Βγάζοντας το Ιράν από το «κρύο»

Ακόμη και καθώς το Ιράν διαλύει μεγάλα τμήματα των πυρηνικών εγκαταστάσεών του και οι Ηνωμένες Πολιτείες αίρουν τις κυρώσεις, οι επικριτές εξακολουθούν να πιστεύουν ότι το Ιράν είναι ταγμένο στην επίτευξη περιφερειακής ηγεμονίας, αυξάνει την υποστήριξή του στους πληρεξουσίους του όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο και οι Χούτις στην Υεμένη, και ότι είναι πιθανό να προβεί σε εξαπατήσεις σχετικά με την πυρηνική συμφωνία. Όπως οι Ρεπουμπλικανοί προεδρικοί υποψήφιοι Τεντ Κρουζ και ο Μάρκο Ρούμπιο αρέσκονται να υπενθυμίζουν στους ψηφοφόρους, ο Ιρανός Ανώτατος Ηγέτης Ayatollah Khamenei συνεχίζει να ισχυρίζεται ότι το «Θάνατος στην Αμερική» είναι ένας από τους πυλώνες της ιρανικής κουλτούρας. Όμως, αντί να παίρνουν τοις μετρητοίς τα λόγια του Χαμενεΐ, τα οποία σημαίνουν περισσότερα στους Ιρανούς σκληροπυρηνικούς, οι παρατηρητές θα πρέπει να επικεντρωθούν στις ενέργειες του Ιράν.

Το Ιράν έχει κάνει ιστορική πρόοδο. Έχει συμμορφωθεί με την πυρηνική συμφωνία στο ακέραιο μέχρι τώρα, γρηγορότερα και πιο ολοκληρωμένα από όσο αναμενόταν. Έχει επιστρέψει μια σειρά από παράνομα κρατούμενους Αμερικανούς, και όταν αμερικανικά ταχύπλοα παραβίασαν κατά λάθος τον ιρανικό χώρο, το Ιράν απελευθέρωσε τα πληρώματα σε λιγότερο από μια ημέρα, και με όλο τον εξοπλισμό τους ανέπαφο.

Φυσικά, το να φθάσει η κατάσταση σε αυτό το σημείο δεν ήταν πάντα εύκολο. Το Ιράν μπορεί να φαίνεται ασταθές, συμμορφούμενο την μια στιγμή και ατίθασο την επόμενη. Αλλά υπάρχει μια μέθοδος στην τρέλα του Ιράν. Το να ακολουθεί την συνεργασία με δόσεις αμφισβήτησης του επιτρέπει να κινείται προς τα εμπρός με την πυρηνική συμφωνία, ενώ καθησυχάζει τους εγχώριους σκληροπυρηνικούς και διατηρεί την εικόνα ότι αντιστέκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο πρόεδρος του Ιράν Hassan Rouhani, στις 24 Σεπτεμβρίου 2013. RAY STUBBLEBINE / REUTERS
----------------------------------

Για παράδειγμα, μετά την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας τον Ιούλιο, και αφότου η Ρωσία ενεπλάκη στην Συρία τον Σεπτέμβριο, το Ιράν παρενέβη πιο βαθιά στην Συρία παρέχοντας στον πρόεδρο Μπασάρ αλ-Άσαντ επιπλέον στρατιωτικούς συμβούλους, αν και με πολύ λιγότερα στρατεύματα από ό,τι είχε προβλεφθεί. Στην συνέχεια, λίγο μετά την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας, η Τεχεράνη πέρασε ταχύτατα την νομοθεσία από το κοινοβούλιο και το Συμβούλιο των Φρουρών, και από τον ανώτατο ηγέτη. Το Ιράν «κάλυψε» την συνεργάσιμη συμπεριφορά του με το να καταδικάσει τον δημοσιογράφο της Washington Post, Jason Rezaian, για κατασκοπεία, και παραβίασε τις κυρώσεις με την δοκιμή του πρώτου του βαλλιστικού πυραύλου μέσου βεληνεκούς. Αργότερα, καθώς ξεκίνησε μια σημαντική απόσυρση από την Συρία, το Ιράν δοκίμασε ακόμα έναν πύραυλο.

Και μόνο όταν φάνηκε ότι το Ιράν θερμαινόταν σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Χαμενεΐ εξέδωσε μια ρήση τον Οκτώβριο λέγοντας ότι περαιτέρω διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν «απαγορευμένες» [1]. Μερικές μέρες αργότερα, όμως, το Ιράν αποδέχθηκε την πρόσκληση να συμμετάσχει μαζί με την Δύση στις συνομιλίες για την Συρία. Λίγο μετά, το Ιράν ξεκίνησε ένα κύμα κυβερνοεπιθέσεων. Το Ιράν είχε επίσης αυξήσει τις επιθέσεις στον κυβερνοχώρο λίγο πριν την πυρηνική συμφωνία, αλλά ηρέμησε τα πράγματα κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων, όταν τα συμφέροντά του ήταν αμέσως σε κίνδυνο.

Επιπλέον, από την στιγμή της πυρηνικής συμφωνίας, οι θετικές ενέργειες του Ιράν αντισταθμίζουν τις αρνητικές του. Έχει καταργήσει χιλιάδες πυρηνικές συσκευές φυγοκέντρησης, έστειλε εμπλουτισμένο ουράνιο βάρους 25.000 πάουντς (περίπου 12 τόνοι) έξω από την χώρα, και απενεργοποίησε τον αντιδραστήρα πλουτωνίου βαρέος ύδατος στο Αράκ. Συμμορφώθηκε με την προθεσμία του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) για να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία ότι τερμάτισε την στρατιωτική εφαρμογή του πυρηνικού του προγράμματος. Αφότου ένα πολεμικό πλοίο των ΗΠΑ ανάγκασε ένα ιρανικό πλοίο φορτωμένο με όπλα για τους αντάρτες Χούτι στην Υεμένη να επιστρέψει στο λιμάνι, το Ιράν υποχώρησε σημαντικά από το να υποστηρίζει στρατιωτικά την ομάδα. Και τον Νοέμβριο, μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι, το Ιράν άρχισε να συνεργάζεται πιο άμεσα με τις Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) μέσω των Σιιτών παραστρατιωτικών ομάδων που επηρεάζει στο Ιράκ. Πριν από την ρωσική επέμβαση, το Ιράν διαπραγματεύτηκε επίσης δύο διαφορετικές καταπαύσεις πυρός στην δυτική Συρία και, εγχωρίως, χορήγησε στους πολίτες μεγαλύτερες ελευθερίες. Τώρα έχει απελευθερώσει πέντε Αμερικανούς ομήρους -μέσω μιας αβλαβούς ανταλλαγής κρατουμένων, την οποία επέκριναν και πάλι οι Ρεπουμπλικάνοι.

Η συμπεριφορά του Ιράν δείχνει ότι σχεδιάζει να τηρήσει την συμφωνία, για την οποία ανέλαβε σημαντικούς κινδύνους στην διαπραγμάτευση, επειδή, πολύ απλά, χρειάζεται την άρση των κυρώσεων προκειμένου να θεραπεύσει την ταλαιπωρημένη οικονομία του. Το Ιράν συμβαίνει να ενδιαφέρεται για την σταδιακή ομαλοποίηση των σχέσεών του με τον υπόλοιπο κόσμο, και ακόμη και να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην περιφερειακή σκηνή -αλλά ήταν προσεκτικό στο να λάβει ρεαλιστικά μέτρα, και με αργό και σταθερό ρυθμό. Η ανώτατη ηγεσία έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην εξαιρετικά θετική ανταπόκριση του μέσου Ιρανού τόσο για την ενδιάμεση όσο και για την τελική πυρηνική συμφωνία˙ γνωρίζει ότι ο λαός του θέλει περισσότερη ενσωμάτωση. Ωστόσο, ο Χαμενεΐ δεν θα διακινδυνεύσει αποσταθεροποίηση του καθεστώτος ή να κάνει το Ιράν να φαίνεται σαν να ενδίδει προς την Δύση, οπότε το Ιράν είναι βέβαιο ότι θα συνεχίσει να ενεργεί προκλητικά -αν και με λίγες υλικές συνέπειες για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Με σημαντικές εκλογές να έρχονται τον επόμενο μήνα, μπορεί να φαίνεται με μια πρώτη ματιά σαν ότι το Ιράν έχει επιστρέψει στους παλιούς αποδιοργανωτικούς του τρόπους, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Ο Χαμενεΐ είναι πιθανό να δώσει χώρο στους σκληροπυρηνικούς, προκειμένου να εξισορροπηθούν οι πρόσφατα ενισχυμένοι μετριοπαθείς με επικεφαλής τον πρόεδρο Hassan Rouhani και τον υπουργό Εξωτερικών Mohammad Javad Zarif. Στον απόηχο της πλήρους συμμόρφωσής του με την πυρηνική συμφωνία, μέχρι στιγμής, και ειδικά τώρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν θεσπίσει νέες κυρώσεις ως απάντηση στις δοκιμές πυραύλων του Ιράν, θα πρέπει να περιμένουμε όχι μόνο πιο επαναστατική ρητορική, αλλά και περιστασιακές εξάρσεις κακής συμπεριφοράς -θέτοντας υπό κράτηση ακόμα έναν Αμερικανό, χρησιμοποιώντας τα ταχύπλοά τους για να παρενοχλούν τα καταδρομικά και τα μεταγωγικά στον Κόλπο ή θέτοντας ρυθμιστικά εμπόδια στο δρόμο των αμερικανικών επιχειρήσεων που επιδιώκουν να δραστηριοποιηθούν στο Ιράν.

Η Δύση, και οι Ηνωμένες Πολιτείες ειδικότερα, διαδραματίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στον καθορισμό του κατά πόσο το Ιράν θα συνεχίσει να προοδεύει προς την μεγαλύτερη μετριοπάθεια τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Για τον λόγο αυτό, η Ουάσιγκτον πρέπει να μείνει συγκεντρωμένη στην αποστολή θετικών μηνυμάτων προς το Ιράν για να του δώσει κίνητρα για περαιτέρω αποδεκτή συμπεριφορά και να ενισχύσει τους μετριοπαθείς. Στην πραγματικότητα, αυτός είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει την απόφαση του Ιράν για το αν θα συνεχίσει την συνεργάσιμη συμπεριφορά του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη παράσχει κάποια κίνητρα, καλώντας το Ιράν σε συνομιλίες υψηλού επιπέδου σχετικά με την Συρία και απελευθερώνοντας ιρανικά περιουσιακά στοιχεία από την στιγμή που επιτεύχθηκε ο πρώτος γύρος της συμμόρφωσης με την πυρηνική συμφωνία. Θα μπορούσαν επίσης να συνεργαστούν με τον ΟΗΕ για να φέρουν το Ιράν σε συνομιλίες για την Υεμένη. Αλλά η επιδίωξη της τιμωρίας του Ιράν για σκληρές κινήσεις στην πορεία προς τις βουλευτικές εκλογές θα ενισχύσει άμεσα τους σκληροπυρηνικούς του. Ως εκ τούτου, δεν ήταν συνετό να επιβληθούν κυρώσεις κατά του Ιράν για τις δοκιμές πυραύλων -ουσιαστικά ένα δώρο στους σκληροπυρηνικούς που αντιτίθενται στον Rouhani και τον Zarif. Σε περίπτωση που η Δύση αρχίσει να αποκτά δική της σκληρή στάση αναγκάζοντας έτσι το Ιράν να επιστρέψει «στο κρύο», μπορεί να είναι σίγουρη ότι οι Ιρανοί σκληροπυρηνικοί, με την έγκριση του Χαμενεΐ, θα αρχίσουν και πάλι να κυριαρχούν.

Άνθρωποι απομακρύνονται από ένα αεροπλάνο που μετέφερε τρεις Ιρανο-αμερικανούς, οι οποίοι εγκατέλειψαν την Τεχεράνη μέσω μιας ανταλλαγής κρατουμένων, μετά την προσγείωσή τους στο αεροδρόμιο Cointrin της Γενεύης, στις 17 Ιανουαρίου 2016. DENIS BALIBOUSE / REUTERS
-------------------------------------

Μετά τις βουλευτικές εκλογές του Ιράν, η Δύση πρέπει να συνεχίσει την αποφυγή τυχόν αντικινήτρων που θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν προκλητική συμπεριφορά από το Ιράν. Αυτό θα μπορούσε, με την σειρά του, να οδηγήσει σε μια δύσκολη ψηφοφορία μεταξύ των P5 + 1 (Κίνα, Γαλλία, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες, συν την Γερμανία) για την επαναφορά των πυρηνικών κυρώσεων. Στην πραγματικότητα, οι νέες κυρώσεις θα μπορούσαν μόνο να αποτελέσουν τον καταλύτη για τον επόμενο γύρο απειλητικών ενεργειών του Ιράν, οπότε η Δύση θα πρέπει να βρει επιπλέον τρόπους για να δώσει κίνητρα στο Ιράν ώστε να μείνει στην μετριοπαθή πορεία. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην παρούσα συγκυρία. Η Σαουδική Αραβία αποδεικνύεται ότι είναι ένας αναξιόπιστος σύμμαχος στο θέμα αυτό, δεδομένου μάλιστα ότι η Τεχεράνη διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με το Ριάντ αφότου το βασίλειο εκτέλεσε έναν εξωστρεφή Σαουδάραβα Σιίτη κληρικό.

Απομένει ακόμα να δούμε αν το Ιράν θα ανταποκριθεί πλήρως στην ενσωμάτωση με τον κόσμο. Σε μεγάλο βαθμό αυτό εξαρτάται από την εσωτερική πολιτική του. Καθώς οι μετριοπαθείς του κάνουν χρήση της ανακούφισης από τις κυρώσεις για την επιδιόρθωση της οικονομίας τους, οι σκληροπυρηνικοί θα εξακολουθούν να είναι ένα ισχυρό μέρος του καθεστώτος και αναμφίβολα θα καταφύγουν σε επιπλέον απειλητική συμπεριφορά για να τους αποδυναμώσουν. Αν η Δύση βάλει σε πειρασμό τον ανώτατο ηγέτη να επιτρέψει σε αυτούς τους σκληροπυρηνικούς να συμμετάσχουν σε κάτι περισσότερο από απλώς μια μέτρια περιφρόνηση, είναι αρμόζον οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους να εξακολουθήσουν να επικεντρώνονται στην ενίσχυση των Ιρανών μετριοπαθών και, τελικά, να βγάλουν το Ιράν πλήρως από το κρύο.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2016-01-18/bringing-iran-cold

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.nytimes.com/2015/10/08/world/middleeast/iran-leader-us-talks....

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition