Ανακατατάξεις στον χάρτη ενεργειακής ασφάλειας της Ανατολικής Ευρώπης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ψάχνει εναλλακτικές λύσεις για την ενεργειακή της ασφάλεια στον απόηχο της απόφασης του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν να εγκαταλείψει την κατασκευή του μεγάλου αγωγού φυσικού αερίου South Stream (Δεκέμβριος 2014). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρακολουθεί στενά την εξέλιξη της κατασκευής του «Νότιου Διάδρομου» (Southern Corridor, αποτελούμενου από τους αγωγούς Trans-Anatolian/ TANAP και Trans-Adriatic/TAP), μέσω του οποίου φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν θα μεταφέρεται ήδη από το 2020 στην Ευρώπη, και είναι έτοιμη να δώσει μια υπό όρους θετική γνώμη στο σχέδιο κατασκευής αγωγού που ευελπιστεί να συνδέει τα αποθέματα υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου (Ισραήλ και Κύπρος) με την Ιταλία και την ευρωπαϊκή αγορά μέσω Ελλάδος (αγωγός EastMed).

SOUTHERN GAS CORRIDOR

Οι εξελίξεις αυτές κατά το τελευταίο διάστημα, συμπληρώνονται από ορισμένα γεγονότα άξια προσοχής. Στην πραγματικότητα,

1) η εγκατάλειψη από την Ρωσία, μετά από επτά χρόνια προσπαθειών και κόστος 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, του δαπανηρού έργου κατασκευής υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου προς την βουλγαρική ακτή της Μαύρης Θάλασσας (South Stream) -ούτως ή άλλως εφικτού μόνο από πολιτικής, όχι από οικονομικής, απόψεως-, και η πρόκριση του ίσης μεταφορικής ικανότητας (63 bcm ) αγωγού προς την τουρκική ακτή (Turkish Stream)- στην ουσία αποτελούντος επέκταση της μεταφορικής ικανότητας του υπάρχοντος αγωγού Blue Stream,

2) η έκφραση θετικής γνώμης του Ισραήλ για την κατασκευή του σχεδιαζόμενου αγωγού EastMed (έχει προεπιλεγεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως έργο κοινού ενδιαφέροντος-PCI),

3) η απόφαση της κοινοπραξίας Trans-Adriatic Pipeline/TAP να διπλασιάσει προ σχεδίου την ικανότητα μεταφοράς του αγωγού στα 20 bcm, και

4) η ανακοίνωση από το ελληνικό Υπουργείο Ενέργειας του σχεδίου μεταφοράς φυσικού αερίου Κάθετος Διάδρομος (Vertical Corridor), που φιλοδοξεί να συνδέσει την Ελλάδα με την Ουγγαρία μέσω του υπάρχοντος δικτύου αγωγών της νοτιοανατολικής Ευρώπης, όλα σηματοδοτούν μια πραγματική ανακατάταξη του ενεργειακού καμβά της Ανατολικής Ευρώπης.

Η απόφαση του Κρεμλίνου να αναδρομολογήσει το έργο «South Stream» προς την Τουρκία δεν συνιστά σε καμία περίπτωση απόφαση απελπισίας, καθότι η Τουρκία είναι ο δεύτερος κατά σειρά προορισμός εξαγωγών της Gazprom προς την Ευρώπη μετά την Γερμανία (26,7 bcm), και δεν ακυρώνει σε καμία περίπτωση τον αρχικό στόχο της Ρωσίας να απελευθερωθεί από την ανάμειξη της Ουκρανίας στην τροφοδοσία της αγοράς της ΕΕ. Η απόφαση μπορεί να στερεί από την Βουλγαρία τα αναμενόμενα οικονομικά οφέλη, αλλά θέτει το ρωσικό φυσικό αέριο στην πρώτη γραμμή του εφοδιασμού της ΕΕ έναντι ανταγωνιστών από την Ασία, τη Μέση Ανατολή, ενδεχομένως ακόμη και την Ανατολική Μεσόγειο, και αναδιατάσσει τον ενεργειακό ρόλο της Τουρκίας, όχι μόνο ως τελικής αγοράς, αλλά και είναι πιο σημαντικό, ως διαμετακομιστή. Σε κάθε περίπτωση, το λεγόμενο «Τουρκικό Ρεύμα», λόγω του μεγέθους και της ωριμότητάς του, ούτε μπορεί να εγκαταλειφθεί από την Ρωσία ούτε να αγνοηθεί από την ΕΕ λόγω της σημασίας του για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, υπό την προϋπόθεση ότι η Μόσχα θα σεβαστεί τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ.

Εκτός από το «Τουρκικό Ρεύμα» για την έγκαιρη διασύνδεση του οποίου με το ευρωπαϊκό δίκτυο μέσω Ελλάδος πιέζει η Μόσχα, υπάρχει μια ολόκληρη σειρά σχεδιαζόμενων ή ημιολοκληρωμένων έργων τα οποία, εάν υλοποιηθούν, θα μπορούσαν να αλλάξουν το χάρτη ενεργειακής ασφάλειας της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αυτά αναφέρονται παρακάτω ανάλογα με το επίπεδο ωριμότητας τους:

(α) ο αγωγός διασύνδεσης Ιταλία-Ελλάδα (Italy-Greece Interconnector/ IGI) στην Αδριατική, ο οποίος έχει σχεδόν ολοκληρωθεί από την ελληνική εταιρεία ΔΕΠΑ και την ιταλική Edison.

EASTMED IGI

(β) ο αγωγός διασύνδεσης φυσικού αερίου Ελλάδα-Βουλγαρία (Interconnector Greece-Bulgaria/IGB), μήκους 180 χιλιομέτρων, με στόχο, όταν ολοκληρωθεί (2018/2019), να αναστρέψει την ενεργειακή απομόνωση της Βουλγαρίας μέσω διαφοροποίησης των πηγών εφοδιασμού ενέργειας. Επιπλέον, μέσω αυτού του στρατηγικής σημασίας αγωγού, και άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης θα επωφεληθούν από μια πρόσθετη οδό παροχής φυσικού αερίου.

(γ) ο δια-Αδριατικός αγωγός (Trans-Adriatic Pipeline/TAP), ο οποίος ως συνέχεια του αγωγού TANAP, θα διέλθει από την Ελλάδα και την Αλβανία με σκοπό τον εφοδιασμό της ιταλικής και άλλων κεντροευρωπαϊκών αγορών με 20 bcm/έτος φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν.

(δ) τα δύο πλωτά έργα τερματικών σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στη βορειοανατολική Ελλάδα (Αλεξανδρούπολη και Καβάλα), που θα περιέχουν 150.000 m3 φυσικού αερίου, προοριζόμενα να εξαχθούν στην Ανατολική Ευρώπη και στην Τουρκία. Το πρώτο FSRU αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία τη περίοδο 2017/2018.

(ε) το πρόσφατα ανακοινωθέν σχέδιο Κάθετος Διάδρομος (Vertical Corridor), που φιλοδοξεί να συνδέσει τα εθνικά δίκτυα της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας (κοινό ανακοινωθέν τριών υπουργών Ενέργειας- Βρυξέλλες, 09.12.2014), καθώς και άλλων χωρών όπως η Ουγγαρία και η Σερβία, μέσω αγωγών διασύνδεσης. Υπολογίζεται ότι θα μεταφέρει 3-5 bcm/έτος φυσικού αερίου που θα παρέχεται από το ελληνικό δίκτυο (τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου Ρεβυθούσας), τον αγωγό ΤΑΡ, και τους ανωτέρω αναφερόμενους σταθμούς FSRU στη Βόρεια Ελλάδα. Δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει χαρακτηρίσει τον διασυνδετήριο αγωγό IGB ως σχέδιο κοινού ενδιαφέροντος και μικροπρόθεσμη στρατηγική προτεραιότητα ενεργειακής ασφάλειας (Μάιος 2014) σε μια προσπάθεια δημιουργίας μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας , το σχέδιο του Κάθετου Διαδρόμου θα μπορούσε να αποτελέσει μια πραγματικά αξιόπιστη εναλλακτική ενεργειακή οδό για την Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, αναβαθμίζοντας ταυτόχρονα την περιφερειακή υπεραξία της χώρας μας. Με αυτό το σκεπτικό έχει χρηματοδοτηθεί από το Ευρωπαϊκό Οικονομικό Πρόγραμμα Ανασυγκρότησης με 45 εκατ. Ευρώ και αναμένεται να τύχει στήριξης και από επονομαζόμενο σχέδιο Junker ως έργο συνδετικό της Ευρώπης. Στην ουσία πρόκειται για βελτίωση της υπάρχουσας δομής και όχι για κατασκευή νέου αγωγού φυσικού αερίου. Μάλιστα, ένα ερευνητικό ινστιτούτο στην Ελλάδα ήδη εργάζεται για την εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας για το έργο αυτό (1).

VERTICAL CORRIDOR EAST RING

Ούτως ή άλλως, στην Ευρώπη υπάρχει μια αυξανόμενη συναίνεση για το ότι τα συντονιζόμενα έργα υποδομής μπορεί να προσφέρουν την αναγκαία τονωτική ένεση στην παραπαίουσα οικονομία της ηπείρου και μια βάση για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Υπό αυτή την έννοια, το σχέδιο Κάθετος Διάδρομος θα πρέπει να γίνει σημείο επαναβεβαίωσης της ελληνικής ενεργειακής στρατηγικής προκειμένου να ακυρωθούν σχέδια συνεργασίας της Βουλγαρίας με την Τουρκία για δημιουργία διασυνδετηρίου αγωγού Τουρκία-Βουλγαρία (ITB), σύνδεσή του Κάθετου Διαδρόμου με τον σχεδιαζόμενο από την Gazprom αγωγό Turkish Stream (Τουρκικό Ρεύμα)με παράλληλη λειτουργία τερματικού σταθμού LNG στην Ανατολική Θράκη, ή κατασκευή υποθαλάσσιας διακλάδωσης του Τουρκικού Ρεύματος προς τις βουλγαρικές ακτές, καθιστώντας έτσι την γείτονα μέρος σχεδίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Σόφια φέρει βαρέως το ενδεχόμενο απόκτησης από ελληνικής πλευράς ηγετικού ρόλου στην περιφερειακή διανομή φυσικού αερίου, σε αέρια και υγροποιημένη μορφή.

TURKISH STREAM

Η Ελλάδα, λόγω γεωγραφικής θέσης και ύπαρξης της αναγκαίας υποδομής επεξεργασίας υγροποιημένου φυσικού αερίου από τον Περσικό Κόλπο, τις ΗΠΑ (σχιστολιθικό αέριο) και την Λεβαντίνη (Κύπρος και Ισραήλ) (τερματικός σταθμός Ρεβυθούσας- με προοπτικές αναβάθμισης έως 6 bcm ετησίως από το 2016), αποτελεί σύμφωνα με την DG Energy της Ευρωπαϊκής Επιτροπής φυσικό κόμβο αερίου (physical gas hub). Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει άμεσα να κινηθεί επί τη βάσει της ευρωπαϊκής δήλωσης στήριξης των κάθετων διαδρόμων (09.12.2014), ώστε το σχέδιο του Κάθετου Διαδρόμου -μέσω του διασυνδετήριου αγωγού IGB, του σχεδιαζόμενου διασυνδετήριου αγωγού Ρουμανίας-Βουλγαρίας και του αντίστοιχου εν ενεργεία Ρουμανίας-Ουγγαρίας, και της ανάστροφης ροής αερίου διαμέσω του υφιστάμενου ελληνο-βουλγαρικού αγωγού ρωσικού αερίου, να καταστεί ο ακρογωνιαίος λίθος του νέου επενδυτικού προγράμματος του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Γιούνκερ για την ανάπτυξη της Ευρώπης (2). Κατά τις πρόσφατες συζητήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Σόφια, 09.02.2015), επιβεβαιώθηκε η θέληση Ελλάδος, Βουλγαρίας και Ρουμανίας για βελτίωση των μεταξύ τους διασυνδέσεων σε σχέση με τα θέματα αναστροφής ροής ώστε να επιτυγχάνεται διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού φυσικού αερίου. Επιπλέον, μέσω της προώθησης του σχεδίου του Κάθετου Διαδρόμου θα ενοποιηθούν οι εθνικές αγορές φυσικού αερίου, θα ενισχυθεί η ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής, θα μειωθούν οι τιμές ενέργειας και η συνολική περιφερειακή ανάπτυξη της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, κάτι που εξάλλου συνιστά στόχο της στρατηγικής της Ενεργειακής Ένωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η Ελλάδα μπορεί να πρωταγωνιστήσει στην κάλυψη του κενού που άφησε η απόρριψη από τις δυνάμεις της αγοράς του προτιμώμενου από τις ΗΠΑ σχεδίου Nacucco West, με την αξιοποίηση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου και του σχεδίου IGB, ώστε να δηλώσει αποφασισμένη να συμβάλει στην έγκαιρη (2020) ολοκλήρωση του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου για την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ, πρωταρχικής σημασίας για την Ουάσιγκτον, ιδίως κατά την επαύριο της συνεχιζόμενης ρωσο-ουκρανικής κρίσης.

Κύριος στόχος της ελληνικής ενεργειακής πολιτικής είναι να καταστεί η χώρα μας μέσω του Κάθετου Διαδρόμου περιφερειακό ενεργειακό κέντρο (regional energy hub) για την νοτιοανατολική Ευρώπη και πάροχος ενεργειακής ασφάλειας (energy security provider) για την Ευρώπη από τις αρχές του 2017, τρία χρόνια πριν την ολοκλήρωση του TAP. Σε περίπτωση μάλιστα υλοποίησης της βαλκανικής συνέχειας του Τουρκικού Ρεύματος μέσω ελληνικού εδάφους, η κυβέρνηση οφείλει να πιέσει για μείωση της τιμής του παρεχόμενου στην χώρα ρωσικού αερίου, κάτι εξαιρετικά ευεργετικό για την χειμαζόμενη ελληνική οικονομία.

(στ) ο αγωγός Ανατολικής Μεσογείου (EastMed pipeline), μήκους 1.200 χιλιομέτρων και τεχνικώς εφικτού, ο οποίος υπολογίζεται ότι θα μεταφέρει 8-10 bcm φυσικού αερίου από τα υποθαλάσσια αποθέματα της λεκάνης της Λεβαντίνης που ανήκουν στο Ισραήλ και στην Κύπρο προς τις αγορές της ΕΕ μέσω της Κρήτης και της ηπειρωτικής Ελλάδας. Παρότι το σχέδιο EastMed είναι συγκρίσιμο με αυτό του «Νότιου Διαδρόμου», το προτεινόμενο σχέδιο θα διέρχεται αποκλειστικά διαμέσω τριών κρατών-μελών της ΕΕ και, ως εκ τούτου αξίζει ισχυρής υποστήριξης για την υλοποίησή του από την Ευρώπη. Σημειώνεται ότι ο υπουργός Ενέργειας του Ισραήλ τόνισε την σημασία υλοποίησης του έργου στον νέο Ευρωπαίο Επίτροπο Ενέργειας σε πρόσφατη εκδήλωση της ιταλικής προεδρίας της ΕΕ.

Εξάλλου, η Ελλάδα, η Κύπρος και η Αίγυπτος έχουν εκφράσει σε κοινή τους δήλωση αμοιβαία επιθυμία για την οικοδόμηση στενής συνεργασίας σε θέματα ενέργειας (Δεκέμβριος 2014), ενώ η Αίγυπτος επανέφερε την πρόθεσή της να αγοράσει κυπριακό φυσικό αέριο και να λειτουργήσει ως διαμετακομιστής ισραηλινού και κυπριακού φυσικού αερίου.

EASTMED PIPELINE PROJECT

Παρότι πολιτικά προβλήματα όπως η διαιρεμένη Κύπρος και η διαφωνία ως προς την διευθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ εξακολουθούν να εκκρεμούν, κορυφαία προτεραιότητα των εμπλεκομένων χωρών παραμένει η δημιουργία ενός περιβάλλοντος συνεργασίας και εμπιστοσύνης, προαπαιτούμενο για επένδυση πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για την υλοποίηση του έργου. Αν η δημιουργία ενός τέτοιου περιβάλλοντος είναι το ζητούμενο, πρέπει να επιτευχθεί εν μέσω γεωστρατηγικών αλλαγών δομικού χαρακτήρα στην περιφέρεια της Εγγύς Ανατολής από το 2010 με σημαντικότερη την συνεχιζόμενη αποσύνθεση της Συρίας, την δυνητική «σομαλοποίηση» της Λιβύης και την αποπειραθείσα ισλαμοποίηση της Αιγύπτου.

Το γεωστρατηγικό τετράγωνο Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου με καταλύτη εμβάθυνσης την ενεργειακή συνεργασία, αποτελεί πρωταρχική αντίδραση στην κοινή αντίληψη της απειλής επεκτατισμού που αντιπροσωπεύει η αναθεωρητική και ηγεμονική πολιτική της Τουρκίας (μη εισέτι αντιληπτής από τις ΗΠΑ), η οποία στηρίζεται στην ιδεολογικά κατευθυνόμενη νεο-οθωμανική στρατηγική προστασίας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας του προέδρου Ερντογάν.

Αθήνα και Λευκωσία στηρίζουν και ενισχύουν το πολιτικό πλαίσιο υποστήριξης πιθανής κατασκευής του διασυνδετηρίου αγωγού Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος (IICG) ως βραχίονα υλοποίησης ενός ευρύτερου Ενεργειακού Διαδρόμου Ανατολικής Μεσογείου για την τροφοδοσία της ΕΕ (East Med Gas Corridor), υπό την προϋπόθεση ανακάλυψης των απαραίτητων για την βιωσιμότητά του ποσοτήτων υδρογονανθράκων και οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου-Αιγύπτου. Το σημαντικότερο στοιχείο αυτού του Διαδρόμου, είτε υλοποιηθεί μέσω του τερματικού σταθμού υγροποίησης φυσικού αερίου στην θέση Βασιλικό της Κύπρου είτε μέσω του IICG, είναι ότι θα λειτουργήσει ανεξάρτητα από την πολιτική του Νότιου Διαδρόμου μεταφοράς μη ρωσικού αερίου στην Ευρώπη (3).

(ζ) Τέλος, η μελλοντική κατασκευή δύο περιφερειακών κόμβων εμπορίας φυσικού αερίου στην Τουρκία και την Ελλάδα, οι οποίοι θα διευκολύνουν τις διασυνοριακές εμπορικές ανταλλαγές και θα επιταχύνουν την διασύνδεση της αγοράς φυσικού αερίου των δύο χωρών.

Τα έργα αυτά θα μπορούσαν ανανεώσουν την προοπτική ενεργειακής ασφάλειας ολόκληρης της περιοχής που εκτείνεται από την νοτιοανατολική προς την κεντρική και βορειοανατολική Ευρώπη. Εξεταζόμενα μάλιστα υπό το φως της ανακατανομής του ενεργειακού μείγματος της Ευρώπης -όπου το φυσικό αέριο θα είναι το κύριο προς κατανάλωση ενεργειακό προϊόν-, και δεδομένου ότι η ζήτηση φυσικού αερίου θα ανακάμψει στην ΕΕ, η Ελλάδα και η Τουρκία μπορούν να γίνουν οι κύριες πύλες εισόδου ενός μέρους των επί του παρόντος παραδιδόμενων στην ΕΕ ποσοτήτων φυσικού αερίου της Gazprom μέσω του εδάφους της Ουκρανίας, καθώς και νέων που προέρχονται από το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, την Ανατολική Μεσόγειο και την διεθνή αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου. Κυρίως όμως, τα έργα αυτά αναμένεται ότι θα συμβάλλουν σημαντικώς στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, και προσαρμοζόμενα στις απαιτήσεις της «Κοινής Ενεργειακής Πολιτικής» της Ευρώπης, θα συντείνουν στην επιδίωξη πραγματικής διαφοροποίησης των πηγών προμήθειας ενέργειας αντί του εφησυχασμού που ωφελεί τα μέγιστα την πολιτική του Κρεμλίνου.

ΠΡΟΤΙΜΟΤΕΡΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΠΑΡΟΧΟΣ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΑΝΤΙ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ;

Οι πρόεδροι Πούτιν και Ερντογάν κατά την συνάντηση τους στην Άγκυρα (Δεκέμβριος 2014), έστειλαν ένα σημαντικό πολιτικό μήνυμα: Παρά τις βαθιές πολιτικές διαφορές των δύο κρατών επί πολλών περιφερειακών θεμάτων, η Ρωσία και η Τουρκία προχωρούν στην υλοποίηση οικονομικών σχεδίων και σε οικοδόμηση στρατηγικής συνεργασίας. Πράγματι, οι δύο πρόεδροι διαμηνύουν στο εσωτερικό των χωρών τους ότι, παρότι η Ρωσία ευρίσκεται εν μέσω δυσχερειών στις σχέσεις της με τη Δύση και η Τουρκία είναι διεθνώς απομονωμένη ως απόρροια της στάσης της στον συριακό εμφύλιο, δεν είναι μόνες, έχουν σημαντικούς φίλους και θα συνεχίσουν να κάνουν επενδύσεις παρά τις προσπάθειες της Δύσης για να τις υπονομεύσουν. Η Μόσχα προφανώς εκτιμά την άρνηση της Άγκυρας να συμμορφωθεί με τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας σε σχέση με το ουκρανικό ζήτημα. Θα μπορούσε, μάλιστα, κανείς να υποθέσει ότι η Τουρκία σήμερα διατηρεί καλύτερες σχέσεις με την Ρωσία παρά με τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ, ιδίως με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Και η Ευρώπη, πού είναι σε αυτή την εξίσωση; Η ΕΕ θα χρειαστεί επιπλέον 100 bcm φυσικού αερίου τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, και υπό το φως της αυξανόμενης εξάρτησης της Ευρώπης από εισαγωγές για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να βρει ένα βιώσιμο μοντέλο ενεργειακής ασφάλειας για να διασφαλίσει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μπορεί εκ πρώτης όψεως να μην φαίνεται, όμως αυτή είναι μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, δεδομένων των επιδόσεων ήπιας ενεργειακής διπλωματίας της Ρωσίας όσον αφορά τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, τον απρόβλεπτο χαρακτήρα των ενεργειακών τάσεων όπως το σχιστολιθικό φυσικό αέριο στις ΗΠΑ, και την γεωπολιτική αστάθεια σε Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική και Ουκρανία.

Εφόσον υλοποιηθεί η συμφωνία Τουρκικό Ρεύμα (Turkish Stream), η Τουρκία, ενισχυμένη από την νέα ενεργειακή εταιρική σχέση με την Ρωσία, μπορεί να οδηγηθεί στον σχηματισμό μιας ζώνης ελεύθερων συναλλαγών με τη Ρωσία. Η Άγκυρα μπορεί να επιτύχει ακόμη και τον στόχο της να καταστεί διηπειρωτικό ενεργειακό κέντρο και, κατά συνέπεια, να αποκτήσει επιπλέον διπλωματικά εργαλεία έναντι της ΕΕ. Το Κρεμλίνο μάλιστα προτείνει το Βαλκανικό Ρεύμα, ένα σχέδιο αγωγού ο οποίος από τα ελληνο-τουρκικά σύνορα θα παραλαμβάνει το προερχόμενο από το Τουρκικό Ρεύμα αέριο και διαμέσου της χώρας μας και των εδαφών της FYROM θα τροφοδοτεί την αγορά της Σερβίας, της Ουγγαρίας και της Αυστρίας. Το σχέδιο αυτό παρουσιάζεται ως εναλλακτικό του διασυνδετήριου αγωγού Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB) και του αντίστοιχου Τουρκίας-Ελλάδας-Ιταλίας (ITGI), ώστε να διασφαλισθεί η βιωσιμότητα του Turkish Stream καθώς αυτό σχεδιάζεται να μεταφέρει μέχρι 63bcm/ετησίως.

Βεβαίως, το Τουρκικό Ρεύμα αντιμετωπίζει τόσο προβλήματα όδευσης διαμέσου της Μαύρης Θάλασσας (η Τουρκία προτιμά κατεύθυνση ανατολής-δύσης, ενώ η Ρωσία βορρά-νότου, σχεδόν παράλληλα με τον λειτουργούντα αγωγό Blue Stream), όσο και κατάληξης (η Τουρκία επιθυμεί να κατασκευασθεί επίγειος αγωγός διαμέσου της Ανατολικής Θράκης και σταθμός υγροποίησης, ενώ η ρωσική πλευρά προτιμά την κατασκευή ενεργειακού κέντρου επί της ελληνο-τουρκικής μεθορίου). Επίσης, η Άγκυρα έθεσε ως όρο κατασκευής την αύξηση ροής του αγωγού Blue Stream σε 3 bcm/ετησίως και 6% έκπτωση τιμής κατά το τρέχον έτος. Ως συνέπεια τούτων, Ευρωπαίοι επιτελείς θεωρούν το σχέδιο του Τουρκικού Ρεύματος διαπραγματευτικό παιχνίδι της Ρωσίας για την επίτευξη ευνοϊκής λύσης του προταθέντος South Stream, και της Τουρκίας έναντι ανταλλάγματος σε άλλα θέματα.

Κατά την άποψή μου, είναι σημαντικό να σημειωθεί εδώ ότι για την Ευρώπη, εφόσον το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου -μαζί με αυτό του Ιράν και του Κουρδιστάν, τροφοδοτούν την ΕΕ μέσω της Τουρκίας, οι Βρυξέλλες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο τελικά να αντικαταστήσουν μερικώς την ρωσική πολιτική «διαίρει και βασίλευε» όσον αφορά τις εξαγωγές υδρογονανθράκων στην Ευρώπη με την υπερβολική θεώρηση της Τουρκίας ως ενεργειακού κόμβου παγκόσμιας κλάσης. Και αυτό φαίνεται ως αλλαγή ενός κακού με ένα άλλο!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Α. Καλαϊτζόγλου, «Μελέτη του ΙΕΝΕ για τον Κάθετο Διάδρομο φυσικού αερίου», Καθημερινή, 12/15/2014
2. James Jones and Pawel Olechnowicz, ‘Completing Europe: the North-South Corridor’, Natural Gas-Europe, 21.11.2014
3. Δρ. Θεόδωρος Τσακίρης, ‘Το υπό διαμόρφωση σύστημα ασφαλείας της Ανατολικής Μεσογείου’, Foreign Affairs- Hellenic Edition, τεύχος 32 (Φεβρουάριος-Μάρτιος 2015), σελ. 110

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr