Η επόμενη κίνηση του ΝΑΤΟ

Αφότου υπηρέτησε ως πρωθυπουργός της Νορβηγίας το 2005-2013, ο Jens Stoltenberg τον περασμένο Μάρτιο έγινε ο 13ος Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ. Καθώς ξεκινούσε η θητεία του, η Ρωσία εξακολουθούσε να υποθάλπει αναταραχές στην Ουκρανία και το Ισλαμικό Κράτος (ονομάζεται και ISIS) έσπερνε τον όλεθρο στο Ιράκ και την Συρία. Εν τω μεταξύ, μια επανάσταση στον κυβερνοπόλεμο και άλλες αναδυόμενες απειλές αποτέλεσαν πρόκληση για την συμμαχία και τους εταίρους της. Με άλλα λόγια, ο Stoltenberg ήταν αναγκασμένος να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα από την αρχή, αλλά έχει επίσης δεσμευθεί να εκσυγχρονίσει το ΝΑΤΟ και τον τρόπο με τον οποίο εκείνο αντιδρά στις απειλές. Τον Απρίλιο, μίλησε με τον Αναπληρωτή Αρχισυντάκτη Ηλεκτρονικού Περιεχομένου του Foreign Affairs, Brian O'Connor, στην Ουάσιγκτον.

-Πώς έχει επηρεάσει την δουλειά σας μέχρι τώρα η πρόκληση της αντιμετώπισης της κρίσης στην Ουκρανία;

Έχει διαμορφώσει την θητεία μου ως Γενικό Γραμματέα. Επειδή, φυσικά, η προσάρτηση της Κριμαίας, η ρωσική παραβίαση του διεθνούς δικαίου, και η ρωσική υποστήριξη των αυτονομιστών και της αποσταθεροποίησης της Ανατολικής Ουκρανίας βρίσκονταν στην κορυφή της ατζέντας μας. Η δική μου ευθύνη είναι να βεβαιωθώ ότι το ΝΑΤΟ ανταποκρίνεται σε αυτήν την συμπεριφορά. Και όντως ανταποκρινόμαστε. Αυτή την στιγμή έχουμε θέσει σε εφαρμογή την μεγαλύτερη επέκταση της συλλογικής μας άμυνας από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Διπλασιάζουμε το μέγεθος της δύναμης αντίδρασης του ΝΑΤΟ. Το βοηθάμε να φανεί πιο έτοιμο και πιο προετοιμασμένο, ώστε οι βασικοί παράγοντες να μπορούν να κινηθούν μέσα σε μόλις 48 ώρες. Κι ανταποκρινόμαστε με την προσαρμογή της δομής της δύναμης του ΝΑΤΟ σε εκείνα που είδαμε ότι διέπραξε η Ρωσία στην Ουκρανία.

-Έχουν υπάρξει εκκλήσεις στα μέλη του ΝΑΤΟ για αύξηση των αμυντικών δαπανών, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει χάσμα μεταξύ του τί έχει ζητηθεί και τί δαπανάται. Τί κάνει το ΝΑΤΟ για να καλύψει αυτό το χάσμα;

Το ΝΑΤΟ έχει προβεί στην σημαντική δέσμευση να σταματήσει τις περικοπές και να αρχίσει να αυξάνει τις αμυντικές του δαπάνες, με τα μέλη του να κινούνται προς το 2% των αμυντικών δαπανών του ΑΕΠ μέσα στην επόμενη δεκαετία. Αυτή είναι μια ιδιαίτερα ισχυρή δέσμευση, και για μένα αποτέλεσε ύψιστη προτεραιότητα σε όλες τις συναντήσεις μου με τις κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια, υπογραμμίζοντας το γεγονός ότι αυτό είναι κάτι που πρέπει να εφαρμόσουμε. Πρέπει, τουλάχιστον, να σταματήσουν οι περικοπές. Τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ έχουν μειώσει σταθερά τις αμυντικές τους δαπάνες από το 1990. Οι περικοπές πρέπει να σταματήσουν, κι έπειτα πρέπει να αυξηθούν σταδιακά οι δαπάνες. Διαφαίνονται κάποιες θετικές ενδείξεις. Υπάρχουν τέσσερα μέλη του ΝΑΤΟ που βρίσκονται στο 2% ή και παραπάνω -οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Εσθονία και η Ελλάδα. Και υπάρχουν άλλα που έχουν πλησιάσει αρκετά αυτό το ποσοστό. Η Πολωνία, για παράδειγμα, αναμένεται να ανέλθει στο 2% φέτος. Οι χώρες της Βαλτικής, η Ρουμανία κι άλλοι αυξάνουν τις δαπάνες τους, ενώ η Γερμανία μόλις ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει κι εκείνη τις αυξήσεις. Η εικόνα, όμως, είναι μικτή. Είναι πολλές οι χώρες που πρέπει να κάνουν περισσότερα και τις προτρέπω να το κάνουν.

-Η κρίση στην Ουκρανία ενέτεινε την προθυμία αύξησης των δαπανών;

Προφανώς και συμβαίνει κάτι τέτοιο -η κρίση στην Ουκρανία και η πιο δυναμική συμπεριφορά της Ρωσίας. Επίσης, η κρίση στο εσωτερικό της Συρίας, καθώς και η αναταραχή στο Ιράκ και την Βόρεια Αφρική. Υπάρχουν απειλές και προκλήσεις που έρχονται τόσο από την Ανατολή, όσο και από την Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική. Η Τουρκία συνορεύει με το Ιράκ και την Συρία. Η Ιταλία και η Ισπανία βρίσκονται πολύ κοντά στην Βόρεια Αφρική. Το ΝΑΤΟ είναι υποχρεωμένο να απαντήσει, να προσαρμοστεί και να επενδύσει περισσότερο στην άμυνα.

-Η επιχείρηση του ΝΑΤΟ στην Λιβύη επαινέθηκε ιδιαίτερα, αλλά τελικά δεν έφερε σταθερότητα στην συγκεκριμένη χώρα. Σε ποιες ενέργειες πρέπει να προβεί το ΝΑΤΟ σε ό, τι αφορά τις χώρες που μάχονται με το ISIS;

Για την καταπολέμηση του ISIS και της τρομοκρατίας γενικότερα, είναι απαραίτητο να υπάρχει ευρύ φάσμα εργαλείων και ολοκληρωμένη προσέγγιση. Το ΝΑΤΟ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση του ISIS, αλλά αυτό είναι κάτι που κάνει μαζί με πολλούς άλλους. Η συμμαχία κατά του ISIS υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών δεν αποτελεί επιχείρηση του ΝΑΤΟ, αλλά συμμετέχουν σε αυτήν όλοι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ. Και άλλοι διεθνείς οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και μεμονωμένα κράτη, έχουν επίσης εξέχουσα σημασία στον χειρισμό του ελέγχου των συνόρων, της συνεργασίας των υπηρεσιών πληροφοριών, και ούτω καθεξής.

Βρετανός στρατιώτης κοιτάζει καθώς στρατιωτικά ελικόπτερα των ΗΠΑ πετούν κατά την διάρκεια των εαρινών στρατιωτικών ασκήσεων «Wind Spring 15» στο πεδίο βολής Σμαρντάν, στις 21 Απριλίου 2015. RADU SIGHETI / REUTERS
------------

Ο κεντρικός στόχος του ΝΑΤΟ είναι η προστασία όλων των μελών του – για παράδειγμα, με την αποστολή, πυραυλικών συστημάτων αεράμυνας στην Τουρκία, με σκοπό την βελτίωση της άμυνάς της. Εργαζόμαστε στενά για την ανταλλαγή πληροφοριών σε ό, τι αφορά την επιστροφή ξένων μαχητών στην πατρίδα τους, που αποτελούν απειλή για όλους τους συμμάχους. Αναπτύσσουμε, επίσης, τεχνολογίες που σχετίζονται με την καλύτερη ανίχνευση και υπεράσπιση ενάντια στα εκρηκτικά. Αλλά ίσως το πιο σημαντικό που κάνουμε είναι να συνεργαζόμαστε με τις χώρες της περιοχής για να τις βοηθήσουμε να πολεμήσουν την τρομοκρατία και να σταθεροποιήσουν τις χώρες τους. Συνεργαζόμαστε στενά, για παράδειγμα, με την Ιορδανία, μια νησίδα σταθερότητας στην Μέση Ανατολή, για την μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό των ένοπλων δυνάμεων, την εκπαίδευση και την διαδικασία ενίσχυσης της ικανότητας ανάπτυξής της -διότι, αν αυτές οι χώρες είναι πιο σταθερές, είμαστε πιο ασφαλείς.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση που κάναμε ποτέ, η επιχείρηση ISAF στο Αφγανιστάν και άλλες προσπάθειες μας εκεί, η σπουδαιότερη που έχει πραγματοποιήσει ποτέ το ΝΑΤΟ, αποτελούσε απάντηση σε μια τρομοκρατική επίθεση εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που το ΝΑΤΟ επικαλέστηκε το Άρθρο 5, το άρθρο της συλλογικής άμυνας.

-Έχετε πει και αλλού ότι στο μέλλον το ΝΑΤΟ πρόκειται να προβεί σε μεγαλύτερη συλλογή και προστασία πληροφοριών εναντίον βλάβης από άτυπους παράγοντες. Πώς πιστεύετε πως μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο από τον οργανισμό και εναντίον ποιου πιστεύετε ότι θα είναι πιο αποτελεσματικό;

Δεδομένης της φύσης των πληροφοριών είναι δύσκολο να δώσω λεπτομέρειες δημοσίως, αλλά μπορώ να πω ότι οι μυστικές υπηρεσίες, η αναγνώριση και η επιτήρηση αποτελούν κλειδιά για να κατανοήσουμε το νέο περιβάλλον ασφαλείας, να έχουμε καλύτερη επίγνωση της κατάστασης, να είμαστε σε θέση να παρέχουμε μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο προειδοποίησης και να αυξήσουμε την δυνατότητα μας να έχουμε τις σωστές δυνάμεις στο σωστό μέρος την σωστή στιγμή.

Το είδος του υβριδικού πολέμου που είδαμε στην Ουκρανία, για παράδειγμα, περιλαμβάνει εξαπάτηση, χρήση και στρατιωτικών και μη στρατιωτικών μέσων, μυστικές και φανερές επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η κατοχή πληροφοριών γίνεται πιο σημαντική από ποτέ. Τόσο στην Μέση Ανατολή όσο και στην Βόρεια Αφρική, είναι επίσης ζωτικής σημασίας. Σκοπεύουμε να αναπτύξουμε τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) Global Hawk του ΝΑΤΟ – drones επιτήρησης. Βρισκόμαστε στην διαδικασία ανάπτυξης ενός νέου συμμαχικού συστήματος επιτήρησης εδάφους και το σχέδιό μας είναι να είμαστε σε θέση να το χρησιμοποιήσουμε εντός του 2017, στην βάση Sigonella στην Ιταλία.

-Πού θεωρείτε ότι θα είναι πιο χρήσιμα τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη του ΝΑΤΟ;

Θα είναι χρήσιμα σε όλα σχεδόν τα θέατρα, στην αντιμετώπιση πολλών διαφορετικών απειλών και προκλήσεων. Η κατοχή καλής πληροφόρησης σε πραγματικό χρόνο γίνεται όλο και πιο σημαντική.

-Με αφορμή ορισμένες από τις αντιπαραθέσεις που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες λόγω της χρήσης μη επανδρωμένων αεροσκαφών, σκοπεύει το ΝΑΤΟ να κάνει κάτι διαφορετικό;

Πρόκειται για μη επανδρωμένα αεροσκάφη επιτήρησης, και νομίζω ότι το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης δεν σχετίζεται με μη επανδρωμένα αεροσκάφη επιτήρησης αλλά με μη επανδρωμένα αεροσκάφη που χρησιμοποιούνται ως όπλα. Όλα τα όπλα θα πρέπει, φυσικά, να χρησιμοποιούνται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.

-Υπάρχει κάποιος διπλωματικός διάλογος σε εξέλιξη που θα μπορούσε να διεξαχθεί μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ;

Εμείς στο ΝΑΤΟ αποφασίσαμε τον Απρίλιο του 2014 να διακόψουμε την πρακτική μας συνεργασία με την Ρωσία, αλλά να διατηρήσουμε ανοικτούς τους διαύλους επικοινωνίας σε ό, τι αφορά τις πολιτικές επαφές, και αυτές υπάρχουν σε έναν βαθμό. Η πρόκληση έγκειται, όμως, στο γεγονός ότι ακόμη και αν οι δίαυλοι πολιτικού διαλόγου είναι ανοικτοί, η συμπεριφορά της Ρωσίας πρέπει να αλλάξει. Όσο η Ρωσία παραβιάζει την διεθνή νομοθεσία, υποστηρίζοντας τους αυτονομιστές, στέλνοντας δυνάμεις και βαρύ εξοπλισμό, και προσαρτώντας την Κριμαίας, τότε αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα.

-Πιστεύετε πως θα υπάρξει κάποια αλλαγή σε αυτό το μέτωπο στο εγγύς μέλλον;

Δεν πρόκειται να προβώ σε εικασίες. Έχουμε δει ένα σταθερό μοτίβο, σύμφωνα με το οποίο η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει βία στην Μολδαβία, την Γεωργία, την Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία. Προσπαθεί να αποκαταστήσει ένα σύστημα σφαιρών επιρροής, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με την όλη ιδέα μιας ελεύθερης και ειρηνικής Ευρώπης, μιας Ευρώπης στο πλαίσιο της οποίας σεβόμαστε την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα όλων των εθνών.

-Πιστεύετε ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ έχει συμβάλει στο πρόβλημα;

Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ είναι το αποτέλεσμα της άσκησης ελεύθερης βούλησης από ανεξάρτητα δημοκρατικά έθνη -έθνη, όπου οι λαοί και οι κυβερνήσεις επιθυμούσαν έντονα να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, και κλήθηκαν να συμμετάσχουν. Κανείς δεν εξαναγκάστηκε ποτέ να γίνει μέλος στο ΝΑΤΟ. Εκείνοι χτύπησαν την πόρτα μας κι εμείς τους καλωσορίσαμε. Πρέπει να σεβόμαστε το δικαίωμα του κάθε λαού να αποφασίζει για την πορεία του. Το εάν μια χώρα θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ είναι πραγματικά ένα ζήτημα που πρέπει να αποφασιστεί στο πλαίσιο του διαλόγου μεταξύ του επίδοξου μέλους και του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία δεν έχει δικαίωμα να παρέμβει ή να προσπαθήσει να εμποδίσει κάτι τέτοιο.

Πλήρωμα του αμερικανικού ναυτικού πάνω στο USS Viksburg που συμμετείχε στην ανθυποβρυχιακή άσκηση Dynamic Mongoose του ΝΑΤΟ στην Βόρεια Θάλασσα στα ανοικτά των ακτών της Νορβηγίας, στις 4 Μαΐου 2015. MARIT HOMMEDAL / REUTERS
---------------------

-Πιστεύετε πως μια συνεργασία μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας είναι δυνατή; Μπορεί να αποτελέσει κάτι άλλο από μια σχέση μηδενικού αθροίσματος;

Απολύτως. Σύμφωνα με την εμπειρία μου ως πολιτικός κατά τις δεκαετίες του '80, του '90 και μέχρι σήμερα, οι διεθνείς σχέσεις μπορούν πολύ συχνά να μην είναι μηδενικού αθροίσματος, αλλά αμοιβαία επωφελείς. Για αρκετά χρόνια μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Ρωσία εντασσόταν στις νικητήριες χώρες μαζί μας. Επεκτείναμε την οικονομική μας συνεργασία και το εμπόριο. Δημιουργήσαμε μια ομάδα G8 με την Ρωσίαˑ είχε προσκληθεί στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Εγκαθιδρύσαμε ένα Συμβούλιο μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Και στην Νορβηγία, έχω δει πώς έχουμε να καταφέρουμε μια ιδιαίτερα ρεαλιστική και συντονισμένη σχέση συνεργασίας με την Ρωσία στα ζητήματα της ενέργειας, της αλιείας, των συνόρων και του στρατού. Αυτό ήταν επωφελές για την Ρωσία, και καλό για εμάς.

Αλλά μια τέτοιου είδους συνεργασία θα πρέπει να βασίζεται στον σεβασμό απέναντι σε κάποιες θεμελιώδεις αξίες και κανόνες, και ένας από αυτούς αφορά τον σεβασμό των συνόρων και της ακεραιότητας των γειτόνων σου. Η πρόκληση βρισκόταν στο γεγονός ότι η Ρωσία δεν σεβάστηκε τα σύνορα και την ακεραιότητα των γειτόνων της. Αυτό υπονομεύει ολοκληρωτικά την εμπιστοσύνη που χρειαζόμαστε για να αναπτύξουμε μια σχέση συνεργασίας.

Η Ρωσία καλείται να επιλέξει. Μπορεί είτε να συνεχίσει στον δρόμο της αντιπαράθεσης και έτσι να απομονωθεί ακόμα περισσότερο, είτε να επιστρέψει στον δρόμο της συνεργασίας, ο οποίος θα ωφελήσει τόσο την Ρωσία όσο και το ΝΑΤΟ. Είναι στο χέρι της να αποφασίσει. Είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε, αλλά είμαστε προετοιμασμένοι, επίσης, για μια μακρύ δρόμο και για να σταθούμε εναντίον τους για όσο διάστημα ακολουθούν τον δρόμο της αντιπαράθεσης.

-Πώς θα είναι μια στάση ενάντια στην Ρωσία, σε περίπτωση που εκείνη δεν αλλάξει πορεία;

Θα μοιάζει με αυτά που κάνουμε τώρα. Βρισκόμαστε στο έναυσμα μιας ριζικής μεταμόρφωσης και προσαρμογής του ΝΑΤΟ. Έχουμε αυξήσει την προετοιμασία και την ετοιμότητα των δυνάμεων μας, διπλασιάσαμε το μέγεθος της δύναμης αντίδρασης του ΝΑΤΟ, αναπτύξαμε ένα ολόκληρο σχέδιο δράσης αναφορικά με την ετοιμότητα, ενισχύσαμε την παρουσία των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στο ανατολικό τμήμα της Ευρώπης και δημιουργήσαμε έξι μονάδες διοίκησης και ελέγχου στις χώρες της Βαλτικής.

Πολλά έχουν ήδη γίνει, αλλά πρόκειται να ακολουθήσουν ακόμα περισσότερα. Για 40 χρόνια, ο κύριος στόχος του ΝΑΤΟ ήταν η συλλογική άμυνα στην Ευρώπη, και καταφέραμε να παρέχουμε αποτροπή χωρίς να χρειαστεί να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός. Στην συνέχεια, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, εστιάσαμε και πάλι «εκτός περιοχής», στην διαχείριση της κρίσης στα Βαλκάνια, στο Κοσσυφοπέδιο, στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στο Αφγανιστάν, στην Λιβύη και στην καταπολέμηση της πειρατείας στο Κέρας της Αφρικής. Τώρα, έχουμε στρέψει την προσοχή μας κατά κάποιον τρόπο πίσω στο σπίτι μας, πίσω στην Ευρώπη, πίσω στην συλλογική άμυνα. Αλλά δεν μπορούμε να σταματήσουμε την διαχείριση των κρίσεων εκτός περιοχής.

Έτσι, η βασική αλλαγή έγκειται στο ότι το ΝΑΤΟ, για πρώτη φορά στην ιστορία του, προβαίνει ταυτόχρονα τόσο σε συλλογική άμυνα όσο και σε διαχείριση των κρίσεων. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να κάνουμε μαζί με τους εταίρους μας στην ανατολική Ευρώπη, την Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/interviews/2015-05-27/natos-next-move

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition