Κανονικές χώρες

Παρά το γεγονός ότι η πρόοδος στα επίπεδα διαβίωσης είναι σημαντική, η πιο ουσιαστική μεταμόρφωση του πρώην ανατολικού μπλοκ ήταν πολιτική. Οι πολίτες των περισσότερων από τα μεταβατικά κράτη ζουν υπό κυβερνήσεις που είναι πιο ελεύθερες και ανοικτές σήμερα από όσο σε οποιοδήποτε άλλο σημείο στην ιστορία τους. Ακόμη και στο πλαίσιο της παγκόσμιας αναβίωσης της δημοκρατίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η έκταση της πολιτικής αλλαγής στο πρώην ανατολικό μπλοκ είναι αξιοσημείωτη.

Λίγοι αριθμοί, λένε την ιστορία. Χρησιμοποιώντας το πιο κοινό μέτρο των πολιτικών καθεστώτων, ο δείκτης Πολιτείας (Polity index), συντάχθηκε από το Κέντρο για την Συστημική Ειρήνη (Center for Systemic Peace), τοποθετήσαμε τις χώρες σε μια κλίμακα από το μηδέν (για καθαρά δικτατορικά καθεστώτα) ως το 100 (για την ισχυρότερη μορφή δημοκρατίας). Το 1988, τα κράτη τού ανατολικού μπλοκ κατατάσσοντο μεταξύ του πέντε (Αλβανία) και του 40 (Ουγγαρία), με μέση βαθμολογία το 20, το οποίο ήταν κοντά στις εκτιμήσεις περί Αιγύπτου και Ιράν. Λαμβάνοντας υπόψη τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, οι κομμουνιστικές χώρες ξεχώριζαν ως ασυνήθιστα αυταρχικές. Μετά τις επαναστάσεις τής περιόδου 1989-1991, ο μέσος όρος τής περιοχής εκτοξεύθηκε, φθάνοντας στο 76 το 2013. Σήμερα, η μέση μετα-κομμουνιστική χώρα είναι ακριβώς τόσο ελεύθερη όσο θα περίμενε κανείς να είναι, δεδομένου του εισοδήματος της. Έξι παίρνουν την υψηλότερη βαθμολογία, στο ίδιο επίπεδο με την Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

ΟΔΕΥΟΝΤΑΣ ΥΨΗΟΤΕΡΑ

Οι μετα-κομμουνιστικές χώρες σήμερα απέχουν πολύ από το τέλειο. Αλλά οι περισσότερες από τις ελλείψεις τους είναι χαρακτηριστικές των κρατών σε παρόμοια στάδια οικονομικής ανάπτυξης. Από πολλές απόψεις, έχουν καλύτερη απόδοση από όση προϋποθέτουν τα εισοδήματά τους, και στις λίγες περιπτώσεις που υστερούν, οδεύουν σχεδόν πάντα προς την σωστή κατεύθυνση.

Δείτε την δωροδοκία. Η περιοχή συνήθως πετύχαινε χαμηλή βαθμολογία στους δείκτες μέτρησης της αντιληπτής διαφθοράς. Η επίδοση αυτή δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένου ότι οι εν λόγω δεικτες οικοδομούνται εν μέρει από έρευνες σε διεθνείς επιχειρηματίες, οι οποίοι είναι πιθανό να επηρεάζονται από την δυσάρεστη εικόνα τής περιοχής στα παγκόσμια μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αλλά οι ρυθμοί τής δωροδοκίας που αναφέρθηκαν από τους πολίτες των μετα-κομμουνιστικών χωρών σε ανώνυμες έρευνες δίνουν μια διαφορετική εικόνα. Τα ποσοστά αυτά, αν και υψηλά, είναι χαρακτηριστικά για χώρες με παρόμοια επίπεδα εισοδήματος. Δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν μεταξύ 2010 και 2013 από το παρατηρητήριο της Διεθνούς Διαφάνειας έδειξαν ότι λιγότεροι άνθρωποι ανέφεραν δωροδοκίες στο μέσο μετα-κομμουνιστικό κράτος (23%) από όσοι σε άλλες χώρες (28%).

Όταν πρόκειται για την ένοπλη σύγκρουση, επίσης, η περιοχή δεν διαφέρει από άλλα μέρη με συγκρίσιμα επίπεδα ανάπτυξης. Παρά τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία, την Τσετσενία, και τώρα την Ουκρανία, οι μετα-κομμουνιστικές χώρες δεν είχαν περισσότερες πιθανότητες από όσες τα παρομοίως ανεπτυγμένα κράτη να βιώσουν συγκρούσεις ή εμφύλιους πολέμους κατά την διάρκεια των τελευταίων 25 ετών. Ούτε αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά θανάτων σε πολέμους ή αντάρτικη βία, είτε σε απόλυτους αριθμούς είτε ανά κάτοικο. Και παρ’ όλο που η ουκρανική διαμάχη είναι πολύ πρόσφατη για να συμπεριληφθεί στους υπολογισμούς αυτούς, είναι απίθανο να αλλάξει σημαντικά αυτά αποτελέσματα, εκτός εάν οι εχθροπραξίες εκεί βγουν εκτός ελέγχου.

Πίσω από αυτά τα δεδομένα υπάρχει η δραματική αποστρατικοποίηση της περιοχής: Ενώ οι αμυντικές δαπάνες τής Σοβιετικής Ένωσης κάποτε έφταναν το 25% του ΑΕΠ, κανένα από τα διάδοχα κράτη της, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας τής Ρωσίας, δεν δαπανά περισσότερα από 5% σήμερα. Ακόμη και καθώς η συμμαχία τους αποσυντέθηκε, τα κράτη-μέλη τού πρώην Συμφώνου τής Βαρσοβίας κατόρθωσαν να καταργήσουν ένα εκατομμύριο στρατιώτες.

Ο πληθωρισμός και η ανεργία είναι δύο άλλες περιπτώσεις. Στην δεκαετία τού 1990, οι περισσότερες από τις μετα-κομμουνιστικές χώρες υπέφεραν χρόνια αύξησης τιμών και ανεργίας. Παρ’ όλα αυτά, από το 2012 ο πληθωρισμός έχει σταθεροποιηθεί σχεδόν παντού˙ Ο μέσος ρυθμός πληθωρισμού στις μετα-κομμουνιστικές οικονομίες όντως μειώθηκε κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Και παρ’ όλο που η ανεργία παραμένει αρκετές ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα στις υπό μετάβαση χώρες από όσο σε συγκρίσιμα κράτη, μειώθηκε από το υψηλότερο επίπεδό του περίπου το 2000.

Τα τελευταία χρόνια έχουν επίσης δει βελτιώσεις σε έναν άλλο τομέα στον οποίο τα μετα-κομμουνιστικά κράτη υπολείποντο του υπόλοιπου κόσμου: Στην ευτυχία των πολιτών τους. Σύμφωνα με την τελευταία Έρευνα Αξιών τού Κόσμου (World Values Survey), η οποία διεξήχθη την περίοδο 2010-2014, η περιοχή πλησιάζει και σε αυτό, επίσης. Κατά μέσο όρο, το 81% των ερωτηθέντων στις μετα-κομμουνιστικές χώρες ανέφεραν ότι ήταν είτε «πολύ» είτε «αρκετά» ευχαριστημένοι, σε σύγκριση με το 84% παγκοσμίως. Για το επίπεδο των εισοδημάτων τους, οι χώρες αυτές δεν είναι πλέον σε ιδιαίτερη κατάθλιψη - ακόμα κι αν οι κάτοικοί τους εκφράζουν ασυνήθιστη δυσαρέσκεια για τις δουλειές τους, τις κυβερνήσεις τους, καθώς και τα συστήματα εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης. Τα ποσοστά αυτοκτονίας, εξακολουθούν να είναι σχετικά υψηλά, αλλά έχουν μειωθεί αισθητά από το τέλος τού κομμουνισμού.

ΚΑΝΟΝΕΣ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η μελέτη των μέσων όρων συσκοτίζει την μεγάλη διακύμανση που προέκυψε μετά την κατάρρευση της επιβεβλημένης από την Μόσχα ομοιομορφίας. Σήμερα, οι αντιθέσεις μεταξύ διαφορετικών μετα-κομμουνιστικών χωρών είναι εντυπωσιακή. Η Πολωνία έχει εξελιχθεί σε μια δημοκρατία τής ελεύθερης αγοράς, τής οποίας το εισόδημα έχει υπερδιπλασιαστεί από το 1990˙ Το Τατζικιστάν παραμένει μια σημαδεμένη από τον πόλεμο και εξαιρετικά φτωχή δικτατορία, με επικεφαλής τον ίδιο ηγέτη για περισσότερα από 20 χρόνια.