Κουρασμένος από τον κόσμο

Η αίθουσα του Συμβουλίου Ασφαλείας στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, τον Σεπτέμβριο του 2015. MIKE SEGAR/REUTERS
-------------------------

Αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό επειδή τα σημερινά Ηνωμένα Έθνη αντιμετωπίζουν μια κρίση όχι μόνο ταυτότητας, αλλά επίσης συνάφειας. Μια πληθώρα λαμπερών νέων δρώντων -από τους ευέλικτους «μικρομερείς» συνασπισμούς όπως το G-20, μέχρι δυναμικές περιφερειακές οργανώσεις όπως η Αφρικανική Ένωση και η Ευρωπαϊκή Ένωση- τώρα ανταγωνίζονται με τα Ηνωμένα Έθνη για την κορυφαία θέση στην αντιμετώπιση πολλών παγκόσμιων ζητημάτων. Αυτό είναι εν μέρει υπαιτιότητα του ίδιου του ΟΗΕ: Απογοητευμένες από την αποτυχία των αρτηριοσκληρωτικών οργάνων των Ηνωμένων Εθνών να προσαρμοστούν στις σημερινές προκλήσεις, οι χώρες αναζητούν όλο και περισσότερο λύσεις μέσω ευέλικτων, ad-hoc συγγενών ομάδων.

Η επιτυχία αυτών των εναλλακτικών διευθετήσεων προκάλεσε αμφισβητήσεις για την συνάφεια του ΟΗΕ. Η απάντηση στην παγκόσμια οικονομική κρίση, για παράδειγμα, καθοδηγήθηκε όχι από τον ΟΗΕ ή έστω το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα [10] (που είναι κατ’ όνομα μέλος της οικογένειας των Ηνωμένων Εθνών), αλλά από ένα νέο, πιο ευέλικτο G-20, που χρίστηκε από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα και τους υπόλοιπους ηγέτες του ως «κορυφαία καθοδηγητική ομάδα του κόσμου» για τον παγκόσμιο οικονομικό συντονισμό. Έξω από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, ομάδες όπως το Παγκόσμιο Ταμείο και το Ίδρυμα Gates αντιμετωπίζουν παγκόσμιες προκλήσεις για την υγεία, όπως η ελονοσία και το HIV/AIDS. Και ανεξάρτητα από το καθεστώς της Συνθήκης Μη Διασποράς Πυρηνικών, οι τρεις σύνοδοι κορυφής για την πυρηνική ασφάλεια έχουν προωθήσει την μη διάδοση των πυρηνικών όπλων με τη μείωση των αποθεμάτων σχάσιμων υλικών και την βελτίωση της ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων.

Οι περιφερειακές οργανώσεις, επίσης, απευθύνουν διεθνείς προκλήσεις και απαιτήσεις στον ΟΗΕ να μοιράζεται τους πόρους του και τις ευθύνες του με αυτούς. Τούτο φαίνεται καλύτερα στις υβριδικές ειρηνευτικές επιχειρήσεις που αφορούν αμφότερους τον ΟΗΕ και την Αφρικανική Ένωση (AU), όπως η διαρκής αποστολή στο Νταρφούρ. Όλο και περισσότερο, οι περιφερειακές οργανώσεις επιμένουν όχι μόνο στην από κοινού εφαρμογή των αποφάσεων των Ηνωμένων Εθνών, αλλά και στον κοινό προσδιορισμό της δραστηριότητας των Ηνωμένων Εθνών εξ αρχής. Μια τέτοια περίπτωση είναι η εξουσιοδοτημένη από τον ΟΗΕ αλλά σε αντίθεση με την Αφρικανική Ένωση επέμβαση στην Λιβύη [11] το 2011. Στον απόηχό της, ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Jacob Zuma χρησιμοποίησε την προεδρία της χώρας του στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να προτείνει [12] ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας [πρέπει να] επιδιώκει την έγκριση της Αφρικανικής Ένωσης για κάθε προτεινόμενη στρατιωτική επέμβαση στην ήπειρο, όπου προς το παρόν λαμβάνουν χώρα τα τρία τέταρτα των επιχειρήσεων του ΟΗΕ. Το συμπέρασμα ήταν ότι οι περιφερειακές οργανώσεις - προβλεπόμενες από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, αλλά από μακρού χρόνου αντιμετωπιζόμενες ως φτωχά παραπαίδια του παγκοσμίου σώματος- έχουν ενηλικιωθεί και θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως ισότιμοι εταίροι των Ηνωμένων Εθνών.

Ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ από την Ιαπωνία συναρμολογούν έναν σωλήνα αποστράγγισης σε ένα στρατόπεδο προσφύγων στην Τζούμπα, στο Νότιο Σουδάν, τον Ιανουάριο του 2014. JAMES AKENA / REUTERS
---------------

Αν και το τέχνασμα του Zuma δεν κατέληξε πουθενά, το επεισόδιο υπογράμμισε μια άλλη κρίση που αντιμετωπίζει το παγκόσμιο σώμα: Αυτό της εξουσίας και της νομιμοποίησης. Ίσως η κύρια αδυναμία του ΟΗΕ για το ζήτημα αυτό να είναι η επίμονη αποτυχία του να μεταρρυθμίσει την σύνθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ώστε να αντανακλά τις σημαντικές αλλαγές στην παγκόσμια κατανομή της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος -καθώς και τον τετραπλασιασμό του αριθμού των μελών του ΟΗΕ από το 1945. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει επεκταθεί μόνο μια φορά από την ίδρυσή του, από τα 11 στα 15 μέλη, με την προσθήκη τεσσάρων εκλεγμένων, εκ περιτροπής εδρών το 1965. Τα πέντε μόνιμα, με δικαίωμα βέτο, μέλη παραμένουν αμετάβλητα από το 1945. Εκτός είναι οι αναδυόμενοι οικονομικοί γίγαντες Ινδία και Βραζιλία, καθώς και οι ηττημένοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ιαπωνία και η Γερμανία, που σήμερα είναι τρίτη και τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, αντίστοιχα.

Τα πολιτικά εμπόδια [13] για την επέκταση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ είναι πολυάριθμα, δεδομένων των περιφερειακών αντιπαλοτήτων μεταξύ των δυνητικών υποψηφίων για μόνιμα μέλη και της κατηγορηματικής αντίθεσης (στην περίπτωση της Κίνας και της Ρωσίας) και της αμφιθυμίας (στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών) μεταξύ των πέντε μονίμων μελών για οποιεσδήποτε τέτοιες προσθήκες. Όμως, η αυξανόμενη διαφοροποίηση μεταξύ της παγκόσμιας ισχύος και του παγκόσμιου προνομίου όπως κατοχυρώνεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ απειλεί το μακροπρόθεσμο κύρος του Συμβουλίου. Πράγματι, η συνεχιζόμενη μόνιμη συμμετοχή της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου -του οποίου η συντηρητική κυβέρνηση εργάζεται για την διάλυση των βρετανικών αξιώσεων περί καθεστώτος μεγάλης δύναμης [14] - έχει γίνει αφόρητη. Χωρίς μια μετριοπαθή επέκταση ώστε να συμπεριληφθούν νέες μόνιμες (ή τουλάχιστον ημι-μόνιμες και ανανεώσιμες) έδρες, το Συμβούλιο Ασφαλείας κινδυνεύει από μια κρίση νομιμοποίησης. Μη έχοντας πρόσβαση στο υψηλότερο παγκόσμιο τραπέζι, η Ινδία και η Βραζιλία μπορεί να μπουν σε αυξανόμενο πειρασμό να ψάξουν για πιο ευνοϊκά φόρουμ, επιδιώκοντας τις φιλοδοξίες τους μέσω μηχανισμών όπως οι σύνοδοι κορυφής BRICS, με αποτέλεσμα την περαιτέρω υπονόμευση της ισχύος του ΟΗΕ. Και χωρίς επιπλέον αφρικανικά μέλη, η Αφρικανική Ένωση μπορεί όλο και περισσότερο να συγκρούεται με το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, περίπου όπως στράφηκε κατά του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.