Η Τουρκία εκτινάσσει την Diyanet

Σε μια επίσκεψη του τον Απρίλιο στην Ουάσιγκτον, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ανακοίνωσε ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, συμφώνησε να συμμετάσχει μαζί με τον πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στα εγκαίνια ενός τζαμιού αξίας 100 εκατομμυρίων δολαρίων στο Μέριλαντ αργότερα τον ίδιο χρόνο.

Η είδηση προσέλκυσε σημαντικά μικρότερη προσοχή από ό, τι πιθανότατα άξιζε.

Έναν χρόνο μετά την ίδρυση της σύγχρονης Τουρκίας το 1923, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ κατήργησε το χαλιφάτο και δημιούργησε μια Κυβερνητική Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων ή αλλιώς την Diyanet. Μέσα από την διαχείριση των τεμενών και της θρησκευτικής εκπαίδευσης, ο νέος αυτός φορέας θα ανάγκαζε το Ισλάμ να υποταχθεί στο κράτος με σκοπό να εξασφαλίσει μια φαινομενικά κοσμική δημοκρατική ταυτότητα.

Άγαλμα του Ατατούρκ με ένα τζαμί στο φόντο, στο Κιρίκαλε, στην κεντρική Τουρκία, στις 4 Μαρτίου 2014. UMIT BEKTAS / REUTERS

Σήμερα, η Diyanet έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Μέχρι τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου, τα ειδησεογραφικά πρακτορεία της Δύσης ανησυχούσαν για την καταστολή της ελευθερίας του λόγου και για την ευρύτερη αυταρχική διολίσθηση του Ερντογάν. Εν τω μεταξύ, το κόμμα του, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) που βρίσκεται στην εξουσία από το 2002, χρησιμοποίησε την ενισχυμένη Diyanet ώστε να προωθήσει έναν συντηρητικό εγχώριο τρόπο ζωής και να προβάλει, όλο και περισσότερο, το τουρκικό Ισλάμ στο εξωτερικό.

Από το 2006, ο προϋπολογισμός της Diyanet τετραπλασιάστηκε, φτάνοντας στα 5,4 δισεκατομμύρια λίρες (λίγο πάνω από 2 δισεκατομμύρια δολάρια). Το μερίδιό της στις δημόσιες δαπάνες αυξήθηκε περίπου κατά ένα τρίτο και το προσωπικό της διπλασιάστηκε, φτάνοντας σχεδόν τους 150.000 ανθρώπους. Η κατανομή του προϋπολογισμού του τρέχοντος έτους είναι 40% μεγαλύτερη από εκείνη του Υπουργείου Εσωτερικών και ίση με εκείνη των Υπουργείων Εξωτερικών, Ενέργειας, Πολιτισμού και Τουρισμού, όλων μαζί.

Η Διεύθυνση επιβλέπει τα 85.000 τζαμιά της Τουρκίας, συντάσσει τα κηρύγματα της Παρασκευής και παρέχει πιστοποιητικά halal στους παραγωγούς τροφίμων. Είναι επικεφαλής επίσης ενός 24-ωρου τηλεοπτικού σταθμού, την τηλεόραση Diyanet, που διατίθεται μέσω δορυφορικής τηλεόρασης, καλωδιακής και YouTube, ενώ διαχειρίζεται μια σελίδα στο Facebook (με περίπου 230.000 οπαδούς), δύο λογαριασμούς Twitter (τους οποίους ακολουθούν πάνω από 50.000 άτομα) και μια τηλεφωνική γραμμή ισλαμικού τρόπου ζωής. Πρόσφατα θρησκευτικά διατάγματα που εκδόθηκαν από την Diyanet κατηγόρησαν ως χαράμ [δηλαδή, αμαρτία] τον εορτασμό της Γρηγοριανής Πρωτοχρονιάς, την λαχειοφόρο αγορά, τα τατουάζ και τις αμβλώσεις.

Είναι αδύνατο να καταλάβει κανείς αν τα διατάγματα αυτά της Diyanet εκδίδονται μετά από αίτημα του ΑΚΡ, αλλά τα μέτρα αυτά βρίσκονται σε συμφωνία με την κοινωνική πολιτική του ΑΚΡ. Επιπλέον, το ΑΚΡ φαίνεται ότι δεν αισθάνεται τύψεις για την χρήση της Diyanet για πολιτικούς σκοπούς. Κατόπιν εντολής του Ερντογάν, η Διεύθυνση οικοδομεί ένα τεράστιο τζαμί στην κορυφή ενός λόφου με θέα τον Βόσπορο στην Κωνσταντινούπολη. Και αφότου η κυβέρνηση έκλεισε για λίγο τον λογαριασμό της στο Twitter πέρυσι, το κήρυγμα της Παρασκευής από την Diyanet υπενθύμισε στους Τούρκους ότι «η ελευθερία απαιτεί υπευθυνότητα», μια ενέργεια που ερμηνεύθηκε από πολλούς ως θρησκευτική σφραγίδα έγκρισης της απαγόρευσης.

Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ

Η Diyanet έστρεψε πρόσφατα την προσοχή της στο εξωτερικό. Για δεκαετίες, η Διεύθυνση λογοδοτούσε σε έναν αναπληρωτή πρωθυπουργό, γεγονός που περιόριζε τις προσβάσεις και την δύναμή της. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, το υπουργικό συμβούλιο την έθεσε υπό τον άμεσο έλεγχο του πρωθυπουργού, Αχμέτ Νταβούτογλου, τον αρχιτέκτονα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης προέβλεψαν ότι η κίνηση προανήγγειλε μια «θρησκευτική διπλωματική επίθεση», καθώς η Άγκυρα επεδίωξε να υπερκεράσει την σπάταλη Σαουδική Αραβία ως ηγέτης του Σουνιτικού Ισλάμ και να βοηθήσει τις κοινότητες των μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Δύση. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο Νταβούτογλου υποστήριξε ότι το τουρκικό Ισλάμ θα μπορούσε να αποτελέσει «αντίδοτο» απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος της Συρίας και του Ιράκ (ISIS) και ότι ανέθεσε στην Diyanet την «αποστολή» να μάχεται στις σεχταριστικές συγκρούσεις στην Μέση Ανατολή.

Φυσικά, η Diyanet έχει από καιρό κάποια παρουσία στο εξωτερικό. Οι εργασίες της στο εξωτερικό ξεκίνησαν κατά την δεκαετία του 1970, όταν άρχισαν να προσφέρουν θρησκευτικές υπηρεσίες στις αναπτυσσόμενες τουρκικές κοινότητες μεταναστών στην Ευρώπη. Δημιούργησε ένα τμήμα Εξωτερικών Υποθέσεων το 1983, υπό τον πρωθυπουργό Τουργκούτ Οζάλ, και ξεκίνησε ένα γερμανικό παρακλάδι το επόμενο έτος. Σήμερα η Τουρκο-ισλαμική Ένωση Θρησκευμάτων (DITIB) αποτελεί μια από τις πλέον σημαίνουσες μουσουλμανικές οργανώσεις της Γερμανίας. Το γαλλικό παρακλάδι της Diyanet, που ιδρύθηκε το 2003, κατατάσσεται πλέον ανάμεσα στις πιο εξέχουσες μουσουλμανικές ομάδες της χώρας, μολονότι οι τουρκικής καταγωγής Μουσουλμάνοι αντιπροσωπεύουν μόλις 8% -10% των 7 εκατομμυρίων Μουσουλμάνων της Γαλλίας. Στην Ολλανδία, η Diyanet πληρώνει τους μισθούς του ολλανδικού Ισλαμικού Ιδρύματος, το οποίο επιβλέπει περίπου 140 τζαμιά. Διατηρεί, επίσης, ένα αρκετά μεγάλο βελγικό παρακλάδι.