Εκατό χρόνια μετά την Καλλίπολη

Ήταν αυτό το σύστημα -η κληρονομιά του Ατατούρκ- που το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (γνωστό με το τουρκικό ακρωνύμιο του, ΑΚΡ) προσπαθεί να ανατρέψει από τότε που ανήλθε στην εξουσία το 2002. Καθώς προερχόταν από το Ισλαμικό κίνημα της Τουρκίας, η δέσμευση του ΑΚΡ στον Κεμαλισμό ήταν ύποπτη από την αρχή. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και άλλοι ηγέτες του κόμματος προσποιούνταν συχνά ότι αναγνωρίζουν την αξία της ηγεσίας του Ατατούρκ και υπάκουα τοποθετούσαν περίτεχνα στεφάνια στο μαυσωλείο του Ατατούρκ στην Ημέρα της Δημοκρατίας και την επέτειο του θανάτου του Μουσταφά Κεμάλ. Ωστόσο, η αμφιθυμία του ΑΚΡ είναι προφανής σε όλους. Αντί να γιορτάζει τον κεμαλικό εθνικισμό όπως κάθε καλός Τούρκος ηγέτης, ο Ερντογάν τιμά την εποχή της Τουρκοκρατίας. Εκείνη που για τον Ατατούρκ και τους οπαδούς του αποτελούσε περίοδο διαφθοράς, βίας και σκοταδισμού, για τον Ερντογάν και τους δικούς του συντελεί έξι αιώνες κύρους και δόξας. Έτσι, το AKP έχει επιβλέψει τον αναπροσανατολισμό της Τουρκίας στην πορεία πολλών σημαντικών πολιτικών διαστάσεων κατά την τελευταία δεκαετία.

Πέρα από την συμπάθεια που τρέφει για την οθωμανική κληρονομιά της Τουρκίας, το ΑΚΡ προσπάθησε να καταστρέψει τα προπύργια του κεμαλισμού που κυριαρχούσαν παραδοσιακά στην ρεπουμπλικανική εποχή. Αυτά περιλαμβάνουν μεγάλες οικογενειακές εταιρείες χαρτοφυλακίου, ακαδημαϊκούς, μερίδα του Τύπου (οποιαδήποτε κριτική κατά του ΑΚΡ από κάθε γωνιά των μέσων ενημέρωσης είναι πιθανό να έρθει αντιμέτωπη με κυβερνητικά αντίποινα), και, το σημαντικότερο, την στρατιωτική διοίκηση. Γενικά, δεν είναι λανθασμένη η διάσπαση του μετώπου των ολιγαρχών, των στρατιωτικών και των υποστηρικτών τους, αν αυτό γίνεται για το συμφέρον του δημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Κι αυτή ακριβώς είναι η δικαιολογία που χρησιμοποίησαν ο Ερντογάν και οι συνεργάτες του για την συμπεριφορά τους στο παρελθόν. Αλλά μετά από περισσότερα από δέκα χρόνια στην εξουσία, είναι σαφές ότι ενδιαφέρονται λιγότερο για την οικοδόμηση μιας δημοκρατίας και περισσότερο για την αντικατάσταση της κεμαλικής τάξης με κάποια που θα αντικατοπτρίζει τις δικές τους αξίες και ιδανικά, σφυρηλατημένη σε αντίθεση με τις μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ.

Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, το ΑΚΡ δεσμεύτηκε για την ένταξη της χώρας στην ΕΕ στην αρχή της θητείας του, αλλά πιστεύει σαφώς ότι το μέλλον της Τουρκίας βρίσκεται στην ηγεσία της στην Μέση Ανατολή και τον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο. Οι ίδιοι οι Κεμαλιστές έχουν μια πολύπλοκη σχέση με την Δύση. Ακόμη κι αν γιορτάζουν την οθωμανική νίκη επί των δυτικών αυτοκρατορικών δυνάμεων στην Καλλίπολη και δείχνουν βαθιά δυσπιστία απέναντι στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, επιθυμούν απεγνωσμένα να γίνουν δεκτοί από τις δυνάμεις αυτές. Το ΑΚΡ, το οποίο προώθησε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κόμμα τον στόχο αυτό, απορρίπτει παρ’ όλα αυτά την ιδέα ότι η Δύση αποτελεί την αποθέωση του πολιτισμού. Δεν είναι μόνο ότι η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να θεωρείται ξεπερασμένη κατά την δεκαετία που μεσολάβησε από την στιγμή που το ΑΚΡ ανήλθε στην εξουσία ούτε το ότι είναι κοινώς αποδεκτό το γεγονός πως οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κηρύξει πόλεμο κατά του Ισλάμ τα τελευταία 12 χρόνια. Πιο βαθιά, οι θεωρητικοί του κόμματος πιστεύουν ότι οι δυτικοί θεσμοί είναι εγγενώς ξένοι στην μουσουλμανική κοινωνία, που σύμφωνα με το AKP αποτελεί το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της Τουρκίας.

Ένας άντρας τραβάει μια φωτογραφία κοντά σε νεκροταφείο αφιερωμένο σε Τούρκους στρατιώτες πριν από τον εορτασμό της 100ης επετείου της Μάχης του Τσανάκαλε, μέρους της εκστρατείας στην Καλλίπολη, στις 17 Μαρτίου 2015. (Osman Orsal / Reuters)

Τίποτα δεν θα αντιπροσώπευε καλύτερα την απομάκρυνση από τα ιδανικά της σύγχρονης Τουρκίας από μια μετατόπιση από την εκκοσμίκευση. Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ έδειξαν ότι δεν θα προβούν σε αυτό το βήμα, ακόμη κι αν επανέφεραν την θρησκεία στην δημόσια ζωή. Δεν είναι πιθανό να επανέλθει ο ισλαμικός νόμος στην Τουρκία, αλλά το ΑKΡ έχει επιβλέψει τον εξισλαμισμό των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών της Τουρκίας. Αυτή είναι μια διαδικασία στην οποία οι ισλαμικοί νομικοί κώδικες, κανόνες και αρχές είτε ενσωματώνονται σε υφιστάμενες νομοθεσίες είτε αντικαθίστανται. Γειώνοντας ορισμένα ιδρύματα στα ισλαμικά δόγματα, το AKP έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον στο οποίο η θρησκεία διαδραματίζει έναν μεγαλύτερο ρόλο στο σύνολο της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων και περιοχών που δεν έχουν άμεσα εξισλαμισθεί. Αυτό αποτελεί μέρος ενός πολιτικού σχεδίου με το οποίο το ΑΚΡ ενθαρρύνει τους Τούρκους να εξερευνήσουν τις μουσουλμανικές τους ταυτότητες ελεύθερα.

Η 100η επέτειος της εκστρατείας στην Καλλίπολη θα περάσει με μεγάλη ευλάβεια για την ικανότητα των οθωμανικών δυνάμεων να επιβιώσουν των επιθέσεων των βρετανικών, γαλλικών και των συμμαχικών εισβολέων, αλλά υπάρχει μια βαθιά αμφιθυμία σχετικά με την ερμηνεία αυτής της νίκης. Η Καλλίπολη αντιπροσωπεύει την αρχή για κάτι νέο, ή αποτελεί σύνδεσμο με το ιστορικό μεγαλείο; Η απάντηση είναι πραγματικά εύκολη. Στην εξαιρετικά πολωμένη Τουρκία, όσοι βλέπουν την εποχή του ΑΚΡ με φρίκη, θεωρούν πως η Καλλίπολη ήταν μια στιγμή για την οποία αξίζει να υποκλιθούν στον Ατατούρκ και όλα όσα εκείνος πέτυχε στην επαύριο της μάχης. Ωστόσο, όπως και οι ανώτεροι διοικητές που αισθάνθηκαν δυσφορία με την παρρησία και στρατιωτική οξύτητα του νεαρού αντισυνταγματάρχη, οι σημερινοί Οθωμανοί ηγέτες της Τουρκίας θα υποβαθμίσουν τα επιτεύγματα του Ατατούρκ στην Καλλίπολη και θα γιορτάσουν το οθωμανικό μεγαλείο.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.