Παγιδευμένοι στο (δια)δίκτυο

Με το πέρασμα του νόμου περί Ελευθερίας των ΗΠΑ τον Ιούνιο, οι Αμερικανοί μπορεί να πιστεύουν ότι ο εκτεταμένος και ανεξέλεγκτος μηχανισμός παρακολούθησης που είχε δομηθεί κρυφά μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 έχει τελικά χαλιναγωγηθεί. Όμως, ο αγώνας κατά της παρακολούθησης από την κυβέρνηση είναι μακράν του να έχει τερματιστεί. Παρ’ όλη την χρονοτριβή και την μικροπολιτική που τελικά παρήγαγε τον νόμο περί Ελευθερίας των ΗΠΑ, η νομοθεσία μόλις που άγγιξε πολλά από τα πιο ανησυχητικά προγράμματα κυβερνητικής κατασκοπείας -αυτά που στοχεύουν στο Διαδίκτυο.

Πριν από δύο χρόνια, ο πληροφοριοδότης Έντουαρντ Σνόουντεν, τότε συμβασιούχος της κυβέρνησης, εξέθεσε την μεγαλύτερη συλλογή καταγραφών τηλεφωνικών συνομιλιών που είχε η National Security Agency. Αυτό το πρόγραμμα τώρα έχει τερματιστεί, αλλά οι τηλεφωνικές καταγραφές ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου των παρακολουθήσεων. Όλο και περισσότερο, οι καθημερινές επικοινωνίες μας λαμβάνουν χώρα μέσω του Διαδικτύου -και εκεί η μαζική παρακολούθηση της NSA συνεχίζεται αμείωτη. Για να μπει ένα τέλος σε αυτό που ορισμένοι αποκαλούν [1] «η χρυσή εποχή της παρακολούθησης» απαιτείται επίσης η προστασία της διαδικτυακής επικοινωνίας μας από την κυβερνητική κατασκοπεία.

Κατά τα τελευταία 15 χρόνια, η NSA έχει ενσωματώσει τον εαυτό της στην υποδομή του Διαδικτύου, συχνά συνεργαζόμενη μυστικά [2] με εταιρείες τηλεπικοινωνιών που λειτουργούν την «ραχοκοκαλιά» του Διαδικτύου. Αυτή η ραχοκοκαλιά είναι το παγκόσμιο δίκτυο των καλωδίων υψηλής χωρητικότητας και δρομολογητών (routers) που μεταφέρουν τις επικοινωνίες μεταξύ των χωρών και μεταξύ των ηπείρων. Από εγκαταστάσεις τόσο εντός όσο και εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, η NSA παρακολουθεί συνεχώς τεράστια ρεύματα κίνησης στο Internet καθώς ρέουν μέσω των συσκευών παρακολούθησης του οργανισμού. Η NSA χρησιμοποιεί αυτές τις συσκευές για να απορροφούν τεράστιες ποσότητες επικοινωνιών, συχνά μαζικά, αντιγράφοντας τες και, στην συνέχεια, ψάχνοντας το περιεχόμενό τους για πληροφορίες που παρουσιάζουν ενδιαφέρον.

Αυτό είναι το νέο πρότυπο επιτήρησης. Είναι αυτό στο οποίο η κυβέρνηση εξετάζει τα e-mails του καθενός, περιηγείται στις δραστηριότητες και τις online συνομιλίες σε πραγματικό χρόνο, και όχι μόνο στις επικοινωνίες των υπόπτων για κατασκοπία ή εγκλήματα. Το παλιό δόγμα, στο οποίο η παρακολούθηση θα έπρεπε να στοχεύει στο να είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτή, έχει αντικατασταθεί από την επιτήρηση σε επίπεδο πληθυσμού, όπου οι επικοινωνίες του καθενός και τα «μετα-δεδομένα» θεωρούνται προσβάσιμα στοιχεία. Αυτό το νέο δόγμα ζωήρεψε την μαζική συλλογή αρχείων των [τηλεφωνικών] κλήσεων των Αμερικανών από την NSA, και συνεχίζει να δίνει ζωή στην διάχυτη παρακολούθηση της κίνησης στο Internet. Το εύρος αυτής της παρακολούθησης επιτρέπει στις μυστικές Υπηρεσίες να χρησιμοποιούν τεχνικές «big data» -όπως περίπλοκους αλγορίθμους και αναλυτικά εργαλεία- για να συλλαμβάνουν την ροή των ιδιωτικών επικοινωνιών και να αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων για μελλοντική χρήση. Με λίγα λόγια, το σύστημα παρακολούθησης σήμερα έχει στηθεί για να αναζητά και να συγκεντρώνει όσο το δυνατόν περισσότερα δεδομένα τώρα, έτσι ώστε οι Υπηρεσίες πληροφοριών να βρουν πώς να τα εκμεταλλευτούν αργότερα.

Υπάρχουν δύο βασικές νομικές Αρχές που καθορίζουν την έκδοση εντάλματος παρακολούθησης των επικοινωνιών μας στο Διαδίκτυο από την NSA. Μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, η παρακολούθηση αυτή πραγματοποιείται σύμφωνα με το άρθρο 702 του νόμου περί Εποπτείας Πληροφοριών Εξωτερικού (πιο γνωστό ως FISA, Foreign Intelligence Surveillance Act), και επηρεάζει κυρίως τις διεθνείς επικοινωνίες των Αμερικανών. Έξω από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η παρακολούθηση πραγματοποιείται υπό το Εκτελεστικό Διάταγμα 12333 -έναν κανονισμό κατασκοπείας από την εποχή του Ρέιγκαν, θεσμοθετημένο για την εποχή πριν το Διαδίκτυο. Αυτός ο κανονισμός είναι ακόμα πιο ανεκτικός από ό, τι το άρθρο 702 και στερείται κάθε είδους δικαστικού ελέγχου, για να μην αναφέρουμε την ουσιαστική εποπτεία του Κογκρέσου. Ο John Napier Tye, ένας πληροφοριοδότης και πρώην αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, έχει προειδοποιήσει [3] ότι η συλλογή και αποθήκευση των επικοινωνιών υπό με το Εκτελεστικό Διάταγμα 12333 είναι συγκλονιστική στην έκτασή της και πολύ ευρύτερη από όσο τα προγράμματα επιτήρησης που μέχρι στιγμής έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας.

Μια αχρονολόγητη εναέρια φωτογραφία δείχνει το κτίριο της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας (NSA) στο Fort Meade στο Μέριλαντ. REUTERS
--------------

Τον περασμένο Μάρτιο, ήμουν μέλος μιας ομάδας δικηγόρων στην Αμερικανική Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών (American Civil Liberties Union) η οποία μήνυσε την κυβέρνηση για να σταματήσει την παρακολούθηση της ραχοκοκαλιάς του Internet που διενεργείτο βάσει της παραγράφου 702. Οι πελάτες της ACLU σε αυτή την περίπτωση –το ίδρυμα Wikimedia, το Human Rights Watch, το Rutherford Institute, και έξι άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών- υποστηρίζουν ότι αυτές οι χωρίς ένταλμα παρακολουθήσεις παραβιάζουν την Τέταρτη Τροποποίηση [του συντάγματος των ΗΠΑ], η οποία παρέχει βασικές εγγυήσεις εναντίον παράλογων ερευνών και κατασχέσεων, την Πρώτη Τροπολογία, και το ίδιο το κείμενο του άρθρου 702. Ψάχνοντας μέσα σχεδόν σε όλες [4] τις διεθνείς επικοινωνίες που εισέρχονται ή εξέρχονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η NSA παραβιάζει το απόρρητο των εναγόντων και βλάπτει την ικανότητά τους να συμμετέχουν στην ομιλία, την προάσπιση και άλλες δραστηριότητες απαραίτητες για την εργασία τους. Δημόσιες αποκαλύψεις κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων ετών - συμπεριλαμβανομένων νέων αποκαλύψεων [2] σχετικά με την παρακολούθηση της κίνησης στην ραχοκοκαλιά του Διαδικτύου από την NSA με την βοήθεια της AT&T και της Verizon- τεκμηριώνουν τους ισχυρισμούς των εναγόντων. Το Ίδρυμα Electronic Frontier σήμερα ακολουθεί μια παρόμοια, μακρόχρονη διαδικασία, για την οποία η κυβέρνηση επιδίωξε να απορριφθεί από τα δικαστήρια λόγω κρατικών μυστικών.

Επειδή οι αξιωματούχοι των Υπηρεσιών πληροφοριών συχνά ισχυρίζονται ότι τα προγράμματα αυτά απευθύνονται μόνο σε αλλοδαπούς στο εξωτερικό (ως σαν η μαζική παρακολούθηση του υπόλοιπου κόσμου να είναι δικαιολογημένη), πολλοί Αμερικανοί πιστεύουν ότι δεν είναι ευάλωτοι στα δίχτυα της κατασκοπείας της NSA. Αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική.

Κατ’ αρχήν, οι κανόνες της NSA της επιτρέπουν να διατηρεί τις επικοινωνίες των Αμερικανών που συλλαμβάνει «τυχαία». Η λέξη κρύβει ένα τεράστιο κενό. Εφ 'όσον η NSA παρακολουθεί τις επικοινωνίες των αλλοδαπών στο εξωτερικό, είτε μεμονωμένα είτε μαζικά, πιστεύει ότι έχει το δικαίωμα να αντιγράψει, να ξαναδεί, και να διατηρήσει επικοινωνίες που εμπλέκουν Αμερικανούς χωρίς ποτέ να χρειαστεί έκδοση εντάλματος. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιεί την παρακολούθηση που υποτίθεται ότι απευθύνεται σε ξένους ως «πίσω πόρτα» για τις ιδιωτικές επικοινωνίες Αμερικανών. Αξιωματούχοι των μυστικών Υπηρεσιών παραδέχθηκαν [5] κατά την διάρκεια ακρόασης το 2006 ενώπιον της Δικαστικής Επιτροπής της Γερουσίας των ΗΠΑ ότι η απόκτηση διεθνών e-mails και τηλεφωνημάτων Αμερικανών ήταν ένας από τους κύριους στόχους τους στην επιδίωξη ευρύτερης εποπτείας, αποκαλώντας αυτές τις επικοινωνίες ως τις «πιο σημαντικές για εμάς». Και επόμενες εκθέσεις [6] έχουν [7] προειδοποιήσει [8] ότι η NSA έχει πράγματι συλλέξει επικοινωνίες Αμερικανών σε μεγάλες ποσότητες υπό το άρθρο 702 και το Εκτελεστικό Διάταγμα 12333. Για παράδειγμα, η Ομάδα Αναθεώρησης για τις Υπηρεσίες Πληροφοριών και Τεχνολογιών Επικοινωνιών, ένα όργανο εποπτείας που δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 2013 από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, διαπίστωσε ότι οι επικοινωνίες των Αμερικανών ήταν «πολύ πιο πιθανό» να έχουν αποκτηθεί σύμφωνα με το άρθρο 702, από όσο μέσω της παρακολούθησης με βάση ένα ένταλμα.

Η παγκόσμια δομή του Διαδικτύου βοηθά την NSA να επωφεληθεί από το παραθυράκι του «τυχαίου», με το να διοχετεύει τις επικοινωνίες των Αμερικανών στο δίκτυο της NSA. Οι επικοινωνίες σήμερα μεταδίδονται μέσω του Internet με λίγο ενδιαφέρον για τα εθνικά σύνορα. Έτσι, ακόμα και όταν τόσο ο αποστολέας όσο και ο παραλήπτης του e-mail είναι μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχουν πολλοί τρόποι επικοινωνίας που θα μπορούσαν να καταλήξουν έξω από την χώρα. Εταιρείες όπως η Google, η Yahoo! και η Microsoft συχνά στέλνουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων των πελατών τους σε όλο τον κόσμο κατά την διαδικασία της αποθήκευσης αντιγράφων ασφαλείας, της βελτίωση της πρόσβασης στο δίκτυο, ή της διεξαγωγής βασικών εργασιών όπως το φιλτράρισμα ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Η επικοινωνία στο Διαδίκτυο σπάνια κάνει την συντομότερη διαδρομή προς τον προορισμό της, και παράγοντες όπως η συμφόρηση του Διαδικτύου ή κάποιες συμβατικές συμφωνίες μπορεί να κάνουν τις αμιγώς εγχώριες επικοινωνίες να ακολουθούν μια διεθνή διαδρομή. Λόγω του πώς είναι δομημένο το Διαδίκτυο, οι Αμερικανοί έχουν ελάχιστο έλεγχο στα δρομολόγια των δεδομένων τους. Το γεγονός ότι η NSA πιστεύει ότι μπορεί να κατακρατά και να ερευνά πολλές από αυτές τις επικοινωνίες χωρίς ένταλμα, μόνο και μόνο επειδή τυχαίνει να έχουν διασχίσει τα σύνορα, είναι βαθύτατα ανησυχητικό.

Η στροφή προς την παρακολούθηση σε επίπεδο πληθυσμού έχει σοβαρές συνέπειες για την ελευθερία μας. Αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση αποθηκεύει αντίγραφα των ιδιωτικών επικοινωνιών μας για χρόνια κάθε φορά, ακόμα και αν δεν έχει κανένα λόγο να πιστεύει ότι έχουμε κάνει κάτι κακό. Αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση μπορεί να ερευνήσει αυτές τις επικοινωνίες κατά τον ελεύθερο χρόνο της, για διάφορους ερευνητικούς σκοπούς, χωρίς ποτέ να χρειάζεται να πάει ενώπιον δικαστή. Αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση έχει ήδη χτίσει μια δομή εποπτείας που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να καταπνίξει τις διαφωνίες, να χαρακτηρίσει ανθρώπους με βάση την φυλή ή την θρησκεία, και να βλάψει την δυνατότητά τους να ταξιδεύουν, να αποκτούν δουλειά και να συνεργάζονται ελεύθερα. Αυτό μπορεί να φαίνεται τραβηγμένο, αλλά μερικά από αυτά ήδη συμβαίνουν σήμερα. Η μυστική παρακολούθηση έχει βοηθήσει να διοχετευθούν άτομα σε λίστες παρακολούθησης για τρομοκρατία [9] -όπως η «no fly» λίστα, η οποία χρησιμοποιείται για να εμποδιστούν οι ύποπτοι από το να επιβιβαστούν σε πτήσεις προς, από ή εντός των Ηνωμένων Πολιτειών. Μόλις μπουν σε αυτή την λίστα, τα άτομα δεν έχουν καμία ουσιαστική δυνατότητα να αμφισβητήσουν την παρακολούθηση ή να καθαρίσουν τα ονόματά τους. Γενικότερα, όπως δείχνει μια έκθεση [10] που εκδόθηκε πέρυσι από την οργάνωση Human Rights Watch και την ACLU, τα ανατριχιαστικά αποτελέσματα αυτής της παρακολούθησης σε δημοσιογράφους, δικηγόρους, και άλλους είναι προφανή. Έκανε πηγές απρόθυμες να μιλήσουν σε δημοσιογράφους, ακόμη και για θέματα που μπορεί να έχουν τεράστιο δημόσιο ενδιαφέρον, και υπονόμευσε την ικανότητα των δικηγόρων να επικοινωνούν με τους πελάτες τους σε περιβάλλον εμπιστοσύνης.

Υπάρχουν και άλλες διαβρωτική παρενέργειες, επίσης. Ο σημερινός μηχανισμός παρακολούθησης εξαρτάται από την μαζική, μυστικοπαθή κρατική γραφειοκρατία, η οποία έρχεται συχνά σε αντίθεση με τις βασικές δημοκρατικές αρχές της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της λαϊκής συναίνεσης. Ένα μυστικό δικαστήριο, το οποίο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της FISA, υφίσταται μόνο και μόνο για να εξετάζει τα αιτήματα της κυβέρνησης για παρακολουθήσεις. Κατά την τελευταία δεκαετία, το δικαστήριο αυτό έχει επανειλημμένα επανερμηνεύσει τους νόμους της χώρας για την επιτήρηση ώστε να επιτρέψει κατασκοπεία που είναι πολύ ευρύτερη από όσο θα μπορούσε να γνωρίζει οποιοδήποτε μέλος του κοινού. Την ίδια στιγμή, υπάρχει μια επιδημία υπερβολικής διαβάθμισης (δηλαδή, κατηγοριοποίησης στοιχείων ως απόρρητα), η οποία καταπνίγει την ικανότητα των πολιτών να κρατήσουν την κυβέρνηση υπόλογη, ειδικά όταν πρόκειται για νέες μορφές επιτήρησης.

Πράγματι, η κυβέρνηση σκόπιμα στέκεται εμπόδιο για μια τεκμηριωμένη δημόσια συζήτηση σχετικά με τα προγράμματα κατασκοπείας. Η NSA έχει αρνηθεί να μετρήσει, ή ακόμα και να εκτιμήσει, τον αριθμό των Αμερικανών των οποίων οι επικοινωνίες καταγράφονται κάθε χρόνο σύμφωνα με το άρθρο 702, αλλά ο αριθμός αυτός είναι σχεδόν σίγουρα τεράστιος. Ομοίως, το FBI αρνήθηκε να αποκαλύψει πόσες φορές διεξάγει «έρευνες από την πίσω πόρτα» σε Αμερικανούς με την χρήση της βάσης δεδομένων του άρθρου 702, μια πρακτική που μετατρέπει την χωρίς ένταλμα κατασκοπεία σε ένα εργαλείο καθημερινής επιβολής του νόμου. Η παρακολούθηση υπό το Εκτελεστικό Διάταγμα 12333 είναι ακόμη περισσότερο σκοτεινή, παρά τις προειδοποιήσεις [3] σχετικά με την ευρεία επίδρασή της στα δικαιώματα των Αμερικανών. Ένα πρόσφατο ρεπορτάζ [11] σημειώνει ότι ακόμη και η Ειδική Επιτροπή για τις Υπηρεσίες Πληροφοριών της Γερουσίας των ΗΠΑ, η οποία υποτίθεται ότι επιβλέπει τις μυστικές Υπηρεσίες, δεν μπόρεσε να εντοπίσει όλα τα κατασκοπευτικά προγράμματα που λειτουργούν υπό την εν λόγω Αρχή.

Αν και η πρόσφατη δημόσια συζήτηση έχει επικεντρωθεί λιγότερο στην παρακολούθηση της ραχοκοκαλιάς του Internet από την NSA από όσο στην μαζική συλλογή τηλεφωνικών αρχείων, υπάρχουν αυξανόμενες εκκλήσεις για διαφάνεια και μεταρρύθμιση. Το 2014, η αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων ψήφισε με μεγάλη διαφορά την απαγόρευση των χωρίς ένταλμα ερευνών «από την πίσω πόρτα» για τους Αμερικανούς, παρ’όλο που η Γερουσία των ΗΠΑ απέτυχε να περάσει μια ισοδύναμη νομοθεσία. Τον περασμένο Μάιο, ο βουλευτής Bob Goodlatte (ρεπουμπλικανός), πρόεδρος της Δικαστικής Επιτροπής της Βουλής, υποσχέθηκε να διοργανώσει ακροάσεις σχετικά με την χρήση της παρακολούθησης υπό το άρθρο 702, λόγω της όλο και μεγαλύτερης πίεσης από τα μέλη της επιτροπής του για την μεταρρύθμιση του νόμου αυτού. Η Ομάδα Αναθεώρησης για τις Υπηρεσίες Πληροφοριών και τις Τεχνολογίες Επικοινωνιών συνέστησε [6] τον περιορισμό της ικανότητας της κυβέρνησης να εκμεταλλεύεται τις πληροφορίες για τους Αμερικανούς -που έχουν συλλεχθεί σύμφωνα με το άρθρο 702 και το Εκτελεστικό Διάταγμα 12333- απαιτώντας από την κυβέρνηση να διαγράψει μεγάλο μέρος των πληροφοριών και να απαγορεύσει την χρήση τους συνολικά στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών. Και το Συμβούλιο για την Προστασία της Ιδιωτικής Ζωής και των Πολιτικών Ελευθεριών (Privacy and Civil Liberties Oversight Board), ένας ανεξάρτητος και διακομματικός οργανισμός μέσα στην εκτελεστική εξουσία, αυτή την περίοδο διεξάγει την δική του αναθεώρηση ορισμένων δραστηριοτήτων παρακολούθησης σύμφωνα με το Εκτελεστικό Διάταγμα 12333.

Έχοντας κρυφά εξασφαλίσει μια λαβή σαν μέγγενη στην ραχοκοκαλιά του Internet, οι Υπηρεσίες πληροφοριών αναμφίβολα θα αντισταθούν σε τέτοιες προσπάθειες. Σε έναν κόσμο όπου τα ψηφιακά ίχνη μας μάς ακολουθούν όλο και περισσότερο, η πρόσφατη μάχη για την συλλογή μεγαλύτερου μέρους των τηλεφωνικών αρχείων αποτελεί μόνο ένα προοίμιο. Οι δημόσιοι θεσμοί μας δεν πρέπει να ενδώσουν στην κινδυνολογία, την παραπληροφόρηση και την ανεξέλεγκτη μυστικότητα, διότι το διακύβευμα για την ελευθερία και την προστασία της ιδιωτικής ζωής είναι απίστευτα υψηλό.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-08-20/caught-internet

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.justsecurity.org/17496/fbi-access-golden-age-surveillance/
[2] http://www.nytimes.com/2015/08/16/us/politics/att-helped-nsa-spy-on-an-a...
[3] https://www.washingtonpost.com/opinions/meet-executive-order-12333-the-r...
[4] http://www.nytimes.com/2013/08/08/us/broader-sifting-of-data-abroad-is-s...
[5] http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CHRG-109shrg43453/pdf/CHRG-109shrg43453.pdf
[6] https://www.whitehouse.gov/sites/default/files/docs/2013-12-12_rg_final_...
[7] https://www.pclob.gov/library/702-Report.pdf
[8] https://www.washingtonpost.com/world/national-security/in-nsa-intercepte...
[9] https://www.aclu.org/sites/default/files/field_document/March%202013%20W...
[10] https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/usnsa0714_ForUPload_0.pdf
[11] http://www.salon.com/2015/04/08/senate_creating_secret_encyclopedia_of_u...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition