Κατεστραμμένη Ουκρανία

Η συνεχιζόμενη βία ανάμεσα στις ουκρανικές δυνάμεις και τους αυτονομιστές που στηρίζονται από την Ρωσία στην ανατολική Ουκρανία εξανεμίζει τις ελπίδες για επιτυχία της εκεχειρίας «Μινσκ ΙΙ» που επετεύχθη τον περασμένο μήνα. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Φεβρουαρίου στο Χάρκοβο της Ουκρανίας, καθώς κι η συνεχής απειλή μιας αυτονομιστικής επίθεσης στο στρατηγικό λιμάνι της Μαριούπολης [1] δηλώνει ότι καμία πραγματική, παύση της βίας δεν θα συμβεί οποτεδήποτε σύντομα. Αλλά ίσως αυτό να μην είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ανατολικής Ουκρανίας: Η περιοχή είναι πλέον κατακερματισμένη. Η ανάδυση μιας άναρχης, βίαιης επαρχίας Donbass -η οποία είχε πληθυσμό έξι εκατομμυρίων πριν τον πόλεμο- είναι πιθανό να αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα διαρκή κληροδοτήματα του πολέμου. Αυτή η ζοφερή πραγματικότητα σκιαγραφεί ένα πρόβλημα που λίγοι στην Δύση είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν, πόσω μάλλον να αντιμετωπίσουν.

ΒΙΑΙΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ

Το κόστος της μάχης σε ανθρώπινες ζωές είναι προφανές: Τουλάχιστον 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι, ένας στους τέσσερις κατοίκους, έχουν εγκαταλείψει την περιοχή. Πάνω από 6.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί, σύμφωνα με επίσημους αριθμούς, αν και οι πραγματικοί αριθμοί είναι πιθανόν υψηλότεροι. Οι τοπικές υποδομές, όπως δρόμοι, γέφυρες, σχολεία, ηλεκτροπαραγωγικοί σταθμοί, αποχετεύσεις, σωληνώσεις νερού και πολυκατοικίες καταστράφηκαν ή μετατράπηκαν σε ερείπια. Η νόμιμη οικονομική δραστηριότητα στην Donbass, που κάποτε αποτελούσε βιομηχανική «ατμομηχανή», επιβραδύνθηκε μέχρι που σταμάτησε καθώς οι εργαζόμενοι έφυγαν, η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος έγινε σποραδική κι η βία κατέστησε αδύνατη την αποστολή αγαθών στις ρωσικές και ουκρανικές αγορές. Η αστάθεια και η άνοδος των εγκληματικών οργανώσεων στην περιοχή απομάκρυνε τους επενδυτές, οι οποίοι πιθανότατα δεν θα επιστρέψουν. Μια ήδη τεράστια ανθρωπιστική κρίση μεγαλώνει, ενώ είναι οδυνηρά λίγοι οι πόροι που αφιερώνονται στην διόρθωση της.

Επιπλέον, υπάρχουν κι άλλες, λιγότερο προφανείς απώλειες πολέμου στην περιοχή. Τα διοικητικά όργανα των περιοχών που βρίσκονται στα χέρια αυτονομιστών υπολειτουργούν, αν βρίσκονται σε λειτουργία δηλαδή. Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο, όμως, καθώς η διακυβέρνηση της ανατολικής Ουκρανίας ποτέ δεν υπήρξε αποτελεσματική, ενώ η διαφθορά στις τοπικές διοικητικές δομές αποτελεί επίμονο πρόβλημα τόσο στην Ρωσία, όσο και στην Ουκρανία. Καμία από τις δύο χώρες δεν δημιούργησε διάφανους και υπεύθυνους φορείς κατά την διάρκεια των τελευταίων 20 ετών. Αντίθετα, η ανατολική Ουκρανία κυβερνάται εδώ και καιρό από ένα πλέγμα πολιτικής εξουσίας, επιχειρηματικών συμφερόντων και εγκληματικών οργανώσεων. Μια σημαντική προσωπικότητα που βρέθηκε στην εξουσία πριν από τον πόλεμο ήταν ο Ουκρανός επιχειρηματίας Rinat Akhmetov, ο οποίος απολάμβανε μεγαλύτερη εξουσία από ό, τι πολλοί τοπικοί κυβερνήτες [2] ή αξιωματούχοι επιβολής του νόμου. Αφότου ξέσπασε η σύγκρουση, οι διεφθαρμένοι τοπικοί θεσμοί κατέρρευσαν καθώς οι αξιωματούχοι και οι ηγέτες των επιχειρήσεων πριν από τον πόλεμο έφυγαν προς τα δυτικά ή άφησαν τα υπάρχοντά τους στους αυτονομιστές, αφήνοντας τα εδάφη που βρίσκονταν υπό την κατοχή αυτονομιστών να περιέλθουν σε κατάσταση ανομίας.

ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗ

Πολλοί από τους κατοίκους που έμειναν πίσω στην ανατολική Ουκρανία εμφανίζονται δυσαρεστημένοι με την κυβέρνηση του Κιέβου, δεν συμπάσχουν, όμως, απαραίτητα με τους αυτονομιστές. Αντ’ αυτού, έχουν εγκλωβιστεί σε μια θανάσιμη διασταύρωση πυρών ενός γεωπολιτικού παιχνιδιού που δεν μπορούν να ελέγξουν. Οι αυτονομιστές αξιωματούχοι που ελέγχουν την αυτοαποκαλούμενη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ (Donetskaya Narodnaya Respublika, DNR) και την Λαϊκή Δημοκρατία του Luhansk (LNR) έχουν γενικά ελάχιστη εμπειρία στην διακυβέρνηση κι ακόμη λιγότερο ενδιαφέρον σε ό, τι αφορά την ανάληψη ευθύνης για την κάλυψη των αναγκών των κατοίκων στις περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους. Ο ανακηρυγμένος πρωθυπουργός της DNR, Alexander Zakharchenko, πρώην ηλεκτρολόγος, ήταν μέλος μιας μαχητικής ομάδας, της Oplot, πριν [3] εκτοξευτεί στον ηγετικό του ρόλο το περασμένο καλοκαίρι. Από τότε, η ομάδα του έχει μετατραπεί σε πολιτοφυλακή [4].

Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι από τους υψηλόβαθμους του αυτονομιστικού κινήματος είναι ξεκάθαρα καιροσκόποι που προσπαθούν να προωθήσουν τα δικά τους πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα, ακόμα κι αν τα συμφέροντα αυτά δεν ευθυγραμμίζονται πάντα με εκείνα του Κρεμλίνου. Αυτό θα περιπλέξει την δυνατότητα του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, να σταματήσει γρήγορα την σύγκρουση, αν, φυσικά, αποφασίσει να προβεί σε κάτι τέτοιο.

ΤΟ ΕΠΙΣΦΑΛΕΣ ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ

Οι αυτονομιστικές δυνάμεις στην DNR και την LNR δεν έχουν μια κοινή ιδεολογική συνάρτηση. Η υβριδική προσέγγιση της Ρωσίας στον πόλεμο –η χρήση παράτυπων, συχνά απείθαρχων πολιτοφυλακών και εγκληματικών οργανώσεων μαζί με περιορισμένες ρωσικές τακτικές δυνάμεις και προσωπικό Υπηρεσιών ασφαλείας- πηγάζει από την αποστροφή της ρωσικής κοινής γνώμης για άμεση στρατιωτική επέμβαση στην ανατολική Ουκρανία. Η Ρωσία εξουσιοδότησε μια ετερόκλητη ομάδα μισθοφόρων, η οποία περιελάμβανε Κοζάκους, Τσετσένους, ομάδες οργανωμένου εγκλήματος και ριζοσπαστικούς Ρώσους επιδρομείς, για την οικοδόμηση της Νοβοροσίας μέσω της αποσταθεροποίησης της περιοχής. Την ώρα που οι Δυτικές κυρώσεις αρχίζουν να γίνονται αισθητές στην ρωσική οικονομία, η οποία θα έρθει αντιμέτωπη πιθανότατα με μια ύφεση εντός του έτους [5], ο Πούτιν αναδίπλωσε την στρατηγική του, ελπίζοντας ότι η επίμονη άρνηση συμμετοχής της Ρωσίας στην σύγκρουση θα υπονομεύσει την ευρω-ατλαντική ενότητα και θα κατευνάσει την Δυτική κατακραυγή για τις δράσεις της Μόσχας στην Ουκρανία.

Το πρόβλημα που δημιουργείται από έναν υβριδικό πόλεμο, ωστόσο, είναι ότι η δυνατότητα άρνησης της ευθύνης έρχεται σε βάρος του πλήρους ελέγχου. Η Μόσχα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει μέρος του ελέγχου επί των μεμονωμένων αποσχιστικών στοιχείων που έχουν αποκλίνοντα, συγκρουόμενα συμφέροντα. Ο Πούτιν ξεφορτώθηκε μερικούς από τους πιο αναξιόπιστους αυτονομιστές [6] μετά από τα καταστροφικά γεγονότα της Malaysia Airlines, αλλά δυσκολεύεται να χαλιναγωγήσει τους άλλους. Όπως ανέφερε το International Crisis Group [7] στα τέλη του περασμένου έτους, οι αυτονομιστικές ομάδες επέδειξαν σοβαρές διχόνοιες κατά την υπογραφή της συμφωνίας «Μινσκ Ι» –με μερικούς να αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα για ειρήνη ως προϋπόθεση οικοδόμησης ενός λειτουργικού κράτους στα κατεχόμενα εδάφη τους και άλλους να πιέζουν για κλιμάκωση της κρίσης, προκειμένου να επεκτείνουν τα εδάφη τους και να συνεχίσουν την προσπάθεια οικοδόμησης της Νοβοροσίας.

Από την πλευρά τους, οι εγκληματικές και στρατιωτικές ομάδες, αν κι επισήμως φαίνονται ενωμένες κατά του ουκρανικού κράτους, στην πραγματικότητα επιθυμούν να καρπωθούν τα λάφυρα του πολέμου. Οι διοικητές των ομάδων αυτών δεν είναι διαφορετικοί από τους πολέμαρχους που είχαν εμφανιστεί στα Βαλκάνια, την Γεωργία και το Τατζικιστάν ˑ δεν τους συμφέρει να οικοδομήσουν μια ειρήνη που θα αποδυναμώσει την εξουσία τους πάνω στα μικρά κομμάτια γης που βρίσκονται σήμερα υπό τον έλεγχό τους μέσω της χρήσης ωμής βίας, διεφθαρμένων πελατειακών συστημάτων και απειλών ενάντια στους τοπικούς πληθυσμούς. Οι διοικητές των πολιτοφυλακών έχουν κατηγορηθεί για μια μεγάλη ποικιλία εγκληματικών συμπεριφορών, συμπεριλαμβανομένης της απαγωγής, της κλοπής, της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών, των συνομωσιών λαθρεμπορίου και των εκτελέσεων με συνοπτικές διαδικασίες. Η επιχειρηματική αυτοκρατορία του Akhmetov στην ανατολική Ουκρανία έχει δεχθεί επίθεση από τις ομάδες αυτές, και ορισμένα από τα περιουσιακά της στοιχεία απειλούνται από τους αυτονομιστές με απαλλοτρίωση. Σε απάντηση, ο Akhmetov συνέστησε μια δική του ιδιωτική πολιτοφυλακή, που αποτελείται από σιδηρουργούς και ανθρακωρύχους, οι οποίοι περιπολούν την Μαριούπολη, μια πόλη που βρίσκεται συχνά υπό αυτονομιστική επίθεση και που φιλοξενεί έναν σημαντικό αριθμό επιχειρηματικών συμφερόντων του ολιγάρχη.

Από τότε, πολλοί ηγέτες αυτονομιστών έχουν επιδιώξει ενεργά να υπονομεύσουν τις συμφωνίες «Μινσκ» που έγιναν τον Σεπτέμβριο και τον Φεβρουάριο λόγω των αρνητικών επιπτώσεων που θα μπορούσε να έχει η ειρήνη στην αισχροκέρδεια του πολέμου και τα όνειρα επέκτασης. Μερικοί αυτονομιστές που εμπλέκονται στην κατάληψη του Ντεμπαλτσέβε απέρριψαν δημοσίως την «Μινσκ ΙΙ» [8] κι έχουν υποστηρίξει επανειλημμένα ότι απαιτείται μια μεγαλύτερη ουδέτερη ζώνη μεταξύ της πόλης και των περιοχών που βρίσκονται υπό τον έλεγχο της ουκρανικής κυβέρνησης. Άλλοι ζήτησαν να επεκταθούν περισσότερο προς τα δυτικά, γεγονός που αποτελεί ανησυχητικό σημάδι της πρόθεσής τους για επέκταση στα βάθη των εδαφών που διατηρεί η ουκρανική κυβέρνηση, ανεξάρτητα από τις εντολές που λαμβάνουν από την Μόσχα. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Πούτιν αποφεύγει να κάνει αξιόπιστες διαπραγματεύσεις, οι ενέργειες των αντιπροσώπων του καθιστούν ασαφές το αν προβεί σε κάτι τέτοιο να οδηγήσει σε άμεση παύση της σύγκρουσης.

ΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ

Η πιθανότητα για μακροπρόθεσμη ανασφάλεια δεν περιορίζεται στις επαναστατημένες περιοχές: Κι η Ουκρανία έχει συμμετοχή σε αυτόνομα και ημιαυτόνομα ανεξάρτητα τάγματα, μερικά από τα οποία προέρχονται από ουκρανικές εθνικιστικές ομάδες, ακραία στοιχεία δυνάμεων αυτοάμυνας του Μαϊντάν, καθώς και εγκληματικές οργανώσεις. Για παράδειγμα, η Kyiv Post αναφέρει ότι ένα εθελοντικό τάγμα στο Luhansk Oblast αποτελείται κυρίως από πρώην κατάδικους [9] από την Donbass που φυλακίστηκαν για τα πάντα, από εκβιασμούς μέχρι φόνο και έκτοτε έχουν εμπλακεί σε κατηγορίες λεηλασιών. Ορισμένες ταξιαρχίες έχουν κατηγορηθεί από την Διεθνή Αμνηστία [10] για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων παρόμοιες με εκείνες που διαπράττουν οι αυτονομιστικές ομάδες που στηρίζονται από την Ρωσία και οι εγκληματικές συμμορίες.

Άλλες ουκρανικές πολιτοφυλακές που μάχονται στα ανατολικά χρηματοδοτούνται από την ουκρανική ολιγαρχία, στην οποία πιθανότατα λογοδοτούν τελικά, κι όχι από την κυβέρνηση. Εκτός από τον στρατό του Akhmetov, ο Ουκρανός ολιγάρχη, Ihor Kolomoisky, έχει παράσχει εφόδια και προσωπικό [11] σε όσους μάχονται υπέρ του Κιέβου μέσω του Privat Group, της πολυεθνικής του εταιρείας. Οι επικριτές του Kolomoisky, συμπεριλαμβανομένου του Akhmetov, ανησυχούν μήπως εκείνος χρησιμοποιήσει αυτές τις ομάδες για να προωθήσει τα οικονομικά του συμφέροντα και την πολιτική του εξουσία στο εσωτερικό της χώρας.

Μερικές από αυτές τις ανεξάρτητες και ημιανεξάρτητες ομάδες θρηνούν ήδη για την υπογραφή του προέδρου της Ουκρανίας, Petro Poroshenko, στην «Μινσκ ΙΙ» και επικρίνουν τον χειρισμό του πολέμου από πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματικούς, ιδιαίτερα σχετικά με την ανοργάνωτη ουκρανική υπαναχώρηση στο Ντεμπαλτσέβε. Πιθανότατα, ένας από τους ηττημένους της συνέχισης της βίας μετά την συμφωνία εκεχειρίας του Φεβρουάριου να είναι ο ίδιος ο Poroshenko: Οι προοπτικές του για πολιτική επιβίωση, για να μην αναφερθούμε στις ελπίδες για πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της Ουκρανίας, εξαρτώνται εν μέρει από το πώς θα αντιδράσουν στην απώλεια της πόλης αυτές οι εθνικά προσανατολισμένες ομάδες που χρηματοδοτούνται από τους ολιγάρχες. Τόσο ο Poroshenko όσο και η Δύση θα πρέπει να ανησυχούν, κυρίως δεδομένου ότι μέλη της υπερεθνικιστικής ταξιαρχίας έκαναν εκκλήσεις το περασμένο φθινόπωρο για μια χούντα κατά του προέδρου της Ουκρανίας για να εγκαταστήσουν έναν ισχυρότερο και πιο αποφασιστικό ηγέτη. [12]

Ο Πούτιν φαίνεται να βρίσκεται σε ισχυρότερη θέση στην εγχώρια πολιτική από ό, τι ο Poroshenko, αλλά αντιμετωπίζει τους δικούς του επικριτές από την ακροδεξιά, που υποστηρίζουν ότι δεν έχει κάνει αρκετά για να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αρκετοί πρώην αυτονομιστές μαχητές από το Luhansk, που βρίσκονται πλέον στην ρωσική πόλη Yekaterinburg, έχουν απειλήσει [13] αντιπολεμικούς ακτιβιστές με την χρήση βίας. Κάποιοι απ’ αυτούς τραυμάτισαν τουλάχιστον έναν από εκείνους τους επικριτές πριν προβούν σε μια ρατσιστική επίθεση εναντίον ομάδας εργαζομένων μεταναστών. [14] Επιπλέον, αν και μπορεί το κοινό να μην μάθει ποτέ ποιος διέταξε την δολοφονία του ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης, Boris Nemtsov, φημολογείται στην Ρωσία πως δεξιές ομάδες –οι οποίες ίσως να συνδέονται με κάποια αδίστακτα στοιχεία των Υπηρεσιών ασφαλείας- θα μπορούσαν να έχουν εμπλακεί στην επίθεση. Με άλλα λόγια, η απόφαση της Μόσχας να προκαλέσει εθνικό σοβινισμό για να δικαιολογήσει την παρέμβασή της στην Ουκρανία έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση βίας στο εσωτερικό της χώρας. Αν οι αυτονομιστές μαχητές επιστρέψουν από την μάχη με ριζοσπαστικές απόψεις και όπλα στρατιωτικών προδιαγραφών, η Ρωσία θα μπορούσε να περιπέσει στο ίδιο ακριβώς χάος με την Ουκρανία.

Η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας έχει προχωρήσει στον δεύτερο χρόνο της χωρίς να διακρίνεται καμία ένδειξη λύσης. Αυτό που έχει γίνει σαφές, ωστόσο, είναι ότι ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία χρειάζονται πια ένοπλους κακοποιούς.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143268/paul-stronski/broken-ukraine

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.dw.de/ukraine-separatists-launch-massive-attack-in-mariupol-k...
[2] http://www.cbsnews.com/news/ukraines-richest-man-wrestles-mariupol-from-...
[3] http://www.bbc.com/news/world-latin-america-27211501
[4] http://www.themoscowtimes.com/article.php?id=515683
[5] http://www.cnbc.com/id/102382917
[6] http://uatoday.tv/politics/russian-agent-strelkov-requests-to-join-milit...
[7] http://www.crisisgroup.org/en/publication-type/media-releases/2014/europ...
[8] https://www.youtube.com/watch?v=wf-Gqoho9DU&list=PL9pK2WFkNFxqt7apuwHV4U...
[9] http://www.kyivpost.com/content/kyiv-post-plus/convicts-turned-cops-on-f...
[10] https://www.amnesty.org/en/documents/EUR50/042/2014/en/
[11] http://www.wsj.com/articles/ukraines-secret-weapon-feisty-oligarch-ihor-...
[12] http://www.theguardian.com/world/2014/sep/10/azov-far-right-fighters-ukr...
[13] http://www.newsru.com/crime/09feb2015/lnrattckexjudgeurl.html
[14] http://nr2.com.ua/News/world_and_russia/V-Ekaterinburge-nachalis-napaden...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr