Η σύνδεση του Πεκίνου με το Βερολίνο

Είναι αιχμή της τουριστικής περιόδου στην Κίνα για τους Ευρωπαίους ηγέτες. Λίγο μετά το πρώτο πακέτο διάσωσης για την Ελλάδα το 2010, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ γιόρτασε τα 56α γενέθλιά της με τους περίφημους πολεμιστές από τερακότα του Xi'an. Συνοδευόταν από την συνήθη παρέα των ηγετών της γερμανικής βιομηχανίας οι οποίοι υπέγραψαν συμβάσεις δεκάδων δισεκατομμυρίων και έκτοτε έχει δελεάσει το σύνολο του υπουργικού συμβουλίου της να ενταχθεί στο ετήσιο προσκύνημα στο Πεκίνο. Η Μέρκελ έκανε την όγδοη πολυήμερη περιοδεία της φέτος το καλοκαίρι λίγες μόλις εβδομάδες μετά το τελευταίο επεισόδιο της οικονομικής κρίσης.

Η τελευταία επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Xi Jinping στα πάτρια εδάφη της Μέρκελ ήταν το 2014, κατά την διάρκεια μιας υψηλού προφίλ επίσκεψης στο Βερολίνο, όπου επιδίωξε να ενισχύσει αυτό που ίσως είναι η ισχυρότερη συνεργασία της Κίνας στην Ευρώπη. Μιλώντας σε μια από τις μεγαλύτερες δεξαμενές σκέψης (think tank) της Γερμανίας [1], εξέφρασε τις ευχαριστίες του για τον ρόλο της χώρας στο να βοηθήσει το «Made in China» να μοιάζει περισσότερο με το «Made in Germany», ρητόρευσε για την ευρέως αναγνωρισμένη ποιότητα και δεξιοτεχνία των γερμανικών προϊόντων, και εξήρε τους δεσμούς που συνδέουν το Βερολίνο και το Πεκίνο ως τους «δύο πυλώνες της οικονομικής ανάπτυξης στην Ασία και την Ευρώπη». Το εμπόριο με την Κίνα βοήθησε την Γερμανία να ξεπεράσει την παγκόσμια οικονομική κρίση και να παγιώσει την δεσπόζουσα θέση της εντός της ευρωζώνης. Κατά την διάρκεια λίγων μόνο ετών, η Κίνα έχει μεταπηδήσει από το να είναι μεσαίος προορισμός εξαγωγών στο να είναι ο δεύτερος σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ευρώπης μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Ουάσιγκτον, όμως, έχει καθυστερήσει να αναγνωρίσει αυτές τις εξελίξεις. Το 2004, Αμερικανοί αξιωματούχοι ξαφνιάστηκαν από μια γαλλική και γερμανική προσπάθεια να άρουν την απαγόρευση εξαγωγών όπλων προς την Κίνα [2] που τέθηκε σε ισχύ μετά την σφαγή στην πλατεία Τιενανμέν. Πιο πρόσφατα, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατηγόρησαν το Βερολίνο ότι διατηρεί μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα [3] καθώς και ότι κρατά το ευρώ υποτιμημένο [4] – με λίγα λόγια, κατηγορώντας την Γερμανία ότι ενεργεί όπως η Κίνα της Ευρώπης [5]. Φέτος, ο ευρωπαϊκός ενθουσιασμός για την κυριαρχούμενη από την Κίνα Τράπεζα Επενδύσεων Ασιατικών Υποδομών (Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB) έπιασε ξανά τους Αμερικανούς πολιτικούς εξαπίνης, κάτι που έκανε τον πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα να υπαναχωρήσει από την φερόμενη αρχική αντίθεσή του στο ίδρυμα αυτό.

Ωστόσο, μετά από τέσσερις δεκαετίες συνεχούς ανάπτυξης, οι σινο-ευρωπαϊκές σχέσεις μπορεί τώρα να κινούνται στο μετά το αποκορύφωμά τους διάστημα. Η διεκδικητική εξωτερική πολιτική της Κίνας διαφέρει από τις προσδοκίες της Ευρώπης για την παγκόσμια τάξη. Οι παλιές κατασταλτικές τάσεις του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος που βιώνουν μια αναζωπύρωση [6], έχουν επίσης τρομάξει τις επενδύσεις στην οικονομία και την κοινωνία στις οποίες έχει βασιστεί η χώρα. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον και η εμπλοκή με την Κίνα μπορεί να είναι σε υψηλό σημείο, αλλά όπως η Μέρκελ ρώτησε απροκάλυπτα τους μελλοντικούς ηγέτες της Κίνας [7] το 2010, «Το ερώτημα είναι: Μπορεί ένα τέτοιο καλό πράγμα να διαρκέσει;».

Ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης ακολούθησε το παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών προς την επισημοποίηση των σχέσεων με την Κίνα την δεκαετία του 1970. Οι αμφίδρομες εμπορικές συναλλαγές μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Κίνας έχουν αυξηθεί κατά 30 φορές από την εποχή εκείνη. Όταν οι σχέσεις ψυχράνθηκαν μετά την σφαγή στην πλατεία Τιενανμέν, τα ευρωπαϊκά έθνη εντατικοποίησαν τον διάλογό τους με την Κίνα για να στηρίξουν την εγχώρια ανάπτυξή της και να διευκολύνουν τους αμοιβαίους εμπορικούς τους στόχους. Υπάρχουν τώρα πάνω από 60 επίσημες συνομιλίες σε επίπεδο ΕΕ, που κυμαίνονται από την γεωργική πολιτική, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας μέχρι την χρήση της δορυφορικής τεχνολογίας. Κατά την τελευταία δεκαετία, η Κίνα έχει επίσης θεσπίσει ξεχωριστές «στρατηγικές συνομιλίες» με την Γαλλία, την Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ κοιτάζει ένα άλογο από τον Πήλινο Στρατό κατά την διάρκεια μιας επίσκεψης στον Νο.1 λάκκο του Μουσείου Πήλινων Πολεμιστών και Αλόγων του Qin, στις παρυφές του Σιάν, στην επαρχία Shaanxi, στις 17 Ιουλίου 2010. REUTERS
--------------------

Η ταχεία ανάπτυξη των επαφών μεταξύ της Ευρώπης και της Κίνας ξάφνιασε. Πριν από μια δεκαετία, ο καθηγητής David Shambaugh στο Πανεπιστήμιο George Washington προέβλεψε ότι οι Βρυξέλλες και το Πεκίνο θα γίνουν κέντρα ενός «αναδυόμενου άξονα» [8]. Νωρίτερα φέτος, ο διευθυντής έρευνας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, Hans Kundnani,, υποστήριξε στο Foreign Affairs, ότι το εμπορικό μερίδιο της Γερμανίας στην Ανατολή ήταν η απόδειξη μιας «μετα-Δυτικής» [9] εξωτερικής πολιτικής. Αμφότερα τα επιχειρήματα, ωστόσο, υπερεκτιμούν σημαντικά τον χαρακτήρα της σχέσης. Οι σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών και της Κίνας έχουν γίνει όλο και πιο περιεκτικές αλλά απέχουν πολύ από το να είναι εξαιρετικές ή ακόμα και πραγματικά στρατηγικές. Οι διαφορές μεταξύ των προτιμήσεων και των στόχων των δύο πλευρών έχουν γίνει μόνο πιο εμφανείς. Η έλλειψη ενότητας της Ευρώπης σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, καθώς και η προθυμία του Πεκίνου να εκμεταλλευτεί αυτές τις διαφορές, υπονοούν ότι αυτή η συνεργασία θα παραμείνει άνιση.

ΙΣΧΥΣ ΣΤΑ ΝΟΥΜΕΡΑ;

Ο απόηχος του πολέμου στο Ιράκ έχει δείξει την αναγκαιότητα των διεθνικών συνεργασιών για την επίλυση τόσο των περιφερειακών όσο και των παγκόσμιων ζητημάτων. Και στα χρόνια που ακολούθησαν, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν αγκαλιάσει αυτό που αποκαλούν «αποτελεσματική πολυμέρεια» [10] ως μια στρατηγική για την επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων. Η Κίνα και άλλες αναδυόμενες δυνάμεις έχουν εδώ και καιρό υπάρξει στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας να δομηθεί μια πιο διαφοροποιημένη παγκόσμια τάξη, συμπληρωμένη με κοινά σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, με σχέδια ανάπτυξης ταμείων και επίλυσης διεθνών προβλημάτων ασφαλείας. Οι κινεζικές πολυμερείς πρωτοβουλίες όπως η αποστολή κατά της πειρατείας γύρω από το Κέρας της Αφρικής [11] και η δημιουργία της AIIB [12] (παρά τις εξουσίες βέτο που έχει η χώρα εντός του οργανισμού), έχουν ευθυγραμμιστεί με τις ευρωπαϊκές ελπίδες.

Ωστόσο, όπως και με τα σχέδια της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι μεγάλες φιλοδοξίες έχουν μετριαστεί από την πραγματικότητα. Η διεκδικητική συμπεριφορά της Κίνας κοντά σε εμπορικούς δρόμους- κλειδιά στην Ασία, έχει ανησυχήσει σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο τους συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή, αλλά τους ευρωπαϊκούς εμπορικούς εταίρους της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ανήσυχη με την προθυμία της Κίνας να παρακάμψει το διεθνές δίκαιο, προκειμένου να δημιουργήσει την δική της σφαίρα επιρροής. Σε θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, η αναπτυξιακή βοήθεια ή οι εδαφικές διαφορές, η έννοια της πολυμέρειας της ΕΕ διαφέρει σαφώς από το Πεκίνο, όταν αφορά στην εξουσία των μεγάλων κρατών επί των μικρών [13].

Υπάρχει εντός της ΕΕ βαθιά ριζωμένη απογοήτευση για την κατεύθυνση της κινεζικής πολιτικής μεταρρύθμισης. Από την εποχή της σφαγής στην πλατεία Τιενανμέν το 1989, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν επικρίνει κατά διαστήματα τις επιδόσεις της Κίνας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Πεκίνο δεν έχασε χρόνο για να απειλήσει με οικονομικά αντίποινα μετά τις συναντήσεις Ευρωπαίων ηγετών με τον Δαλάι Λάμα, και είναι επικριτικό για κάθε αναγνώριση υψηλού προφίλ ακτιβιστών όπως ο νομπελίστας Liu Xiaobo ή ο καλλιτέχνης Ai Weiwei. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο το ένα τρίτο των ανθρώπων στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν θετική άποψη για την Κίνα [14] και τον ρόλο της στον κόσμο.

Η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ βαδίζει μπροστά από τις γυναίκες μέλη της τιμητικής φρουράς κατά την διάρκεια τελετής υποδοχής έξω από την Μεγάλη Αίθουσα του Λαού στο Πεκίνο στις 7 Ιουλίου 2014. KIM KYUNG-HOON / REUTERS
----------------------------

Οι εντάσεις μόνο θα αυξηθούν αυτόν τον Νοέμβριο, όταν όλες οι ξένες μη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην Κίνα θα πρέπει να αρχίσουν να τηρούν μια νέα εθνική νομοθεσία για την ασφάλεια [15]. Οι νέες ρυθμίσεις αποσκοπούν να εξαλείψουν τις «εχθρικές ξένες δυνάμεις» και θα υποχρεώνουν τους ξένους οργανισμούς να συνεργαστούν με μια Υπηρεσία κυβερνητικών κυρώσεων που έχει ήδη καθιερωθεί στο εσωτερικό της χώρας. Εάν εφαρμοστεί άσχημα, ο νόμος θα μπορούσε κάλλιστα να καταπνίξει μακροχρόνιες πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών που εξυπηρετούν τα ίδια τα συμφέροντα της Κίνας. Για παράδειγμα, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης έχουν εργαστεί επί σχεδόν δύο δεκαετίες για την υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης (τον περιορισμό της ρύπανσης και την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) και της κοινωνικής δικαιοσύνης (την βελτίωση της δικαστικής εξουσίας στην Κίνα και την καταπολέμηση της διαφθοράς).

Υπάρχει επίσης απογοήτευση για τις εμπορικές σχέσεις της Ευρώπης με την Κίνα. Οι δύο πάντα διαφωνούσαν σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και την πρόσβαση στην αγορά του Πεκίνου, αλλά οι περισσότερες Δυτικές επιχειρήσεις έχουν αποδεχθεί αυτά τα ζητήματα ως ένα κόστος της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Κίνα. Ωστόσο, ο εγχώριος ανταγωνισμός και η πολιτική αβεβαιότητα ενθαρρύνουν τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να διαφοροποιηθούν μακριά από την ηπειρωτική χώρα. Σύμφωνα με τον Stefan Mair, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της Ομοσπονδίας Γερμανικών Βιομηχανιών [16], «Είχαμε την στροφή μας στην Ασία. Τώρα, πολλές εταιρείες αναρωτιούνται αν θα πρέπει να στραφούν σε μια άλλη κατεύθυνση». Ευρωπαίοι επενδυτές και πολυτελείς μάρκες όπως η BMW πλήττονται μετά την πρόσφατη υποτίμηση του νομίσματος από το Πεκίνο.

Η Κίνα, επίσης, είναι όλο και περισσότερο απογοητευμένη από την Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές χώρες ήταν από καιρό η κύρια πηγή βιομηχανικής τεχνολογίας για την Κίνας, αλλά η Κίνα έχει περιορισμένη πρόσβαση σε μια σειρά αγαθών διπλής χρήσης λόγω των Δυτικών περιορισμών στις εξαγωγές. Παρότι εντάχθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, η Κίνα εξακολουθεί να στερείται της αναγνώρισης καθεστώτος «οικονομίας της αγοράς» από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, λόγω του ρόλου της κυβέρνησης στην χειραγώγηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών, την προστασία των κρατικών επιχειρήσεων καθώς και την διοχέτευση επιδοτούμενων προϊόντων στην παγκόσμια αγορά.

Ο υπουργός Εξωτερικών της Κίνας Wang Yi (αριστερά), η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο Κινέζος πρωθυπουργός Λι Κετσιάνγκ συνομιλούν πριν από τις επίσημες διμερείς συνομιλίες στην καγκελαρία στο Βερολίνο, στις 26 Μαΐου του 2013. THOMAS PETER / REUTERS
---------------------

ΕΠΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΦΑΓΟΥΡΑ

Η Ευρώπη και η Κίνα έχουν, επομένως, από καιρό περάσει τον μήνα του μέλιτος [17]. Μετά το Ιράκ, η Κίνα ήλπιζε ότι μια ισχυρή Ευρώπη θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην αμερικανική μονομέρεια. Ωστόσο, τόσο οι κρίσεις του ευρώ όσο και της Ουκρανία εξέθεσαν τις υποκείμενες αδυναμίες και την ανθεκτικότητα των διατλαντικών δεσμών της Ευρώπης. Τώρα ο οικονομικός μήνας του μέλιτος [16] μπορεί επίσης να φτάνει στο τέλος του, ειδικά εάν η Κίνα παραμείνει εκτός των μεγάλων εμπορικών συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένων της Trans-Pacific Partnership και της Transatlantic Trade and Investment Partnership, και εάν τα χαμηλότερα ποσοστά ανάπτυξης και η μεταβλητότητας της αγοράς γίνουν ο κανόνας.

Οι πολιτικοί της Ουάσιγκτον τείνουν να βλέπουν μεμονωμένα τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας ή να μειώνουν την σημασία της Ευρώπης. Ευρωπαϊκά έθνη έχουν επικεντρωθεί στην περιφερειακή ολοκλήρωση, στην συμφιλίωση και την παροχή τεχνικής βοήθειας, αλλά είναι επίσης οι μεγαλύτεροι προμηθευτές όπλων [18] των συμμάχων των ΗΠΑ στην περιοχή. Ωστόσο, η Ευρώπη δεν έχει κάνει ακόμα μια συντονισμένη προσπάθεια για την αντιμετώπιση της στρατηγικής πρόκλησης της αύξησης των εντάσεων στην Ασία.

Αντί γι αυτό, μεγάλο μέρος των σχέσεων της Ευρώπης με την Κίνα φαίνεται να είναι γραφειοκρατικές ασκήσεις: Οι σύνοδοι κορυφής πολύ συχνά ρυθμίζονται ως προς την μεγιστοποίηση των πολιτικών επιδράσεων και όχι για να καθορίζουν κοινές στρατηγικές προτεραιότητες για επείγοντα ζητήματα˙ η οριστικοποίηση των ταξιδιών των ηγετών και ο καθορισμός της επίσημης ημερήσιας διάταξης των συνόδων κορυφής επίσης παίρνουν πάρα πολύ χρόνο˙ και ο απόλυτος αριθμός των κοινών ανακοινωθέντων βαραίνει στις προσπάθειες να σφυρηλατηθεί ένας κοινός στόχος. Αυτό που χρειάζεται είναι ένας πιο επικεντρωμένος διάλογος –όχι απλώς περισσότερος διάλογος.

Η Κίνα φιλοξενεί την σύνοδο κορυφής του G-20 τον Νοέμβριο του 2016, που κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ένα από τα τελευταία τεστ της εξωτερικής πολιτικής του Ομπάμα. [Ο Ομπάμα] χρειάζεται έναν αξιόπιστο εταίρο στην Ευρώπη για να βοηθήσει [να καλυφθούν] τα τρωτά σημεία στον κυβερνοχώρο και να σταθεροποιηθεί το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, αλλά και να δοκιμάσει τις εξελισσόμενες απόψεις του Πεκίνου περί παγκόσμιας τάξης. Ο διάδοχός του θα πρέπει να παλέψει με την παγκόσμια τάξη ως έχει, αλλά πρέπει επίσης να αναπτύξει ένα όραμα με τους συμμάχους για το πώς θα έπρεπε να είναι [η παγκόσμια τάξη]. Περισσότερη δουλειά χρειάζεται ακόμη για να μετατραπούν τα κοινά συμφέροντα σε συλλογική δράση -ή αλλιώς θα αφεθεί να χαθεί η ήδη εξασθενίζουσα καλοκαιρία στις σχέσεις Ευρώπης-Κίνας.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-08-13/beijing-berlin-...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.koerber-stiftung.de/en/international-affairs/focus-new-east/x...
[2] http://www.atimes.com/atimes/China/FB12Ad06.html
[3] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-02-09/germany-posting-record...
[4] http://www.nytimes.com/2012/02/17/business/global/the-rest-of-europe-vs-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2012-05-01/europe-after-c...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-07-24/chinas-un-separ...
[7] http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/merkel-in-china-sommerfrische...
[8] http://www.currenthistory.com/Article.php?ID=98
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/leaving-west-behind
[10] http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/78367.pdf
[11] http://thediplomat.com/2015/05/a-naval-base-on-the-horn-of-africa-for-ch...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2015-07-27/out-bretton-woods
[13] https://twq.elliott.gwu.edu/sites/twq.elliott.gwu.edu/files/downloads/Fr...
[14] http://iehost.net/pdf/Trends_2014_complete.pdf
[15] http://www.reuters.com/article/2015/06/01/us-china-ngos-idUSKBN0OH2I7201...
[16] http://www.reuters.com/article/2014/03/27/us-china-germany-insight-idUSB...
[17] http://www.nytimes.com/2007/11/26/opinion/26iht-edshambaugh.1.8482459.ht...
[18] http://thediplomat.com/2014/12/time-for-europe-to-get-strategic-in-its-a...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition