Όλοι για κανέναν, και κανένας για όλους

Τα μεσάνυχτα στις 3 Ιανουαρίου, η Σουηδία [1] επανέφερε τους ελέγχους ταυτότητας για όσους διασχίζουν τα σύνορα από την γειτονική Δανία [2]. Δώδεκα ώρες αργότερα, η κυβέρνηση της Δανίας ανακοίνωσε την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων στα νότια σύνορά της με την Γερμανία.

Είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί η συμβολική αξία και η πολιτική σημασία των μέτρων αυτών. Η μήκους πέντε μιλίων γέφυρα Öresund μεταξύ Δανίας και Σουηδίας ήταν μια φυσική εκδήλωση μιας Ευρώπης χωρίς σύνορα, όπου οι άνθρωποι από 26 διαφορετικές χώρες θα μπορούσαν να κινηθούν ελεύθερα. Τώρα οι ταξιδιώτες, πολλοί από αυτούς καθημερινά μετακινούμενοι για να εργαστούν, πρέπει να σταματήσουν, για πρώτη φορά μετά από μισό αιώνα, πριν συνεχίσουν στον δρόμο τους.

Η προσφυγική κρίση, όπως φαίνεται, έχει αλλάξει τα πρότυπα της αποδεκτής ευρωπαϊκής συμπεριφοράς. Σχεδόν πριν από πέντε χρόνια, κατά την έναρξη των αραβικών εξεγέρσεων, η Δανία φλέρταρε για λίγο με την ιδέα των συνοριακών ελέγχων, και αυτό που αντιμετώπισε ήταν η κατακραυγή από την υπόλοιπη Ευρώπη. Η κίνηση σηματοδοτούσε μια «πολύ ανησυχητική απειλή για την ουσία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», είπε ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου Guy Verhofstadt. «Δεν μπορούμε να θέσουμε σε κίνδυνο εδώ και τώρα αυτό που έχουμε αναπτύξει επί δεκαετίες προς όφελος όλων των πολιτών της ΕΕ», είπε ο Γερμανός Guido Westerwelle, τότε υπουργός Εξωτερικών. Το μέτρο αυτό αποσύρθηκε την ίδια ημέρα που μια νέα δανική κυβέρνηση ανέλαβε τα καθήκοντά της τον Οκτώβριο του 2011. Σήμερα, όμως, το κλείσιμο των συνόρων έχει γίνει ρουτίνα.

Μέλη της LEGIDA, του κλάδου της Λειψίας του αντι-ισλαμιστικού κινήματος Πατριώτες Ευρωπαίοι κατά της Ισλαμοποίησης της Δύσης (PEGIDA), κρατούν μια αφίσα που απεικονίζει την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ κατά την διάρκεια διαδήλωσης στην Λειψία της Γερμανίας, στις 11 Ιανουαρίου 2016. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
-------------------------------

Ακόμη και η Γερμανία [3], η οποία επιδοκιμάστηκε για το καλωσόρισμα Σύριων [4] προσφύγων και αιτούντων άσυλο, έχει αρχίσει να επανεξετάζει την αρχική ανοικτότητά της. Ήδη από τον Σεπτέμβριο, η Γερμανία είχε αποκαταστήσει προσωρινούς συνοριακούς ελέγχους. Στα μέσα Οκτωβρίου, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ πραγματοποίησε ιστορική επίσκεψη στην Τουρκία [5] και σύναψε μια συμφωνία, η οποία εγκρίθηκε από το σύνολο της ΕΕ, με στόχο την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών μέσω της λεγόμενης βαλκανικής οδού. Το επίκεντρο ήταν μια συμφωνία επανεισδοχής, μέσω της οποίας οι μετανάστες που είναι απίθανο να τους δοθεί άσυλο στην Ευρώπη θα πρέπει να επιστρέψουν στην Τουρκία.

Όσοι ταξιδεύουν σε όλη την Γερμανία αυτές τις μέρες, δεν μπορούν να παραβλέψουν τον βαθμό στον οποίο αυτές οι πολιτικές επιλογές έχουν μεταμορφώσει το έθνος και την αυτογνωσία του. Το Βερολίνο συνήθιζε να είναι μάλλον απορριπτικό [6] για το δράμα της νότιας Ευρώπης με την μετανάστευση από την Μεσόγειο. Όμως, η τρέχουσα κρίση έχει προκαλέσει ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο κινητοποίησης στην κυβέρνηση και την κοινωνία των πολιτών, και έχει ξυπνήσει το πνεύμα του εθελοντισμού [7] στον πληθυσμό. Όπως αδυσώπητα είπε η Μέρκελ στους Γερμανούς, "Wir Schaffen das" – «Μπορούμε να το κάνουμε αυτό». Αλλά οι επικριτές έχουν υψώσει την φωνή τους, ακόμα και στο ίδιο το στρατόπεδο της καγκελαρίου˙ και τα ανησυχητικά περιστατικά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στα οποία εμπλέκονται αιτούντες άσυλο σε παρενόχληση γυναικών στην Κολωνία και άλλες πόλεις μπορεί κάλλιστα να σημάνουν το τέλος της νέας γερμανικής Willkommenskultur.

Ένας μετανάστης περπατά ανάμεσα σε σκηνές σε ένα αυτοσχέδιο στρατόπεδο μπροστά από εμπορευματοκιβώτια (κοντέινερς) που προορίζονται να στεγάσουν αρκετές εκατοντάδες μετανάστες οι οποίοι ζουν σε αυτό που είναι γνωστό ως «ζούγκλα», ένα βρώμικο εκτεταμένο στρατόπεδο στο Καλαί, στην βόρεια Γαλλία, στις 11 Ιανουαρίου 2016. BENOIT TESSIER / REUTERS
-------------------------------

Ίσως ακόμα πιο ανησυχητική από τις ξαφνικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή συζήτηση είναι η βούληση των ευρωπαϊκών κρατών να αλλάξουν μονομερώς τα δεδομένα επί του εδάφους τους. Οι αποφάσεις λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο, και, όπως συνέβη με τα τελευταία μέτρα της Σουηδίας και της Δανίας, στα θεσμικά όργανα της ΕΕ απλά παρουσιάζεται ένα τετελεσμένο γεγονός. Η ρίζα του προβλήματος είναι ότι η ΕΕ έχει μείνει πίσω σχετικά με την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το σχέδιό της για τη κατανομή των προσφύγων (περίπου 160.000 άτομα όταν επιτεύχθηκε η συμφωνία τον Σεπτέμβριο) μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ. Σε εκείνο το σημείο, η Γερμανία μόνη της είχε ήδη υποδεχθεί περίπου 800.000. Από τις αρχές Ιανουαρίου, οι χώρες της ΕΕ είχαν διαθέσει λίγο περισσότερες από 4.000 θέσεις, και μόλις 272 άνθρωποι είχαν στην πραγματικότητα μετεγκατασταθεί [8]. «Με αυτόν τον ρυθμό», δήλωσε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker, [9], το πρόγραμμα «θα διαρκέσει έως το 2101».

Η ΕΕ είναι ιδιαίτερα διχασμένη σχετικά με τα δικά της εξωτερικά σύνορα. Δεν υπάρχει αμφισβήτηση ότι, προκειμένου να σωθεί η ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων στην Ευρώπη, τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης πρέπει να προστατεύονται. Το ερώτημα είναι πώς να γίνει αυτό: Πρόσφατες προτάσεις περιλαμβάνουν την μετατροπή της FRONTEX, της δύσμοιρης συνοριακής Υπηρεσίας της ΕΕ, σε μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή και ακτοφυλακή [10]. Αλλά κάποιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες υπήρξαν απρόθυμες να εγκαταλείψουν την κυριαρχία τους επί τέτοιων βασικών εθνικών προνομίων.

Η απροθυμία να παραχωρήσουν τον έλεγχο των συνόρων στην ΕΕ είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του υπαρξιακού σταυροδρομιού της Ευρώπης. Από την μια πλευρά βρίσκονται οι δυνάμεις που βλέπουν ότι η ασφάλεια των πολιτών επιτυγχάνεται καλύτερα με την κατάργηση των εμπορικών και ταξιδιωτικών φραγμών. Από την άλλη είναι εκείνες που πιστεύουν ότι η ασφάλεια επιτυγχάνεται καλύτερα με την διατήρηση της κυριαρχίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και την αντιστροφή της υπερεθνικής ολοκλήρωσης. Είναι δυσοίωνο ότι η δεύτερη επιλογή τώρα καταλαμβάνει αποτελεσματικά το επίκεντρο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Οι ευρωσκεπτικιστές και οι λαϊκιστές δεν παλεύουν πλέον ενάντια στα γεγονότα, δεδομένου ότι η προσφυγική κρίση έχει υλοποιήσει μερικές από τις πιο τρελές προβλέψεις τους.

Αλλά ο εξορθολογισμός της ευρωπαϊκής πολιτικής δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην την στρατιωτικοποίηση των συνόρων και την ασφάλιση του κράτους. Θα πρέπει επίσης να σημαίνει ότι το πολιτικό κέντρο της Ευρώπης έχει αλλάξει. Για να πετύχει τώρα το περιφερειακό σχέδιο, αυτό το έδαφος πρέπει να ανακτηθεί. Αυτό είναι που κάνει την εμπειρία της Γερμανίας στην κρίση των προσφύγων τόσο επακόλουθη. Σε μια εποχή που τα όργανα της ΕΕ εμφανίζονται σε σύγχυση, μπορεί να αναζωπυρώσει τις δυνάμεις των ευρωπαϊκών φιλελεύθερων ιδανικών από κάτω προς τα πάνω -ένα έργο που έχει γίνει τώρα πιο δύσκολο από ποτέ.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2016-01-13/all-no...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/regions/sweden
[2] https://www.foreignaffairs.com/regions/denmark
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/germany
[4] https://www.foreignaffairs.com/regions/syria
[5] https://www.foreignaffairs.com/regions/turkey
[6] https://euobserver.com/justice/121910
[7] http://www.dw.com/en/how-the-refugee-crisis-has-ignited-volunteer-spirit...
[8] http://www.theguardian.com/world/2016/jan/05/refugees-eu-resettles-tiny-...
[9] http://ec.europa.eu/news/2015/11/20151112_2_en.htm
[10] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/463ca298-9f5c-11e5-beba-5e33e2b79e46.html...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition