Η μέθοδος της Μέρκελ

«Αν αποτύχει το ευρώ, αποτυγχάνει η Ευρώπη». Αυτό το απόφθεγμα πρέπει να είναι η πιο συχνά αναφερόμενη πρόταση από την πιο ισχυρή πολιτικό της Ευρώπης, μια φιγούρα ελάχιστα γνωστή για την έκφραση ξεκάθαρων δηλώσεων ή σαφών δεσμεύσεων. Η επιτυχία της Γερμανίδας καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ κατά την διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών (είναι ήδη η μακροβιότερη Γερμανίδα καγκελάριος μετά τον Konrad Adenauer και τον Helmut Kohl) αποδίδεται συχνά στην μυστηριώδη ικανότητά της να αφήνει τις πολιτικές εξελίξεις και τις συζητήσεις να ακολουθήσουν μια πορεία -και να παίρνει θέση μόνο όταν μπορεί να είναι βέβαιη ότι αυτή η θέση της θα είναι στην πλευρά των νικητών. Ωστόσο, στα μάτια των Γερμανών επικριτών της, η εμφανής δέσμευσή της για την διάσωση του ευρώ ό,τι κι αν συμβεί, την έχει κάνει ευάλωτη σε εκβιασμούς. Ιδίως ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, έχει στοιχηματίσει ότι, παρ'όλη την ηθικολογία των γερμανικών ελίτ, η χώρα δεν θα θελήσει, τελικά, ένα Grexit. Και έτσι, όπως είναι τόσο συχνό στην ΕΕ, θα βρεθεί μια μεγάλη πολιτική παραμυθία που θα επιτρέψει σε όλους τους ενδιαφερόμενους να σώσουν κάπως το γόητρό τους. Αλλά ο Τσίπρας δεν πρέπει να είναι τόσο σίγουρος. Μια σειρά εξελίξεων -καθόλου λίγο βαθιές μεταμορφώσεις μέσα στην γερμανική πολιτική κουλτούρα που οι εταίροι της Γερμανίας έχουν μόλις αρχίσει να κατανοούν- κάνουν επικίνδυνο να βασίζεται κανείς στην Γερμανία για να κρατήσει την Ελλάδα.

Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο Αλέξης Τσίπρας αποχωρούν μετά από μια συνέντευξη Τύπου στην Καγκελαρία, στο Βερολίνο, στις 23 Μαρτίου 2015. HANNIBAL HANSCHKE / REUTERS
---------------------------

Όπως συμβαίνει με όλους τους ηγέτες της ΕΕ, το πρωταρχικό μέλημα της Μέρκελ είναι το εγχώριο εκλογικό σώμα -και, εν τέλει, το δικό της κόμμα. Οι Χριστιανοδημοκράτες ήταν κάποτε η κύρια δύναμη υπέρ της ευρωπαϊκής οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης˙ ο Κολ διακινδύνευσε την πολιτική ζωή του γι’ αυτό. Αλλά σήμερα, έχει απομείνει πολύ λίγος ιδεαλισμός˙ η μόνη σημαντική προσωπικότητα που εξακολουθεί να υποστηρίζει ανοιχτά τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» (χωρίς ποτέ να λέει τι θα σήμαινε αυτό στην πράξη) είναι η υπουργός Άμυνας της Γερμανίας, Ursula von der Leyen. Και όπως φαίνεται, το κάνει αυτό ώστε να προβάλλει το προφίλ της ως σημαντική ανταγωνιστή της Μέρκελ, η οποία έχει παραμείνει εμφανώς σιωπηλή σχετικά με την τελική μορφή της Ευρώπης.

Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας και ένα είδος πολιτικού γιού του Κολ, παραμένει ένας Ευρωπαίος εκ πεποιθήσεως, αλλά ακόμη και αυτός ασκεί πιέσεις στους κόλπους της κυβέρνησης για Grexit. Όπως μια σειρά άλλων πολιτικών και διανοούμενων του CDU, αποδέχεται πλέον την ιδέα ότι η [ευρωπαϊκή] ολοκλήρωση είναι μονόδρομος. Μακρόχρονα ταμπού όπως η «αναστρεψιμότητα» της συμμετοχής στην ευρωζώνη (ή ακόμα και της ένταξης στην ΕΕ) είναι τώρα λιγότερο αμφιλεγόμενα. Ορισμένοι επισημαίνουν την έλλειψη ικανότητας του κράτους στην Ελλάδα˙ άλλοι αναφέρουν ότι η Ουγγαρία, όπου η κυβέρνηση φαίνεται αποφασισμένη να δημιουργήσει ένα ανελεύθερο κράτος, δεν προσυπογράφει πλέον τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ όπως έχουν κωδικοποιηθεί στις ευρωπαϊκές συνθήκες. Ένας αυξανόμενος αριθμός φωνών υποστηρίζουν την επιστροφή σε μια θέση που ο ίδιος Σόιμπλε τηρούσε στις αρχές του 1990. Υποστηρίζουν ότι πρέπει να υπάρξει ένας «πυρήνας της Ευρώπης», αυτό που οι Γερμανοί αποκαλούν Kerneuropa, και, εξ ορισμού, μια περιφερειακή Ευρώπη -κράτη που είναι μόνο εν μέρει ενσωματωμένα στην ΕΕ. Στο πυρήνα της Ευρώπης θα υπάρξει νομισματική, δημοσιονομική και πολιτική ένωση (με την τελευταία σχεδόν ποτέ σαφώς καθορισμένη). Η περιφερική Ευρώπη θα απαρτίζεται από κράτη τα οποία, όπως λέει η σιωπηλή παραδοχή, είναι μερικές φορές γνήσια απρόθυμα και μερικές φορές μη ικανά να ακολουθήσουν ορισμένους κοινούς κανόνες. Με άλλα λόγια, για δυσλειτουργικά κράτη όπως η Ελλάδα, δεν υπάρχει θέση στην Kerneuropa.

Οι Γερμανοί κάνουν λάθος, όμως, εάν πιστεύουν ότι ένας τέτοιος πυρήνας της Ευρώπης, ο οποίος φαίνεται να περιορίζεται στην Βόρεια Ευρώπη συν την Γαλλία, θα μπορούσε να υπάρχει. Δεν φαίνεται να κατανοούν ότι η Γαλλία απέχει από το να σπεύδει να μοιραστεί την κυριαρχία της γενικά, ή να εισέλθει σε μια δημοσιονομική ένωση με άλλες χώρες, ειδικότερα. Οι Γερμανοί πολιτικοί και διανοούμενοι αντιμετωπίζουν την σημερινή γαλλική κυβέρνηση με περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτή περιφρόνηση˙ ομοίως, αυτοί (και ένα μεγάλο μέρος της υπόλοιπης Ευρώπης) δεν λαμβάνουν ιδιαίτερα σοβαρά υπόψιν τις συνεχιζόμενες προσπάθειες της Γαλλίας να μεσολαβήσει μεταξύ της Βόρειας Ευρώπης και της Νότιας με κατεύθυνση την διατήρηση της Ελλάδας στην ζώνη του ευρώ. Μπορούν να υποστηρίζουν, βέβαια, ότι ένας συντριπτικός αριθμός των ίδιων των Γάλλων πολιτών, ή έτσι όπως φαίνεται στις δημοσκοπήσεις, δείχνει εμπιστοσύνη περισσότερο στην Μέρκελ παρά στον Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ για την επίλυση της κρίσης. Και είναι αλήθεια ότι η Γαλλία δεν θα ήταν πραγματικά ένα εμπόδιο, αν η Γερμανία ήθελε να πιέσει σκληρά για Grexit. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η Γαλλία θα είναι ιδιαίτερα πρόθυμη να γίνει μέρος του πυρήνα της Ευρώπης αφού, όπως μόνο ο Σόιμπλε (που έχει μνήμες για το πώς ήταν η γαλλο-γερμανική φιλία την δεκαετία του 1980) φαίνεται να καταλαβαίνει, δεν αισθάνεται σαν ισότιμη εταίρος.

Μια καρικατούρα της Άνγκελα Μέρκελ από κιμωλία να λέει ΟΧΙ σχεδιάστηκε στην διάρκεια διαδήλωσης στα νέα κτήρια της ΕΚΤ στην Φρανκφούρτη, στις 30 Ιουνίου 2015. RALPH ORLOWSKI / REUTERS
---------------------------