Εμπόριο και προβλήματα

Το 1514, ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος, Jorge Álvares, ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε στην Κίνα μέσω θαλάσσης. Λίγο πάνω από 40 χρόνια αργότερα, οι Πορτογάλοι μίσθωσαν το Μακάο από την Κίνα αντί ετήσιου ενοικίου περίπου 600 ουγκιών αργύρου. Και μετά από 14 χρόνια, οι Ισπανοί αποίκισαν την Μανίλα ως κομβικό σημείο του υπερπόντιου εμπορίου τους. Από το 1600, το εμπόριο κινεζικών προϊόντων βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη. Η Κίνα έγινε εξαγωγική δύναμη, κι όχι για τελευταία φορά.

Το πρόβλημα για τους Ευρωπαίους ήταν ότι οι Κινέζοι έμποροι δεν χρειάζονταν τίποτα από την Ευρώπη. Το εμπόριο με την Κίνα γινόταν αυστηρά με μετρητά στην παράδοση [του προϊόντος] -και μετρητά σήμαινε ασήμι. Στον έναν περίπου αιώνα που μεσολάβησε από τις πρώτες ευρωπαϊκές θαλάσσιες επαφές με την Κίνα και το έτος 1640, τα ευρωπαϊκά πλοία μετέφεραν σχεδόν 100.000 τόνους αργύρου στην Κίνα από τα ορυχεία της κεντρικής Ευρώπης, της Ιαπωνίας και της Αμερικής.

Η μαζική εισροή του πολύτιμου μετάλλου βοήθησε στην μετατροπή της κινεζικής οικονομίας από μια μη νομισματική οικονομία βασισμένη στις φεουδαρχικές υποχρεώσεις και το αντισταθμιστικό εμπόριο, σε μια νομισματοποιημένη οικονομία που βασίζεται στις αγοραίες συναλλαγές. Η Κίνα είχε πειραματιστεί με το χαρτονόμισμα από νωρίς, αλλά ακόμα και η κυβέρνηση αρνείτο να δεχτεί το χαρτί ως πληρωμή για τους ίδιους της τους φόρους. Και έτσι η νομισματοποίηση της μεγάλης οικονομίας της Κίνας χρειάστηκε τεράστιες ποσότητες ξένων χρημάτων –εκείνα ακριβώς που έστειλε Ευρώπη.

Μεταξύ 1568 και 1644, η τιμή του αργύρου στην Κίνα (σε σχέση με τον χρυσό) υποχώρησε κατά 50%. Μέχρι το 1580, υπήρχε αρκετό ασήμι στην οικονομία της δυναστείας των Μινγκ ώστε να μετατραπεί μια ποικιλία φεουδαρχικών εισφορών εργασίας και καλλιεργειών σε σύγχρονους φόρους που καταβάλλονταν σε νόμισμα. Οι μισθοί και οι τιμές σταδιακά αυξάνονταν ενώ τα ασημένια χρήματα αφθονούσαν όλο και περισσότερο.

Ανοιξιάτικο πρωινό σε ένα παλάτι των Χαν, από τον Qiu Ying (1494-1552). Wikimedia
-------------------

Σύντομα, η Κίνα μετατράπηκε στο κατασκευαστικό εργαστήριο του κόσμου, τουλάχιστον όσο το επέτρεπε η ναυτιλιακή τεχνολογία της εποχής. Τα δύο μεγάλα κέντρα παραγωγής εξαγωγικού προσανατολισμού της χώρας ήταν το Δέλτα του ποταμού Περλ (σήμερα η Guangzhou, το Χονγκ Κονγκ και το Μακάο) και το Δέλτα του ποταμού Yangtze (σήμερα η Σαγκάη, η Hangzhou και η Suzhou). Κινέζικες συνοικίες ξεπήδησαν σε ολόκληρο τον ισπανικό Νέο Κόσμο, με τις ισπανικές αποικιακές Αρχές να προειδοποιούν ότι οι κινεζικές εισαγωγές υπέσκαπταν τις εγχώριες βιομηχανίες.

Γύρω στο 1640, όμως, η γιορτή έφτασε στο τέλος της˙ το εμπόριο συνετρίβη και οι κακές σοδειές έφεραν πείνα στο βόρειο τμήμα της Κίνας. Η τιμή του μεταξιού μειώθηκε κατά 50% καθώς οι παραγωγοί προσπαθούσαν να βρουν αγοραστές για την παραγωγή τους. Εν τω μεταξύ, η τιμή των τροφίμων έφτασε στα ύψη, με αποτέλεσμα ο αποπληθωρισμός του βιομηχανικού κλάδου παραγωγής να συνοδευτεί από αύξηση του κόστους ζωής για τους απλούς ανθρώπους. Σύντομα, άρχισαν να ξεσπούν εξεγέρσεις, εισβολείς Manchu κατέλαβαν το Πεκίνο, ενώ η δυναστεία των Μινγκ εκδιώχθηκε από την εξουσία. Αντικαταστάθηκε από την δυναστεία των Τσινγκ, η οποία θα κυβερνούσε την Κίνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

Φυσικά, το εμπόριο των κινεζικών προϊόντων δεν έφτασε στο τέλος του το 1640. Αυτό που σταμάτησε εκείνον τον χρόνο ήταν το υπεραποδοτικό αρμπιτράζ (κερδοσκοπία μέσω συναλλαγών σε ξένα νομίσματα) που προέκυπτε από την σύγκρουση δύο διαφορετικών οικονομικών συστημάτων. Πριν από το 1640, ο κατακλυσμός της Ευρώπης από το φθηνό ασήμι του Νέου Κόσμου σε συνδυασμό με την φαινομενικά ακόρεστη όρεξη της Κίνας για ασημένιο χρήμα οδήγησε στον μαζικό πλουτισμό και των δύο πλευρών. Το εμπόριο με την Κίνα δεν ήταν απλά κερδοφόρο˙ ήταν εντυπωσιακό. Αλλά μετά το 1640, η παγκόσμια αξία του αργύρου ισορρόπησε και η Κίνα έγινε άλλο ένα λιμάνι-σταθμός στο διεθνές εμπορικό σύστημα. Το ασήμι εξακολούθησε ακόμα να εισρέει στην Κίνα, αλλά το ίδιο συνέβαινε και με το ginseng, τις γούνες και το όπιο. Οι εξαγωγές τσαγιού, μεταξιού και πορσελάνης συνεχίστηκαν.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΡΑΓΔΑΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η πρώτη προσέγγιση της Κίνας με την Δύση στα τέλη του 1500 και τις αρχές του 1600 έμοιαζε ιδιαίτερα με την δεύτερη προσέγγιση της Κίνας με την Δύση μεταξύ του 1980 και του 2010. Και οι δύο οδήγησαν σε μαζικές ευκαιρίες για αρμπιτράζ από την σύνδεση των δύο προηγουμένως απομονωμένων οικονομιών. Και οι δύο επέφεραν τεράστια κέρδη τόσο στους εμπόρους της Δύσης όσο και στους προμηθευτές της Κίνας. Και οι δύο εξασθένησαν όταν η κινεζική οικονομία διογκώθηκε εντελώς από τα χρήματα της Δύσης.

Στην δεκαετία του 1970, η Κίνα ήταν μια απομονωμένη χώρα με μια οικονομία που βασιζόταν κατά κύριο λόγο στις κοινοτικές υποχρεώσεις και το ανταλλακτικό εμπόριο. Οι περισσότεροι αποκτούσαν το μεγαλύτερο μέρος όσων χρειάζονταν από τις εργασιακές τους μονάδες. Οι άνθρωποι της υπαίθρου ζούσαν από την γη, αποστέλλοντας ένα μέρος των προϊόντων τους στην κυβέρνηση. Οι άνθρωποι των αστικών περιοχών ζούσαν σε εργατικές κατοικίες, έτρωγαν στις καφετέριες των εργοστασίων και εργάζονταν με εργοστασιακές στολές.

Τα χρήματα αποτελούσαν σπάνιο αγαθό στην κομμουνιστική Κίνα, ενώ το δυτικό σκληρό νόμισμα ήταν ακόμα πιο σπάνιο. Μετά το 1980, η Κίνα εισήγαγε τεράστιες ποσότητες μετρητών, με την μορφή άμεσων ξένων επενδύσεων και την συσσώρευση αμερικανικών δολαρίων από την Κεντρική Τράπεζα. Σε αντάλλαγμα, εξήγαγε καταναλωτικά αγαθά.

Ακριβώς όπως συνέβη το 1600, η βασική υποβόσκουσα λογική πίσω από την οικονομική άνθηση της Κίνας μετά το 1980, ήταν η εισαγωγή χρημάτων ως αντάλλαγμα για την εξαγωγή εμπορευμάτων. Αυτή η εισροή χρημάτων στήριξε την πλήρη επαναφορά της νομισματικής αξίας της κινεζικής οικονομίας. Τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παρείχαν το κράτος ή οι εργασιακές μονάδες τώρα έπρεπε να αγοραστούν στο εμπόριο.

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε με συντελεστή 13 μεταξύ του 1980 και του 2010. Αν κάτι τέτοιο ακούγεται υπερβολικά καλό για να είναι αληθινό, αυτό συμβαίνει επειδή είναι πράγματι υπερβολικά καλό για να είναι αληθινό. Η οικονομία της Κίνας είχε βιώσει τεράστια ανάπτυξη μετά το 1980, αλλά καμία οικονομία δεν αναπτύσσεται πραγματικά με συντελεστή 13 σε μόλις 30 χρόνια. Η καταγεγραμμένη ανάπτυξη της Κίνας οφείλεται μερικώς στην πραγματική οικονομική πρόοδο και εν μέρει στην νομισματοποίηση των προηγουμένως μη χρηματικών σχέσεων.

Εργάτης καπνίζει πάνω σε χαλύβδινο πλαίσιο σε ένα κατοικημένο εργοτάξιο στην Hefei, επαρχία της Anhui, στις 27 Αυγούστου του 2009. JIANAN YU / REUTERS
-------------

Σήμερα, και οι δύο πηγές της καταγεγραμμένης αύξησης του ΑΕΠ εξαφανίζονται. Πριν από το 2007, τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας ήταν μεγάλα σε απόλυτες τιμές, αλλά λίγο-πολύ ανάλογα με εκείνα πολλών άλλων αναπτυσσόμενων χωρών. Όταν χτύπησε η παγκόσμια οικονομική κρίση, τα αποθέματα της Κίνας διογκώθηκαν. Από τότε έχουν παραμείνει σε υψηλά επίπεδα.

Αυτό σημαίνει ότι η κάποτε ακόρεστη ζήτηση της Κίνας για σκληρό νόμισμα τελικά έφτασε στα όριά της. Οι επενδυτικές ροές επιβεβαιώνουν αυτήν την υπόθεση: Η Κίνα αποτελεί πλέον καθαρή εξαγωγική χώρα άμεσων ξένων επενδύσεων. Μετά από τρεις δεκαετίες μαζικών νομισματικών εισροών, η κινεζική οικονομία είναι πλήρως διογκωμένη και εντελώς νομισματοποιημένη. Βρισκόμαστε και πάλι στο 1640.

Η πραγματική αύξηση της υποκείμενης οικονομικής παραγωγής της Κίνας επιβραδύνεται χάρη στην μείωση του πληθυσμού που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και τους ανεπαρκείς πολιτικούς θεσμούς. Η Κίνα συγκλίνει με την Βραζιλία, την Ρωσία και την Τουρκία, αντί για τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και την Ιαπωνία. Ο νομισματικός κορεσμός της Κίνας ενισχύει την συγκεκριμένη τάση. Καθώς η οικονομία της Κίνας γίνεται όλο και πιο ανοικτή, το χρήμα, αντί να ρέει προς τα μέσα, ρέει προς τα έξω.

ΤΩΡΑ ΚΑΙ ΤΟΤΕ

Τα χρόνια μετά το 1640 αποτέλεσαν περίοδο μεγάλης αναταραχής στην Κίνα, με αποκορύφωμα την πείνα, την επανάσταση και την εισβολή. Το σημερινό κινεζικό κράτος είναι πολύ πιο ισχυρό από ό, τι ήταν η δυναστεία των Μινγκ. Δεν θα υπάρξει πείνα, η επανάσταση είναι απίθανη, ενώ κανείς δεν είναι σε θέση να εισβάλλει στην Κίνα. Αλλά το πάρτι των τροφοδοτούμενων από χρήματα κερδών έφτασε στο τέλος του. Από τώρα και στο εξής, θα είναι «business as usual» στην Κίνα.

Η νέα πρόκληση της Κίνας αφορά την ανάπτυξη κοινωνικών και πολιτικών θεσμών που θα της επιτρέψουν να συνεχίσει να βελτιώνει την ζωή των κατοίκων της. Δεν υπάρχει μαγική συνταγή. Μια καλή αρχή θα ήταν να εφαρμόσει έναν πιο αποτελεσματικό εθνικό φόρο εισοδήματος για να αντικαταστήσει το συνονθύλευμα αναξιόπιστων πηγών εσόδων της Κίνας. Η συνεχής ανάπτυξη απαιτεί συνεχείς επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικές υποδομές, γεγονός που προϋποθέτει την ύπαρξη φόρων.

Τώρα που το εύκολο χρήμα δεν υπάρχει πια, η Κίνα θα πρέπει να κυνηγήσει το δύσκολο χρήμα για να χρηματοδοτήσει την μελλοντική της ανάπτυξη. Μέχρι στιγμής, οι ηγέτες της Κίνας δεν έχουν δείξει ιδιαίτερη όρεξη για εφαρμογή τέτοιων θυσιών για το κοινό καλό όπως εκείνες που έκαναν τις Ηνωμένες Πολιτείες αυτό που είναι σήμερα. Όπως φαίνεται από χώρες όπως η Βραζιλία, η Ρωσία και η Τουρκία, οι ηγέτες μπορούν να ζήσουν αρκετά καλά σε στάσιμες οικονομίες. Περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να ελπίζουν ότι οι ηγέτες της Κίνας θα υπερβούν την πρόκληση.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-06-07/trade-and-trouble

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.grκαι στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition