Τι είναι ο Σαλαφισμός; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τι είναι ο Σαλαφισμός;

Πώς μια μη πολιτική ιδεολογία έγινε πολιτική δύναμη

Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, το σαλαφίτικο κόμμα αλ-Νουρ [9] δημιουργήθηκε το 2011. Ίσως λόγω της παντελούς έλλειψης οποιασδήποτε προηγούμενης πολιτικής εμπειρίας, είχε λίγες ουσιαστικές πολιτικές θέσεις (μια παράλειψη που αποδείχθηκε τελικά πλεονέκτημα, δεδομένου ότι επέτρεψε στα μέλη του Nour να αποσυνδεθούν αργότερα από την Μουσουλμανική Αδελφότητα του έκπτωτου προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι και να ξεπεράσουν τις μετέπειτα προσπάθειες της κυβέρνησης του προέδρου της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι να περιορίσει την ισλαμική επιρροή στην πολιτική). Αντίθετα, εκτός από το να επιμένουν στην πρωτοκαθεδρία του ισλαμικού νόμου, όπως είχαν κάνει νωρίτερα όλοι οι ισλαμιστές, αυτο-αναγορεύθηκαν ως οι εκπρόσωποι της αιγυπτιακής κοινωνίας, ακόμη και συνεργαζόμενοι με Κόπτες. Κατά το έτος που προηγήθηκε των εκλογών που βρίσκονται σε εξέλιξη, το Nour αφαίρεσε σχεδόν όλα τα θρησκευτικά συνθήματα από την πλατφόρμα του.

Το Nour κατέληξε να είναι πιο εξελιγμένο πολιτικά από όσο τα άλλα θρησκευτικά κόμματα στην Αίγυπτο, τα οποία επέλεξαν να επιτεθούν στην κυβέρνηση Σίσι για την καταστολή της αντιπολίτευσης και είχαν ένα τέλος με διάφορους μη ευτυχείς τρόπους. Η οξυδέρκεια του Nour ήταν εμφανής στο ιδρυτικό του συνέδριο τον Ιούνιο του 2011, στο οποίο ο επικεφαλής του κόμματος, Emad Abdul Ghafour, ανακοίνωσε ότι θα επιδιώξει «νομικές μεθόδους … Όχι εκείνες που χρησιμοποιούνται από πολιτικές δυνάμεις που εξαπατούν τον αιγυπτιακό λαό. … Οι Αιγύπτιοι πρέπει να ζήσουν με δικαιοσύνη και ειρήνη». Από τότε, οι ηγέτες του Nour έχουν συνήθως καταδικάσει την βία (τόσο εκείνην με θρησκευτικό υπόβαθρο, συμπεριλαμβανομένου του ISIS, όσο και των λαϊκών διαδηλώσεων). Και αντί να επιμείνει στην εφαρμογή του ισλαμικού νόμου, το Nour έχει προωθήσει αόριστα το κράτος δικαίου.

Οι προσπάθειες του Nour μπορεί να είναι εντυπωσιακές, αλλά επειδή η ιδεολογία των Σαλαφιστών απαγορεύει παραδοσιακά την συμμετοχή στην σύγχρονη πολιτική, το κόμμα δεν υπήρξε πραγματικά ένα κομβικό σημείο για τους Αιγύπτιους Σαλαφίτες, έστω και αν αντιπροσώπευε την ιδεολογία τους. Αντιθέτως, οι ομάδες που κυμαίνονται από το Σαλαφίτικο Μέτωπο μέχρι τον δορυφόρο του ISIS στην χερσόνησο του Σινά, έχουν είτε σιωπήσει γι’ αυτό, είτε το επέκριναν είτε (στην περίπτωση του τελευταίου) αντιτέθηκαν έντονα στην συμμετοχή του Nour στις εκλογές. Έχουν επικεντρώσει την ρητορική τους στις θεολογικές διαστάσεις της επικαιρότητας, για τις οποίες μπορούν να προσφέρουν σχόλια που δεν προδίδουν ούτε τον σεχταρισμό τους, ούτε την σωματική τους ασφάλεια. Ένα τέτοιο θέμα, για παράδειγμα, ήταν η πρόσφατη εμπλοκή της Ρωσίας στην Συρία. Η μητρική οργάνωση του Nour, η Σαλαφίτικη Έκκληση, καταδίκασε τις ενέργειες εξαιτίας της υποστήριξης της Ρωσίας σε ένα σιιτικό καθεστώς που καταπιέζει Σουνίτες.

Στην Ιορδανία [10], οι κορυφαίοι Σαλαφίτες παραμένουν εκτός της κοινοβουλευτικής σφαίρας. Από το 1980, οι μη βίαιες φατρίες έχουν υποστηρίξει την πολιτική της αδράνειας και όχι της λαϊκής και βίαιης αναταραχής. Έχουν προχωρήσει τόσο πολύ ώστε να καταδικάζουν το κύμα των Takfir (αφορισμών) στα χέρια του ISIS και μάλιστα επικρίνουν την φυσική συμμετοχή στην παλαιστινιακή υπόθεση. Ως αποτέλεσμα, έχουν προσελκύσει κριτική, όχι μόνο από τζιχαντιστές, αλλά και από διάφορα κοσμικά τμήματα της κοινωνίας.

Για ορισμένες ομάδες Σαλαφιστών, η συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες -ή τουλάχιστον η μη παρεμβολή στον δρόμο τους- ήταν μια σοφή στρατηγική επιλογή,που τις κράτησε έξω από την στόχευση των τοπικών κυβερνήσεών τους. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η επιλογή τους έχει ανοιχτούς στην κριτική των άλλων πολιτικών κομμάτων, αφενός, και άλλων ομάδων Σαλαφιστών αφετέρου. Αυτό, με την σειρά του, τους έχει στοιχίσει σε βασικούς υποστηρικτές, που θεώρησαν ότι προδίδουν αρχές υπέρ κάποιων πολιτικών κρίσιμης ανάγκης.

27112015-3.jpg

Παλαιστίνιοι Σαλαφίτες ανεμίζουν σημαίες κατά την διάρκεια διαμαρτυρίας στην πόλη της Γάζας, στις 19 Ιανουαρίου 2015. SUHAIB SALEM / REUTERS
----------------------------------

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ISIS

Αυτό μας φέρνει στην περίπτωση του ISIS, το οποίο εξελίχθηκε από το θεολογικό όρμαμα του Αμπού Μουσάμπ αλ Ζαρκάουι, ο οποίος, σε αντίθεση με την αλ Κάιντα του Οσάμα μπιν Λάντεν, έδωσε προτεραιότητα στην κάθαρση της Μέσης Ανατολής από Σιίτες και άλλους αποκλίνοντες. Αποκρούει ανοιχτά την πολιτική ορολογία των συνταγμάτων και της σύγχρονης πολιτικής. Κείμενα του ISIS, όπως και αυτά άλλων Σαλαφιστών, είναι γεμάτα με συζητήσεις για χαντίθ, πρώιμες ισλαμικές θεολογικές έννοιες, καθώς και δηλώσεις από ειδικές προ-μοντέρνες προσωπικότητες που θεωρούνται ως τηρούντες το σαλαφικό δόγμα.

Ωστόσο, το ISIS ήταν σε θέση να κάνει την θεολογία του σχετική με τα πολιτικού χαρακτήρα παράπονα του πραγματικού κόσμου. Γεννημένο σε ένα Ιράκ μαστιζόμενο από την άνοδο των σιιτικών παραστρατιωτικών ομάδων και ενθαρρυμένο από έναν εμφύλιο πόλεμο στην Συρία που σταδιακά πήρε θρησκευτικές αποχρώσεις, το ISIS -σε αντίθεση με την αλ Κάιντα- στρατολόγησε με την υπόσχεση του αληθινού Ισλάμ. Σήμερα, ακόμη και καθώς το ISIS κυνηγά Δυτικούς στόχους, αφιερώνει ίση ενέργεια σε μαθησιακά ζητήματα εξηγώντας τις θεολογικές του απόψεις. Και σε τελική ανάλυση, η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από το πρόγραμμα αυτό -την αταλάντευτη δέσμευσή του στην ίδρυση ενός θεολογικά αυθεντικού κράτους και όχι ενός σύγχρονου πολιτικού κράτους.

Παρά το γεγονός ότι η εδαφική επέκταση του ISIS και οι επιθέσεις του κατά της Δύσης θα συνεχίσουν να σαγηνεύουν τους παρατηρητές, τους τοπικούς πληθυσμούς και τους οπαδούς, αυτοί δεν είναι λόγοι για τις επιτυχίες του. Αντί γι’ αυτό, είναι η δογματικά συνεπής παράκαμψη της Δυτικής πολιτικής κουλτούρας από την οργάνωση που της έχει επιτρέψει να κάνει τόσες πολλές στρατολογήσεις. Κανένα μέτρο ρητορικής «αντιμετώπισης» της αφήγησης του ISIS δεν μπορεί να είναι επιτυχές χωρίς φυσική παρέμβαση.