Οι άλλοι Κούρδοι της Τουρκίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Οι άλλοι Κούρδοι της Τουρκίας

Μπρος ισλαμιστές και πίσω ρέμα

Εδώ και μήνες, το βασικό κουρδικό ισλαμιστικό κόμμα της Τουρκίας έχει επικρίνει το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) επειδή το απέκλεισε από τις εν εξελίξει ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της κυβέρνησης και των Κούρδων. Τον Ιανουάριο, οι ηγέτες αυτού του κόμματος, του «Κόμματος της Ελεύθερης Αιτίας» (Huda- Par), ζήτησε να αναγνωριστεί ως τρίτο μέλος στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, παράλληλα με το παράνομο Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ), μια κοσμική αυτονομιστική ομάδα που το ΑΚΡ θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση.

Με την έμφασή του στο Ισλάμ, το Huda-Par θα αποτελέσει άμεση απειλή για το ΑΚΡ στις εκλογές τον προσεχή Ιούνιο, όπου θα ανταγωνιστεί με το ισλαμιστικό AKP ενάντια στο κοσμικό σοσιαλιστικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP) που απευθύνεται σε θρησκευτικά συντηρητικούς Κούρδους. Πράγματι, δεδομένου ότι η διαρκής ειρήνη στην χώρα μπορεί να διασφαλιστεί μόνο με μια συλλογική διαδικασία, η απόφαση της κυβέρνησης να αποκλείσει το Huda-Par μπορεί να ερμηνευθεί ως μια προσπάθεια να χειραγωγηθεί η διαδικασία με την βία.

Η ουσία του προβλήματος αφορά το γεγονός ότι το αντιπολιτευτικό Ισλάμ έχει μια μακρά ιστορία στην νοτιοανατολική Τουρκία -μια περιοχή που εξελίχθηκε παράλληλα με την κουρδική εθνικιστική ιδεολογία, όχι σε αντίθεση με αυτήν. Η μεγαλύτερη έμφαση του ίδιου του ΑΚΡ στο Ισλάμ και την ισλαμική παράδοση, από την στιγμή που ανέβηκε στην εξουσία το 2002 δημιούργησε πολιτικό χώρο στις κουρδικές περιοχές για να μπορέσουν οι εναλλακτικές ομάδες να αμφισβητήσουν την εκκοσμίκευση του ΡΚΚ. Το HDP ενστερνίζεται όλο και περισσότερο μια ηπιότερη πολιτική σε ό, τι αφορά την θρησκεία, αναζητώντας εξέχουσες θρησκευτικές προσωπικότητες ώστε να ενταχθούν στις τάξεις του κόμματος, υποστηρίζοντας ισλαμικές ομάδες της κοινωνίας των πολιτών στο Ντιγιαρμπακίρ και διοργανώνοντας «φροντιστήρια» για το Ισλάμ και την αδικία της κουρδικής ταλαιπωρία με σκοπό να περιορίσει το ποσοστό των ψήφων του AKP από τους θρησκευόμενους Κούρδους. Αλλά μπορεί το Huda-Par να σταθεί εμπόδιο στον δρόμο του, το οποίο θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τα ισχυρότερα θρησκευτικά του διαπιστευτήρια, ενώ θα προβάλλει ταυτόχρονα την φιλοκουρδική του στάση.

08052015-1.jpg

Διαδηλωτές κυματίζουν σημαίες με την εικόνα του φυλακισμένου ηγέτη των Κούρδων ανταρτών, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, κατά την διάρκεια μιας συγκέντρωσης εορτασμού του Νεβρόζ, στις 22 Μαρτίου του 2015. MURAD SEZER / REUTERS

ΕΝΑΣ ΤΡΙΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ;

Το Huda-Par ιδρύθηκε στα τέλη του 2012 από μια ομάδα ισλαμιστών στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν πρώην μέλη της παράνομης τουρκικής Χεζμπολάχ, η οποία πρότεινε την δημιουργία ενός κράτους που βασιζόταν στον νόμο της σαρία. Η πολιτική ιστορία της Χεζμπολάχ στην Τουρκία είναι σκοτεινή και μπερδεμένη, με ισχυρισμούς ότι το κράτος δημιούργησε στην πραγματικότητα την οργάνωση για να την χρησιμοποιήσει ως μυστικό πληρεξούσιο στον ένοπλο αγώνα του εναντίον του ΡΚΚ.

Αν το Huda-Par θεωρεί το τουρκικό κράτος υπεύθυνο για τις αμαρτίες της καταπίεσης και της αφομοίωσης των Κούρδων, παρουσιάζει το PKK και το HDP ως προδότες επειδή διαστρέβλωσαν την αυθεντική ισλαμική ταυτότητα της κουρδικής κοινωνίας. Το Huda-Par έχει κατηγορηθεί για συνεργασία με το AKP εναντίον του ΡΚΚ και του HDP, και πιο συγκεκριμένα ότι ετοιμαζόταν να συνεργαστεί με το ΑΚΡ εν όψει των τοπικών εκλογών του περασμένου έτους. Απαξίωσε τις φήμες για μια σιωπηλή συμφωνία με το ΑΚΡ, αλλά οι δεσμοί μεταξύ των δύο κομμάτων διέπονται σε μεγάλο βαθμό από μια αίσθηση αλληλεγγύης που βασίζεται στην ρητορική κοινών ισλαμικών αξιών. Το να καταφέρει να προσελκύσει τους Κούρδους ψηφοφόρους είναι περίπλοκο, όμως. Οι συντηρητικοί θρησκευόμενοι Κούρδοι γενικά υποστηρίζουν τους στόχους του ΡΚΚ -κάποια μορφή αυτοδιοίκησης και παροχής κρατικής χρηματοδότησης για την δημόσια εκπαίδευση στην κουρδική μητρική τους γλώσσα. Αυτό, ωστόσο, δεν μεταφράζεται πάντα σε ψήφους στην κάλπη για τα κουρδικά πολιτικά κόμματα (ή τα κουρδικά πολιτικά κόμματα που έχουν την υποστήριξη του ΡΚΚ). Έτσι το Huda-Par περπατά σε τεντωμένο σχοινί -η προτεραιότητά του ήταν να παρουσιαστεί κυρίως ως ισλαμικό κόμμα και μετά ως κουρδικό κόμμα. Το πρόγραμμά του, δημοσιοποιήθηκε πρώτα στην αραβική και την τουρκική και μετά στην κουρδική γλώσσα. Όταν το Huda-Par υπερασπίζεται ρητά τα δικαιώματα των Κούρδων, το κάνει στο πλαίσιο μιας ευρύτερης συζήτησης σχετικά με τις ισλαμικές αξίες κοινωνικής δικαιοσύνης.

Φυσικά, υπάρχει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός Κούρδων που δεν επιθυμούν να ακούσουν την άποψη του Huda-Par σχετικά με την κοινωνική δικαιοσύνη. Στο Ντιγιαρμπακίρ, το κόμμα αποτελεί μια οδυνηρή υπενθύμιση των εκτελέσεων με συνοπτικές διαδικασίες, των μαζικών τάφων και των κελιών βασανιστηρίων που ήταν κοινά όταν οι μαχητές της Χεζμπολάχ περιφέρονταν στην περιοχή την δεκαετία του 1990. Πράγματι, οι περισσότεροι Κούρδοι παραμένουν δύσπιστοι σε ό, τι αφορά την αλλαγή σελίδας του Huda-Par σχετικά με το βίαιο παρελθόν του. Σχεδόν 40 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους τον Οκτώβριο του 2014 κατά την διάρκεια διαδηλώσεων στο Ντιγιαρμπακίρ και διάφορες άλλες πόλεις εναντίον της τουρκικής αδράνειας στην συριακή κουρδική πόλη, Kobani. Μερικά από τα επεισόδια βίας που σημειώθηκαν μεταξύ του Huda-par και των υποστηρικτών του ΡΚΚ, όταν ισλαμιστές κατηγορήθηκαν ότι τάχθηκαν με το μέρος του Ισλαμικού Κράτους (που ονομάζεται επίσης ISIS) εναντίον των Κούρδων της Συρίας. Τον Δεκέμβριο, ξέσπασε ακόμα περισσότερη βία στην πόλη Cizre ανάμεσα στους υποστηρικτές του Huda-Par και το παρακλάδι της νεολαίας του PKK (YDGH). Τρεις έχασαν την ζωή τους.

Παρ’ όλα αυτά, στο Ντιγιαρμπακίρ έχουν εμφανιστεί δεκάδες χιλιάδες άτομα σε δημόσιες συγκεντρώσεις διοργανωμένες από το Huda-par και υπο-οργανώσεις του στην κοινωνία των πολιτών, όπως η Πλατφόρμα Λατρών του Προφήτη, για τον εορτασμό της γέννησης του Μωάμεθ. Παρά το γεγονός ότι οι επικριτές προειδοποιούν πως οι διαδηλώσεις αποτελούν ένα ξέσπασμα θρησκευτικού συναισθήματος και όχι εκλογική υποστήριξη για το Huda-Par, το γεγονός παραμένει ότι αυτό το συντηρητικό είδος πολιτικής είναι ιδιαίτερα ελκυστικό στους τοπικούς ψηφοφόρους. Το HDP εξέλαβε την απειλή τόσο σοβαρά ώστε προγραμμάτισε μια ανταγωνιστική σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσει τον Προφήτη στο Ντιγιαρμπακίρ και σε 20 άλλες σημαντικές πόλεις, που ξεκίνησαν τον προηγούμενο μήνα.

Στις δημοτικές εκλογές του περασμένου έτους, κατά τις οποίες έβαλε για πρώτη φορά υποψηφιότητα, το Huda-Par κέρδισε ένα πενιχρό 0,19% της εθνικής ψήφου. Όμως, παρά το γεγονός ότι ήταν ένα νέο κόμμα, κατάφερε να αναδειχθεί τρίτος σημαντικότερος υποψήφιος στην νοτιοανατολική περιοχή, ιδιαίτερα στις πόλεις του Ντιγιαρμπακίρ, του Μπιτλίς και του Μπατμάν, όπου είχε την ισχυρότερη εμφάνισή του φτάνοντας περίπου το 8%. Με ένα συνταγματικό όριο της τάξεως του 10% σε ισχύ για κάθε κόμμα που μπαίνει στο κοινοβούλιο, το Huda-Par σχεδιάζει να παρατάξει ανεξάρτητους υποψηφίους σε εννέα επαρχίες στις επερχόμενες εκλογές.

Για να βοηθήσει τον εαυτό του, καθώς οι εκλογές πλησιάζουν και οι διμερείς ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της κυβέρνησης και του ηγέτη του ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, βρίσκονται μπροστά σε εμπόδια, το Huda-Par αλλάζει την στάση του θέτοντας ως πρώτη του προτεραιότητα τους Κούρδους, στοχεύοντας στις συντηρητικές ψήφους που παραδοσιακά μοιράζονταν μεταξύ του ΑΚΡ και του HDP. Ποιο είναι το σύνθημά του; Επιλέγοντας να διαπραγματευτεί αποκλειστικά με τον Οτσαλάν, η κυβέρνηση του AKP παραχώρησε την αυτο-επιβαλλόμενη ηγεμονία του ΡΚΚ σε ολόκληρο τον κουρδικό πληθυσμό, αποσιωπώντας τις ιδεολογικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των Κούρδων. Αυτό φαίνεται να βοηθά το κόμμα προς το παρόν.

ΕΝΑΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ;

Και σαν να μην ήταν η κατάσταση αρκετά περίπλοκη, τώρα υπάρχει άλλη μια οργάνωση που θέλει να συμμετάσχει στον ανταγωνισμό. Το κίνημα Azadi, μια ομάδα πολιτών που ιδρύθηκε στο Ντιγιαρμπακίρ, περιγράφει τον εαυτό του ως μια κουρδικο-ισλαμική σύνθεση. Συνέβαλε στο παρελθόν στην αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ του Huda-par και των υποστηρικτών του ΡΚΚ -ενήργησε ως διαμεσολαβητής μεταξύ των δύο πλευρών κατά την διάρκεια συγκρούσεων το 2014, συντονίζοντας πρόσωπο με πρόσωπο και με τηλεφωνικές συνομιλίες- ενώ απαγορεύει ρητά την βία ως μέσο για την επίτευξη της χειραφέτησης των Κούρδων. Το κίνημα επιδιώκει την συνταγματική αναγνώριση των Κούρδων ως ιδρυτικό λαό της Δημοκρατίας και υποστηρίζει ότι θα πρέπει να ενταχθεί στις διαπραγματεύσεις η δημιουργία ενός περιφερειακού κοινοβουλίου. Με την προέλευσή του ως ένα μη βίαιο κίνημα, το Azadi έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για να αποστασιοποιηθεί τόσο από την Χεζμπολάχ και το Huda-Par, όσο και από το ΑΚΡ.

Μαζί με κάποια μικρά αριστερά κουρδικά κόμματα, το Azadi εντάχθηκε πρόσφατα στην «Εκλογική Συμμαχία του Κουρδιστάν», υπό την ηγεσία του HDP. Ως αντάλλαγμα για την συμμετοχή του, το HDP υποσχέθηκε ότι θα εντάξει πέντε υποψηφίους που στηρίζονται από το Azadi στο ψηφοδέλτιό του, συμπεριλαμβανομένου και του επικεφαλής θρησκευόμενου κληρικού του Ντιγιαρμπακίρ. Το Azadi έχει χάσει μέρος της αξιοπιστίας του ως αμερόληπτος διαμεσολαβητής αφού συντάχθηκε με το HDP, αλλά ο Sidki Zilan, ένας βασικός παράγοντας του κινήματος, πιστεύει ότι βρίσκεται πλέον σε καλύτερη θέση για να ασκήσει πιέσεις στο ΡΚΚ ώστε να σταματήσει να υποστηρίζει τις επιθέσεις εναντίον του Huda-Par.

Το Azadi υποστηρίζει την ειρηνευτική διαδικασία και είναι ανένδοτο στο ότι οι πολιτικές που αφορούν τους πολίτες πρέπει να αντικαταστήσουν την βίαιη πολιτική. Αν και δεν είναι ακόμα επίσημα πολιτικό κόμμα, όσο παραμένει προσηλωμένο στην πολιτική του κατά της βίας και προάγει το ρόλο του ως πλατφόρμα διαλόγου, μπορεί να αποτελέσει έναν ανθεκτικό παράγοντα στην περιφερειακή πολιτική. Το Azadi δεν είναι σπιλωμένο από ένα σκοτεινό παρελθόν, όπως το Huda-Par, και μπορεί να αξιοποιήσει τόσο το θρησκευτικό όσο και το κουρδικό εθνικιστικό αίσθημα. Αξιωματούχοι επιμένουν ότι η εκλογική συμμαχία του Azadi δεν πρέπει να εκληφθεί ως κατάληψη του HDP και ότι το Azadi θα παραμείνει ένα ανεξάρτητο κίνημα.

Ο ΜΟΝΟΣ ΔΡΟΜΟΣ

Το Huda-par και το Azadi έχουν δίκιο στο ότι οι Κούρδοι χρειάζονται κάτι περισσότερο από ένα μεμονωμένο PKK για να μιλήσει εξ ονόματός τους. Ο πολιτικός πλουραλισμός στην κουρδική πολιτική είναι το κλειδί για οποιαδήποτε βιώσιμη συμφωνία ειρήνης. Εδώ και πολύ καιρό, θρησκευτικά, κεντρώα και αριστερά κουρδικά κόμματα αποκλείονται από την πολιτική διαδικασία.

Αλλά για να κερδίσει το Huda-Par τα δημοκρατικά του διαπιστευτήρια, πρέπει πρώτα να αντιμετωπίσει και να απολογηθεί για την αιματηρή κληρονομιά της Χεζμπολάχ. Παρά το γεγονός ότι και οι δύο πλευρές έχουν πάρα πολλά να χάσουν από μια επιστροφή στις ενδο-κουρδικές συγκρούσεις που θυμίζουν την δεκαετία του 1990, η πιθανότητα αναζωπύρωσης της βίας δεν μπορεί να αποκλειστεί προς το παρόν. Ο κίνδυνος αφορά την πιθανότητα κλιμάκωσης των αψιμαχιών μεταξύ των φοιτητών του πανεπιστημίου που συντάσσονται είτε με το Huda-Par είτε με το PKK εν όψει των εκλογών.

Και για να καταφέρει το Azadi να αφήσει το αποτύπωμά του στην πολιτική, πρέπει να παραμείνει ανοιχτό σε ό, τι αφορά την ειρηνική συνεργασία με άλλες κουρδικές οργανώσεις, αλλά να αποκλείσει τις εσωτερικές διαμάχες των φατριών. Ο Zilan υποστηρίζει ότι το Azadi προτιμά τον διαφανή διάλογο τόσο εντός όσο και εκτός της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένου κι εκείνου με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο Ιράκ.

Οι ισλαμιστικές οργανώσεις των Κούρδων δεν μπορούν να αλλάξουν το πολιτικό τοπίο στην νοτιοανατολική Τουρκία ή την έκβαση των ειρηνευτικών συνομιλιών σε μια μέρα. Όμως, η εξέλιξη του ΡΚΚ σε ένα αφοπλισμένο και ως εκ τούτου περισσότερο νόμιμο κίνημα που μάχεται για κάποια μορφή συμφωνίας πολιτικής αποστασιοποίησης από την Άγκυρα μπορεί τελικά να επιφέρει την ομαλοποίηση της κουρδικής πολιτικής. Και αυτό θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για ομάδες όπως το Huda-Par ώστε να λειτουργήσουν ως αντιπολιτευόμενα κόμματα σε κάποια νέα φάση μιας πιο ζωντανής και ανταγωνιστικής πολιτικής.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2015-05-04/turkeys-other-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr