Η αέναη αντιπαλότητα μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η αέναη αντιπαλότητα μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν

Τέσσερις λόγοι για τους οποίους θα διαρκέσει η διαμάχη

Όποιος νομίζει ότι οι τρέχουσες εντάσεις [1] μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας [2] και του Ιράν [3] αποτελούν μια περαστική φάση θα έπρεπε να πάρει μια βαθιά ανάσα και να παραμείνει ήρεμος. Παρά το γεγονός ότι η τρέχουσα κρίση δεν είναι πιθανό να οδηγήσει σε στρατιωτική αντιπαράθεση, μια πολύ θερμότερη αντιπαλότητα μπορεί να είναι μαζί μας για κάποιο χρονικό διάστημα. Πράγματι, ο σαουδο-ιρανικός ψυχρός πόλεμος πρόκειται να είναι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της νέας Μέσης Ανατολής [4]. Ιδού το γιατί:

1. Αυτό δεν είναι το παλιό Ιράν και η παλιά Σαουδική Αραβία

Η επανάσταση στο Ιράν και η άνοδος των μουλάδων στα τέλη της δεκαετίας του 1970 εγγυάτο τα πάντα εκτός από μια αντιπαλότητα μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης. Αλλά οι πρόσφατες εντάσεις έχουν να κάνουν περισσότερο με την μεταβαλλόμενη φύση των δύο χωρών και το πώς βλέπουν τον εαυτό τους και τον ρόλο τους στην περιοχή. Εν ολίγοις, αυτό δεν είναι το Ιράν και η Σαουδική Αραβία της δεκαετίας του 1990.

Το Ριάντ αισθάνεται ότι αμύνεται και ότι πιέζεται από μια τέλεια καταιγίδα προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένων της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, των αυξανόμενων ελλειμμάτων, ενός δαπανηρού πολέμου εναντίον των Χούτις [5] και της ανάδυσης του Ιράν. Θυμωμένο με τις Ηνωμένες Πολιτείες γιατί φλερτάρουν με το Ιράν και δεν κάνουν αρκετά για να πιέσουν το καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ για τον τερματισμό του συριακού εμφυλίου πολέμου, το Ριάντ ενεργεί με ασυνήθιστη τόλμη στην Υεμένη [6]˙ υποστηρίζει σουνιτικές ομάδες εναντίον του Άσαντ, μερικές από τις οποίες βρίσκονται κοντά στην αλ Κάιντα˙ και, πιο πρόσφατα, εκτέλεσε 47 άτομα, συμπεριλαμβανομένου του εξέχοντα Σιίτη αγιατολάχ Nimr al-Nimr, ως μια προειδοποίηση για τους Σιίτες αντιφρονούντες στο βασίλειο και τον οποιονδήποτε εκεί έξω που θέλει να αμφισβητήσει το καθεστώς.

Το Ιράν, από την άλλη πλευρά, νιώθει ενθαρρυμένο από μια πυρηνική συμφωνία η οποία είναι πιθανό να του προσφέρει μια ανακούφιση δισεκατομμυρίων δολαρίων από κυρώσεις και να του προσδώσει πρωτόγνωρη νομιμοποίηση. Την ίδια στιγμή, η Τεχεράνη είναι αποφασισμένη να συνεχίσει την προσπάθειά της για περιφερειακή επιρροή και εξουσία, με την υποστήριξη του καθεστώτος του Άσαντ, τις φιλο-ιρανικές σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ [7] και την Χεζμπολάχ στον Λίβανο [8]. Ακόμη, παρέχει βοήθεια στους Χούτις στην Υεμένη. Το Ιράν έχει επίσης συνεχίσει να δοκιμάζει τα όρια της πυρηνικής συμφωνίας επιδιώκοντας ένα πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων. Βασίζεται στην επιθυμία των Ηνωμένων Πολιτειών να δουν την πυρηνική συμφωνία να εφαρμόζεται για να αποτρέψει την Ουάσιγκτον από το να επιβάλλει πρόσθετες κυρώσεις. Το ότι η Σαουδική Αραβία έχει καταφέρει να συμπαρατάξει μια σειρά από κράτη του Κόλπου ώστε να υποβαθμίσουν τους δεσμούς τους με το Ιράν, μόνο θα εμβαθύνει τους φόβους των Ιρανών συντηρητικών και θα παράσχει επιπλέον πυρομαχικά για να αντιδράσουν κατά του σουνιτικού συνασπισμού.

2. Οι σκληροπυρηνικοί θα συνεχίσουν την αντιπαλότητα

Η εκτέλεση του Nimr al-Nimr έρχεται σε μια στιγμή όπου η Τεχεράνη και το Ριάντ είναι και οι δύο σε πολιτικό σταυροδρόμι, με τα συντηρητικά στοιχεία τους να ενισχύονται. Στο Ιράν, η απόφαση της Σαουδικής Αραβίας θα παίξει στα χέρια των σκληροπυρηνικών στις εκλογές για την Συνέλευση των Ειδικών και τις βουλευτικές εκλογές του επόμενου μήνα. Οι σκληροπυρηνικοί προσπαθούν να κόψουν τα φτερά ενός προέδρου που πρόσφατα ενισχύθηκε από την πυρηνική συμφωνία. Ο ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί έχει από καιρό θεωρηθεί ως μεσολαβητής για την ιρανική προσέγγιση με την Σαουδική Αραβία, δεδομένων των μακροχρόνιων σχέσεών του με τον πρώην πρόεδρο του Ιράν, Αλί Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, ο οποίος είναι γνωστός για τις στενές σχέσεις του με ηγέτες στο βασίλειο. Πίσω στην δεκαετία του 1990, ο Rouhani και ο Ραφσαντζανί ήταν αιχμή του δόρατος ενός σημαντικού διπλωματικού διαλόγου [9] σχετικά με την συνεργασία με την ασφάλεια του Ριάντ. Και ήταν ο Rouhani ο οποίος το 2014 υποστήριξε ότι η σχέση του Ιράν με την μεγαλύτερη παραγωγό πετρελαίου του ΟΠΕΚ «αξίζει να είναι πιο ζεστή» [10]. Σε μια συνέντευξη αυτό το καλοκαίρι, ο Ραφσαντζανί αποκάλεσε την συνεργασία με την Σαουδική Αραβία «προτεραιότητα στο πολίτευμά μας» [11]. Στο τέλος, τα αστέρια ευθυγραμμίζονται για τους συντηρητικούς ώστε να μετατρέψουν αυτές τις εκλογές σε δημοψήφισμα για την διοίκηση Rouhani.

Το διακύβευμα των εκλογών -ιδίως αυτές για την Συνέλευση των Ειδικών- είναι τεράστιο. Η «αγιοτέρα» των συνελεύσεων είναι θρυλική, ούσα ο φορέας που επιβλέπει και επιλέγει τον Ανώτατο Ηγέτη. Με φήμες να στροβιλίζονται γύρω από την Μέση Ανατολή για κάποιο χρονικό διάστημα ότι ο Ιρανός Ανώτατος Ηγέτης, Αλί Χαμενεΐ, έχει κλονισμένη υγεία, και με την συνέλευση να δημιουργεί πρόσφατα μια επιτροπή για να καταρτίσει έναν κατάλογο κατάλληλων αντικαταστατών [12], είναι μια σαφής πιθανότητα ότι η επόμενη ομάδα μελών θα προεδρεύσει της ανάρρησης του διαδόχου [13].

Στο Ριάντ, ένας συνδυασμός της πρόσφατα υπογραφείσας πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν, των χαμηλών τιμών του πετρελαίου, των προβλημάτων με τον προϋπολογισμό, των περικοπών των επιδοτήσεων, και του πολέμου κατά του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) [14], έχει ασκήσει πίεση στην σαουδαραβική βασιλική οικογένεια να ενισχύσει την υποστήριξή της στους εξαιρετικά συντηρητικούς. Και εκεί, η έφοδος στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη μετά την εκτέλεση του Nimr al-Nimr ταιριάζει ακριβώς στο σκληροπυρηνικό παράδειγμα του βασιλιά Salman bin Abdulaziz al-Saud, το οποίο απαιτεί τον έλεγχο ενός όλο και πιο απερίσκεπτου Ιράν. Η αυλή του Σαλμάν φαίνεται να ενθαρρύνεται από τον αχό, ακυρώνοντας μονομερώς την κατάπαυση του πυρός με τους Χούτις [15] στην Υεμένη αμέσως μετά τις εκτελέσεις.

3. Το ISIS και μια κατάρρευση της Μέσης Ανατολής θα κάνουν τα πράγματα χειρότερα

Η ρήξη μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας και άλλων κρατών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council. GCC) θα υποθάλψουν μόνο σύγχυση, ταραχή και καχυποψία στα βασικά περιφερειακά θέατρα, δηλαδή, στο Ιράκ και την Συρία. Η προσφορά του Ιράκ να χρησιμεύσει ως μεσολαβητής και όχι ως επεμβαίνων στην σύγκρουση ήταν ένα σαφές μήνυμα ότι η Βαγδάτη έχει ανάγκη να καθησυχάσει τους αποθαρρυμένους [Ιρακινούς] Σουνίτες, των οποίων η συνεργασία είναι απαραίτητη για την σταθεροποίηση της χώρας. Αλλά κάποιοι στην σιιτική κοινότητα του Ιράκ θα απαιτήσουν μια πιο δυναμική απάντηση, δυνητικά αποδυναμώνοντας τον πρωθυπουργό Haider al-Abadi στην διαδικασία.

Σκεφτείτε την αντίδραση στους αποκεφαλισμούς από ορισμένους κορυφαίους Σιίτες στην χώρα: Ο Muqtada al-Sadr, ο Asaib Ahl al-Haq, και η Οργάνωση Badr κάλεσαν την κυβέρνηση να απόσχει από το άνοιγμα της νέας πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας [16] στην Πράσινη Ζώνη. Ο αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί καταδίκασε την εκτέλεση ως «άδικη» [17] και ο πρώην πρωθυπουργός Νούρι αλ-Μαλίκι προέβλεψε την επικείμενη ανατροπή της κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας [18]. Αυτές οι ισχυρές αντιδράσεις από κορυφαίους Σιίτες μόνο θα ενισχύσουν τους χειρότερους φόβους της σουνιτικής κοινότητας -δηλαδή τα αντίποινα- κάτι που κάνει την δουλειά της συμμετοχής της βοήθειάς της στον αγώνα κατά του ISIS όλο και πιο δύσκολη στην επόμενη μάχη: Στην Μοσούλη.

Στην Συρία, στις 25 Ιανουαρίου -η ημερομηνία κατά την οποία οι εκπρόσωποι από την κυβέρνηση και την αντιπολίτευση πρόκειται να ξεκινήσουν ειρηνευτικές συνομιλίες- πλησιάζει γρήγορα. Ο υπουργός Εξωτερικών της Συρίας δήλωσε μετά τις εκτελέσεις ότι η κυβέρνηση ήταν έτοιμη να συμμετάσχει στις συνομιλίες [19], αλλά ζήτησε μια λίστα με αυτούς που θα επιτρέπεται να καθίσουν στο τραπέζι και αυτούς που θα θεωρηθούν τρομοκράτες.

Παρά τις διαβεβαιώσεις από τους υπουργούς Εξωτερικών των δύο χωρών ότι η τρέχουσα φιλονικία δεν θα επηρεάσει την διαδικασία της Γενεύης [20], η ρητορική από βασικούς ανθρώπους επιρροής στην σύγκρουση παραμένει θερμή. Ο επικεφαλής της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, αποφάνθηκε ότι «Όταν ένα καθεστώς χάνει το μυαλό του, αυτό σημαίνει ότι έχει φτάσει στην άβυσσο. … Τα σημάδια από το τέλος αυτού του διεφθαρμένου, εγκληματικού, άδικου, Takfiri, τρομοκρατικού καθεστώτος έχουν αρχίσει να αναδύονται. Η δολοφονία των αδελφών μας, η αιματοχυσία μας δεν θα περάσει έτσι και θα πρέπει να φοβούνται, πρέπει να κρυφτούν» [21]. Και το Σάββατο, ο Σαουδάραβας υπουργός Εξωτερικών κατηγόρησε το Ιράν ότι δεν συμπεριφερόταν σαν ένα έθνος-κράτος και προειδοποίησε για πρόσθετα αντίμετρα [22] «αν [το Ιράν] συνεχίσει με τις τρέχουσες πολιτικές του». Αυτά, για να μην αναφέρουμε ότι η Τεχεράνη κατηγορεί το Ριάντ ότι έχει βάλει στόχο την πρεσβεία της στην Υεμένη [23].

Όλες αυτές οι εξελίξεις αυξάνουν τον κίνδυνο λανθασμένων υπολογισμών και παρεξηγήσεων. Σε ένα ήδη ασταθές διπλωματικό πεδίο γεμάτο με δυσπιστία και επικεντρωμένο μόνο στην Συρία, η μεγαλύτερη περιφερειακή δυναμική θα μπορούσε να ματαιώσει οποιαδήποτε πρόοδο. Και καθώς οι δύο πλευρές συνεχίζουν να μαλώνουν, το ISIS θα κερδίσει χρόνο και χώρο για να συνεχίσει τις παγκόσμιες μηχανορραφίες του.

4. Υπάρχει περιορισμένη αμερικανική μόχλευση για να σταματήσει την αντιμαχία

Η κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, [24] θα ήθελε πολύ να περιορίσει τον αχό από την ιρανο-σαουδική αντιπαλότητα. Αλλά ακόμη και αν μπορεί να καταφέρει να αποφύγει την κλιμάκωση, η πραγματικότητα είναι ότι η αμερικανική επιρροή τόσο στο Ριάντ όσο και στην Τεχεράνη έχει εξασθενίσει σημαντικά. Πράγματι, ένας από τους λόγους που η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας είναι τόσο αμυντική είναι ότι αντιλαμβάνεται τις Ηνωμένες Πολιτείες ως όχι αρκετά σκληρές με το Ιράν. Και το Ιράν, αισθανόμενο ότι ο Ομπάμα χρειάζεται την βοήθειά του στην Συρία και για την εφαρμογή της πυρηνικής συμφωνίας, υποθέτει ότι μπορεί να το παίξει δύσκολο με την Ουάσινγκτον εάν καταστεί απαραίτητο. Περαιτέρω, κατά το όγδοο έτος της προεδρίας, οι σύμμαχοι και οι αντίπαλοι των ΗΠΑ δείχνουν να είναι ήδη πολύ πέραν αυτού του προέδρου.

Εν ολίγοις, πιασμένη ανάμεσα σε έναν παραδοσιακό φίλο που ανησυχεί για την αξιοπιστία των ΗΠΑ και σε έναν αντίπαλο με τον οποίον έχει συμφέρον να συνεργαστεί, η Ουάσιγκτον είναι απίθανο να έχει μεγάλη επιρροή στην αναδιαμόρφωση της σαουδο-ιρανικής αντιπαλότητας ή στην αποφασιστικότητα οποιασδήποτε εκ των δύο χωρών να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους σε μια ταραχώδη περιοχή.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/lists/2016-01-13/saudi-arabia-and-irans-f...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2016-01-10/saudi-ar...
[2] https://www.foreignaffairs.com/regions/saudi-arabia
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/iran
[4] https://www.foreignaffairs.com/regions/middle-east
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2015-03-29/houthi-a...
[6] https://www.foreignaffairs.com/regions/yemen
[7] https://www.foreignaffairs.com/regions/iraq
[8] https://www.foreignaffairs.com/regions/lebanon
[9] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/08/rafsanjani-exclusive-i...
[10] http://www.reuters.com/article/us-saudi-iran-idUSKCN0HI1DI20140923
[11] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/08/rafsanjani-exclusive-i...
[12] http://www.ibtimes.co.uk/iran-searching-ayatollah-khameneis-successor-am...
[13] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iran/12087317/Khome...
[14] https://www.foreignaffairs.com/tags/isis
[15] http://www.nytimes.com/2016/01/04/world/middleeast/iran-saudi-arabia-exe...
[16] http://europe.newsweek.com/nimr-al-nimr-iraq-saudi-arabia-cleric-411001?...
[17] http://in.reuters.com/article/saudi-security-iraq-idINKBN0UH0H720160103
[18] http://europe.newsweek.com/nimr-al-nimr-iraq-saudi-arabia-cleric-411001?...
[19] http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2015/12/24/Syria-ready-...
[20] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-01-07/iran-says-saudi-missil...
[21] http://217.218.67.231/Detail/2016/01/03/444336/Hezbollah-Nasrallah-Nimr-...).
[22] http://www.wsj.com/articles/saudi-arabia-gulf-arab-allies-meet-to-discus...
[23] http://edition.cnn.com/2016/01/07/middleeast/saudi-arabia-iran-tensions/
[24] https://www.foreignaffairs.com/topics/obama-administration

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition