Οι πληγωμένες τίγρεις της Κεντρικής Ευρώπης

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ρουμανία, όπως και πολλοί από τους γείτονές της, είχε ισχυρή οικονομική ανάπτυξη τροφοδοτημένη από την εύκολη πίστωση και τις μεγάλες ξένες επενδύσεις. Όταν ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, ο ρουμανικός λαός προετοιμάστηκε για μια απότομη επιβράδυνση - επώδυνη κυρίως για τον τομέα της μεταποίησης και της γεωργίας- που τελικά μετατράπηκε σε ολοκληρωτική συντριβή. Αλλά η Ρουμανία επέλεξε μια πιο παραδοσιακή αντίδραση. Τα φιλελευθέρων και σκληρά μέτρα λιτότητας στην Ρουμανία ήταν μεταξύ των πιο αυστηρών στην Ευρώπη: Οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων μειώθηκαν κατά 25% [13]˙ τα πολυάριθμα οφέλη της κοινωνικής πρόνοιας μειώθηκαν κατά 15 [14]˙ και ο φόρος προστιθέμενης αξίας αυξήθηκε από το 19% στο περίπου 25% [15]. Η νέα εργασιακή νομοθεσία, η οποία εγκρίθηκε το 2011, κατέστησε ευκολότερο για τους εργοδότες να προσλαμβάνουν και να απολύουν προσωπικό και να χρησιμοποιούν ευέλικτες μορφές συμβάσεων εργασίας. Και η χώρα επιτάχυνε την ιδιωτικοποίηση κρίσιμων εταιρειών.

Τα μέτρα λιτότητας είχαν ως επί το πλείστον καθοριστεί από το ΔΝΤ, την ΕΕ και την Παγκόσμια Τράπεζα, οι οποίοι άνοιξαν τρεις πιστωτικές γραμμές συνολικά άνω των 20 δισεκατομμυρίων ευρώ. Πράγματι, όλα αυτά τα χρόνια, το Βουκουρέστι έχει αποδειχθεί ότι είναι ένας ένθερμος οπαδός του επιθετικού προγράμματος δημοσιονομικής λιτότητας του ΔΝΤ. Και το πρόγραμμα πράγματι κατέληξε σε σταθεροποίηση των οικονομικών της χώρας και σε οικονομική άνθηση, τουλάχιστον όταν πρόκειται για τους μακροοικονομικούς δείκτες. Ωστόσο, η θεραπεία -ειδικά ο συνδυασμός των περικοπών δαπανών και των αυξήσεων φόρων- έφερε επίσης την δημόσια απογοήτευση. Αυτό οδήγησε σε διάβρωση της εμπιστοσύνης του κοινού προς τους πολιτικούς και κατέληξε σε ένα κύμα διαδηλώσεων το 2012, που οδήγησε στην παραίτηση της κεντροδεξιάς κυβέρνησης με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Εμίλ Μποκ, τον κύριο υποστηρικτή της λιτότητας. Ένα σαφές θετικό στοιχείο είναι ότι η δυσπιστία προς τους πολιτικούς στην συνέχεια μετατράπηκε σε εκστρατεία κατά της διαφθοράς. Ως αποτέλεσμα, έχουν συλληφθεί πολλά μέλη της πολιτικής ελίτ.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΝΟΨΗ

Οι διαφορετικοί τρόποι αντιμετώπισης της κρίσης από την Ρουμανία και την Ουγγαρία, ο ένας παραδοσιακός και ο άλλος ανορθόδοξος, αμφότεροι έφεραν κάποια αποτελέσματα: Πέτυχαν κατά κύριο λόγο στην διατήρηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και την μείωση του επιπέδου του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από το 3%. Σε καμία περίπτωση, όμως, η ανάκαμψη - σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς των πολιτικών της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας- δεν αποτελεί την πλήρη δικαίωση των μεταρρυθμίσεων. Όσον αφορά την αργή ανάπτυξη, και οι δύο οικονομίες έχουν επωφεληθεί πολύ περισσότερο από μια γενική κυκλική ανάκαμψη στην ευρωζώνη, ειδικά από την σταθερότητα στην Γερμανία, τον κορυφαίο εμπορικό και επενδυτικό τους συνεργάτη (αυτή η χώρα καλύπτει το 25% των εξαγωγών της Ουγγαρίας και το 17% της Ρουμανίας). Η ισχυρή ένεση κεφαλαίων της ΕΕ –η Ουγγαρία απέρριψε την πιστωτική γραμμή της ΕΕ, αλλά εξακολουθεί να λαμβάνει χρήματα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ- υπήρξε μια περαιτέρω ώθηση.

Οικοδομικοί γερανοί στο ηλιοβασίλεμα σε ένα εργοτάξιο εμπορικού κέντρου στα περίχωρα της Βουδαπέστης, στις 21 Απριλίου 2010. LASZLO BALOGH / REUTERS
--------------------------------

Ωστόσο, ο κύριος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν οι δύο χώρες είναι η αναταραχή στην ΕΕ [16]. Παρά το γεγονός ότι ορισμένες σημαντικές μεταρρυθμίσεις εισήχθησαν από το 2008 και μετά, οι χώρες εξακολουθούν να εξαρτώνται από το ξένο κεφάλαιο, τα ξένα τεχνικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας και το φθηνό εργατικό δυναμικό. Οι χρηματοδοτήσεις της ΕΕ -διαθέσιμες μέχρι το 2020- έχουν επενδυθεί κυρίως σε υποδομές ή έχουν διανεμηθεί μεταξύ των τοπικών ολιγαρχών. Η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η επιστήμη εξακολουθούν να υποχρηματοδοτούνται. Η τεχνική ικανότητα είναι κακή, και η γραφειοκρατία εμποδίζει την επιχειρηματικότητα. Και τα κορυφαία ταλέντα των δύο χωρών φεύγουν για να εργαστούν στο εξωτερικό.

Παρότι οι μεταρρυθμίσεις στην Ουγγαρία και την Ρουμανία δημιούργησαν στατιστική ανάπτυξη, δεν έλυσαν τα διαρθρωτικά οικονομικά προβλήματά τους. Ακόμη χειρότερα, δεν βελτίωσαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η ασυμφωνία μεταξύ των εντυπωσιακών βελτιώσεων στους οικονομικούς δείκτες και στην στασιμότητα του βιοτικού επιπέδου είναι συγκλονιστική. Σύμφωνα με την Eurostat, πάνω από το 30% των Ούγγρων διατρέχουν τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού [17], και ορισμένες τοπικές πηγές -όπως είναι το Ινστιτούτο Ερευνών TARKI- υποπτεύονται ότι περισσότερο από το 40% των ανθρώπων ζουν ήδη κάτω από το όριο της φτώχειας. Εν τω μεταξύ, οι επιχειρηματίες μπορούν πιο εύκολα να κερδίσουν χάρη σε έναν ενιαίο φόρο εισοδήματος 16%, αλλά τα κέρδη τους υπόκεινται σε 27% φόρο προστιθέμενης αξίας, που είναι το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Οι Ρουμάνοι αντιμετωπίζουν παρόμοιες περιστάσεις: Η χώρα έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό κινδύνου φτώχειας της ΕΕ, που επηρεάζει σχεδόν το 42% του πληθυσμού [17], σύμφωνα με την Eurostat. Τα πράγματα είναι ιδιαίτερα άσχημα για τους Ρομά, μια από τις πιο σημαντικές εθνικές μειονότητες και στις δύο χώρες.