Η Μέση Ανατολή μετά την Βιέννη

Οι Ιρανοί διαπραγματευτές και οι διαπραγματευτές των P5 + 1 (Κίνα, Γαλλία, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες, συν η Γερμανία) στην Βιέννη φαίνεται να είναι στα πρόθυρα της επίτευξης συμφωνίας για τον σημαντικό περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και της θέσης του κάτω από αυστηρή διεθνή παρακολούθηση. Τι θα γίνει, όμως, αν δεν καταφέρουν να γεφυρώσουν τις διαφορές τους τις τελευταίες ώρες; Ή τι θα γινόταν αν το αμερικανικό Κογκρέσο απορρίψει την συμφωνία στην συνέχεια -λιγότερο πιθανό, αλλά ακόμα ανησυχητικό αποτέλεσμα; Πράγματι, με την αρχή ότι «μια μη-συμφωνία είναι καλύτερη από μια κακή συμφωνία» να φαίνεται να κυριαρχεί σε οποιαδήποτε συζήτηση του Κογκρέσου, είναι καλή η ώρα για να εξεταστεί πώς θα μπορούσε να μοιάζει η Μέση Ανατολή χωρίς μια πυρηνική συμφωνία.

Η αποτυχία να επιτευχθεί ή να εγκριθεί μια συμφωνία θα παράγει πιθανόν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα: Ένα εκτεταμένο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα˙ διάβρωση των ευρέων διεθνών κυρώσεων, χωρίς κανένα όφελος για την περιφερειακή και την παγκόσμια ασφάλεια˙ αυξημένο ενδεχόμενο για στρατιωτική σύγκρουση˙ και απώλεια της πιθανότητας το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες να εργαστούν σε σημαντικούς τομείς κοινού ενδιαφέροντος.

Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών John Kerry, ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή Robert Malley (αριστερά) και ο προσωπάρχης του Υπ.Εξ. των ΗΠΑ Jon Finer (R) συναντώνται στο ξενοδοχείο όπου γίνονται οι συνομιλίες για τα πυρηνικά του Ιράν στην Βιέννη, στις 2 Ιουλίου 2015. CARLOS BARRIA / REUTERS
------------------------------

Σίγουρα, υπάρχουν και κίνδυνοι που συνδέονται με μια συμφωνία, συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας ότι το Ιράν δεν θα εφαρμόσει την συμφωνία, θα συνεχίσει το πυρηνικό του πρόγραμμα όταν λήξει η πυρηνική συμφωνία, ή συγκαλυμμένα θα συνεχίσει κομμάτια του προγράμματός του πέρα από την επιτήρηση της διεθνούς κοινότητας. Υπήρξαν αμέτρητοι υπολογισμοί για όλα τα πράγματα που θα μπορούσαν να πάνε στραβά˙ γι’ αυτό οι διαπραγματευτές στην Βιέννη επεξεργάζονται μέτρα του τύπου «δεν εμπιστεύομαι και επαληθεύω» σε κάθε πιθανή τελική συμφωνία. Αλλά οι συζητήσεις σχετικά με οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία πρέπει να περιλαμβάνουν την αξιολόγηση του κινδύνου να μην επιτευχθεί καμιά συμφωνία.

Το πρώτο και πιο επικίνδυνο σενάριο είναι ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να ξεφύγει από την ενδιάμεση πυρηνική συμφωνία, το Κοινό Σχέδιο Δράσης (Joint Plan of Action), το οποίο έχει ουσιαστικά παγώσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν για σχεδόν δύο χρόνια. Με καμία υπόσχεση για διαρκείς και πιο σημαντικές άρσεις κυρώσεων, το Ιράν μπορεί να αποφασίσει να συνεχίσει το πρόγραμμά του για τον εμπλουτισμό ουρανίου σε επίπεδα που μειώνουν το χρόνο που θα χρειαστεί για να μετατραπεί το πυρηνικό του πρόγραμμα σε οπλικό. Το Ιράν θα μπορούσε να εξακολουθεί να παραμένει στην Συνθήκη για την μη διάδοση των πυρηνικών όπλων και να έρθει επικίνδυνα κοντά στην ανάπτυξη των ικανοτήτων ώστε να φύγει από την Συνθήκη γρήγορα αν δεν υπάρχει διεθνής συμφωνία που να θέτει περαιτέρω περιορισμούς και ελέγχους στις δραστηριότητές του.

Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, η σημερινή ευρεία διεθνής υποστήριξη για την επιβολή κυρώσεων κατά του Ιράν θα μπορούσε να αποδυναμωθεί εκτός κι αν είναι σαφές ότι το Ιράν ευθύνεται για την διακοπή των συνομιλιών για τα πυρηνικά. Οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά του Ιράν έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές, λόγω της υποστήριξης που έχουν συγκεντρώσει από τις βασικές χώρες που εισάγουν πετρέλαιο, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία. Οι διεθνείς κυρώσεις έχουν, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, περικόψει τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν κατά περισσότερο από το ήμισυ τα τελευταία χρόνια, με κόστος έως και 40 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια έσοδα για το Ιράν. Συνεχιζόμενες μονομερείς αμερικανικές κυρώσεις και δευτερεύουσες κυρώσεις των ΗΠΑ σε χώρες και οργανισμούς για επιχειρηματική δραστηριότητα με το Ιράν μετά την κατάρρευση της συμφωνίας πιθανώς θα συνεχίσουν να κρατούν μακριά από το Ιράν τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες. Αλλά άλλες βασικές διεθνείς δυνάμεις, και μάλιστα ορισμένες στην Ευρώπη, μπορεί να κάνουν πιο ελαστικούς τους αυτο-επιβαλλόμενους περιορισμούς, ειδικά αν το Ιράν φανεί ότι έχει διαπραγματευθεί με καλή πίστη. Έτσι, το Ιράν θα μπορούσε να βρεθεί λιγότερο απομονωμένο με την πάροδο του χρόνου, ειδικά αν το Κογκρέσο απορρίψει την συμφωνία, αφήνοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες να φταίνε για την αποτυχία. Πράγματι, αυτό είναι η χειρότερη έκβαση -λίγοι περιορισμοί για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και διάχυση της διεθνούς πίεσης προς το Ιράν.

Μια επιστροφή στην στρατιωτική κλιμάκωση με το Ιράν είναι επίσης πιο πιθανό να συμβεί στην Μέση Ανατολή αν δεν υπάρξει συμφωνία. Τα επιχειρήματα των Ιρανών σκληροπυρηνικών ότι η Δύση ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε πραγματικά για μια συμφωνία με το Ιράν θα φαίνονται δικαιωμένα, υπονομεύοντας την δύναμη και την επιρροή των περισσότερο ρεαλιστικών ιρανικών ομάδων που συνδέθηκαν με την αποτυχία των διαπραγματεύσεων. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε επέκταση του ήδη αποσταθεροποιητικού περιφερειακού ακτιβισμού του Ιράν, ιδιαίτερα στο Ιράκ, την Συρία, και στην σχέση του με την Χεζμπολάχ. Το Ισραήλ και η Χεζμπολάχ δεν ενδιαφέρονται αυτή την στιγμή για άλλη μια σύγκρουση, αλλά σε κάποιο σημείο στο μέλλον η Χεζμπολάχ μπορεί να αντιληφθεί τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ ως έναν χρήσιμο περισπασμό από τις απώλειές της στην Συρία. Η στρατιωτική κλιμάκωση μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ με πυραύλους που έχει παράσχει το Ιράν, θα μπορούσε να συμβεί γρήγορα. Οι επιθέσεις της Χεζμπολάχ σε σουνιτικές αντάρτικες ομάδες που μάχονται το καθεστώς του Άσαντ κοντά στα σύνορα με το Ισραήλ, θα μπορούσαν επίσης να πλήξουν κατά λάθος έναν ισραηλινό στόχο, οδηγώντας το Ισραήλ σε αντίποινα. Το Ισραήλ θα είναι πιο ανήσυχο για την διατήρηση της αποτρεπτικής του στάσης σε περιφερειακό επίπεδο εάν το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν είναι ανεξέλεγκτο, οδηγώντας σε σκληρά αντίποινα εναντίον οποιουδήποτε χτυπήματος πυραύλου, κάτι που θα μπορούσε επίσης να κλιμακωθεί γρήγορα σε μια ευρύτερη σύγκρουση.

Τηλεοπτικές κάμερες έξω από το Palais Coburg, τον τόπο των πυρηνικών συνομιλιών στην Βιέννη, στις 5 Ιουλίου 2015. LEONHARD FOEGER / REUTERS
------------------------

Και φυσικά, οι Ισραηλινοί ηγέτες είναι πιθανό να επιστρέψουν στις ανοιχτές απειλές για στρατιωτικές επιλογές κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν εφόσον το Ιράν συνεχίσει το πρόγραμμα εμπλουτισμού σε επίπεδα που θα το φέρνουν πιο κοντά σε μια πολεμική ικανότητα που ξεπερνά τις ισραηλινές κόκκινες γραμμές. Πιέσεις στις γειτονικές χώρες για να μελετήσουν δικά τους πυρηνικά προγράμματα πιθανώς επίσης θα αυξηθούν, έστω και αν οι ανησυχίες σχετικά με τις προθέσεις και την ικανότητα των γειτονικών χωρών όπως η Σαουδική Αραβία να επιδιώξουν ικανότητα πυρηνικών όπλων είναι σε μεγάλο βαθμό παραφουσκωμένες.

Τέλος, υπάρχει και το κόστος ευκαιρίας του αποτελέσματος που θα προκύψει αν δεν υπάρξει συμφωνία. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε αν μια συμφωνία θα μετριάσει την περιφερειακή συμπεριφορά του Ιράν ή θα βελτιώσει τις σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν και την συνεργασία τους σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος, όπως η καταπολέμηση της σουνιτικών εξτρεμιστικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Υπάρχουν πιθανώς περισσότεροι περιορισμοί σε τέτοιες ριζικές μεταρρυθμίσεις των αμερικανο-ιρανικών σχέσεων από όσους μπορούν να δουν κάποιοι υποστηρικτές της συμφωνίας. Οι περιφερειακοί γείτονες έχουν βάσιμους λόγους να ανησυχούν ότι θα συνεχιστούν οι διασυνδέσεις του Ιράν με αποσταθεροποιητικές ομάδες σε όλη την περιοχή.

Αλλά αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η απουσία μιας συμφωνίας θα αποκλείσει τις πιθανότητες για μια έστω περιορισμένη συνεργασία και την πιθανότητα για μετριοπαθέστερη συμπεριφορά του Ιράν στην πάροδο του χρόνου. Όπως σημείωσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, σε μια συζήτηση για την αναθεώρηση της πολιτικής της κυβέρνησής του για την Κούβα, οι τρέχουσες πολιτικές της πίεσης και της απομόνωσης δεν έχουν λειτουργήσει, οπότε η λογική υπαγορεύει μια νέα προσέγγιση. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για την πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών έναντι του Ιράν: Οι πολιτικές της απομόνωσης και της τιμωρίας του Ιράν –που διήρκεσαν επί κυβερνήσεων Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατών - δεν έχουν παράξει μια πιο μετριοπαθή ιρανική συμπεριφορά εγχωρίως, στην περιοχή, ή σε όλη την υδρόγειο. Θα μπορούσε να είναι η ώρα να δοκιμαστεί αν η δέσμευση για ένα πυρηνικά περιορισμένο Ιράν μπορεί να φέρει καλύτερα αποτελέσματα.

Η Μέση Ανατολή σήμερα βρίσκεται σε σοβαρή αναταραχή. Κανείς δεν πρέπει να έχει την ψευδαίσθηση ότι ακόμη και μια ισχυρή συμφωνία μη διάδοσης [πυρηνικών] που θα κλείνει όλες τις πιθανές διεξόδους προς την ιρανική βόμβα θα αλλάξει μαγικά αυτή την ασταθή περιοχή. Αλλά σε τελική ανάλυση, η Μέση Ανατολή θα ήταν καλύτερα με μια καλή πυρηνική συμφωνία από όσο χωρίς.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2015-07-07/middle-east-afte...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.grκαι στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition