ

Ίσως ο λόγος που τόσοι πολλοί παρατηρητές υποψιάζονται πως το ΑΚΡ πιέζει την Τουρκία προς ένα ισλαμιστικό μέλλον είναι η ιστορική κληρονομιά του κόμματος: το ΑΚΡ αποτελεί απόγονο μιας μεγάλης σειράς τουρκικών ισλαμιστικών κινημάτων. Οι δύο προκάτοχοι του ΑΚΡ ήταν το Κόμμα της Ευημερίας, που δραστηριοποιείτο την περίοδο 1983-1998, και το Κόμμα της Αρετής, από το 1998 έως το 2001. Και τα δύο ήταν ευρέως γνωστά ως φιλο-ισλαμικά -μια φήμη που οδήγησε στην τελική τους διάλυση- και ως τέτοια συνεχίζουν να τα θυμούνται μέχρι σήμερα.

Αλλά ο ισλαμισμός των δύο κομμάτων φάνηκε μεγαλύτερος στην αντίληψη των κοσμικών πολιτικών τους αντιπάλων παρά στις πραγματικές πολιτικές και ιδεολογικές τους θέσεις. Η Ευημερία το περισσότερο που πλησίασε την επιδίωξη ισλαμιστικής πολιτικής ήταν οι προτάσεις της για την εξάλειψη τραπεζικών πολιτικών που βασίζονταν στην επιβολή τόκων και η εδραίωση οικονομικών δεσμών με άλλα μουσουλμανικά έθνη. Η Αρετή διατήρησε μια ακόμα πιο κοσμική ατζέντα. Ωστόσο, πολλές πολιτικές ελίτ -κυρίως στον στρατό και το δικαστικό σώμα- υποπτεύθηκαν πως τα κόμματα έτρεφαν μια μυστική επιθυμία να ανατρέψουν την υπάρχουσα κοσμική τάξη. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας τελικά διέκοψε την λειτουργία και των δύο κομμάτων γιατί παραβίαζαν την αρχή του κράτους για ανεξιθρησκία.

Μέχρι την στιγμή της δημιουργίας του ΑΚΡ, το 2001, η ιστορία του πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία είχε αρχίσει να ξεθωριάζει για πολλές γενιές. Ακόμα περισσότερο κι απ’ τους προκατόχους του, το ΑΚΡ εργάστηκε για την δημιουργία μιας πλατφόρμας που έδινε έμφαση στα δικαιώματα των πολιτών και μείωνε τις αναφορές στην θρησκεία, μια στρατηγική που βοήθησε να αναρριχηθεί στην εξουσία. Όταν δημιουργήθηκε το ΑΚΡ ήταν, το πολύ, ένα μετα-ισλαμιστικό κόμμα ˑστο πλαίσιο μιας παραδοσιακά κοσμικής χώρας, θα μπορούσε να περιγραφεί ως κέντρο-δεξιό. Παρά το γεγονός ότι πολλοί από τους ηγέτες του ήταν πραγματικά θρησκευόμενοι, η δεδηλωμένη κοινωνική, πολιτική και οικονομική τους ατζέντα επικεντρωνόταν στον καπιταλισμό, την χρηστή διακυβέρνηση, καθώς και την επέκταση των ατομικών ελευθεριών.

Αλλά μετά από περισσότερα από 12 χρόνια στην εξουσία, το ΑΚΡ δεν είναι πλέον το κόμμα που ήταν κάποτε. Έχει γίνει το προσωπικό όργανο του Ερντογάν, καθώς ο ίδιος έχει ξεκινήσει μια συστηματική εκστρατεία για την εξάλειψη των πολιτικών του αντιπάλων και την εδραίωσή του στην εξουσία. Προγενέστερες ελπίδες ότι άλλα στελέχη του ΑΚΡ, όπως ο πρώην πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ, θα κατάφερναν να αμφισβητήσουν την αυταρχική μεταστροφή του Ερντογάν αποδείχθηκαν μάταιες. Το AKP, που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από τις ιδιοτροπίες του Ερντογάν, έχει έρθει να ενσαρκώσει τις ίδιες αδυναμίες της τουρκικής πολιτικής που είχε κάποτε υποσχεθεί να εξαλείψει: Την ευνοιοκρατία, την καταστολή των ελευθεριών και την αδιαφορία για το κράτος δικαίου.

Ομολογουμένως, μερικές από τις πρόσφατες πολιτικές και από τα πρόσφατα σχέδια του ΑΚΡ έχουν σαφώς ισλαμιστική απόχρωση. Έχουν συμπεριλάβει, για παράδειγμα, μεγαλύτερους περιορισμούς στην κατανάλωση και την διαφήμιση αλκοόλ, καθώς και την κατασκευή ενός γιγαντιαίου τζαμιού σε ένα από τους ψηλότερους λόφους της Κωνσταντινούπολης. Ακόμα και η ίδια η ρητορική του Ερντογάν έχει αποκτήσει έναν πιο έντονο θρησκευτικό και κοινωνικά συντηρητικό χαρακτήρα ˑέχει ταχθεί κατηγορηματικά κατά της αντισύλληψης, της άμβλωσης, και της έννοιας της ισότητας των φύλων.

Οι εξελίξεις αυτές, ιδιαίτερα η έμφαση στην πιο θρησκευτική εκπαίδευση και τους παραδοσιακούς ρόλους του γυναικείου φύλου, έχουν επιτρέψει σε μερικούς παρατηρητές να προβλέψουν ότι η ανεξιθρησκία της Τουρκίας θα περάσει σύντομα στο παρελθόν. Φοβούνται ότι η επιθυμία του Ερντογάν να μεγαλώσει [3] μια νέα «ευσεβή γενιά» θα μπορούσε να επιφέρει την επιβολή μαντίλας για τις γυναίκες και την πλήρη απαγόρευση του αλκοόλ και της άμβλωσης. Ένα ιδρυτικό μέλος του ΑΚΡ, που έχει γίνει από τότε επικριτής του, ο Ντενγκίρ Μιρ Μεχμέτ Φιράτ, εξέφρασε πρόσφατα [4] την επικρατούσα άποψη των Τούρκων κοσμικών. Μιλώντας για την άνοδο των θρησκευτικών σχολείων, υποστήριξε ότι «η “Νέα Τουρκία”... θα είναι μια χώρα που θα κυριαρχείται από την ισλαμική σκέψη».

ΠΕΙΝΑΣΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ