«Ο ελέφαντας στο δωμάτιο» | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

«Ο ελέφαντας στο δωμάτιο»

Το Ισλάμ και η κρίση των φιλελεύθερων αξιών στην Ευρώπη

Η Ευρώπη εξακολουθεί να αγωνίζεται να αντιμετωπίσει μια μαζική εισροή [1] προσφύγων, με πάνω από ένα εκατομμύριο αιτούντες άσυλο που καταφθάνουν από όλη την Μεσόγειο Θάλασσα. Σχεδόν όλοι τους είναι Μουσουλμάνοι. Το γεγονός αυτό έχει διαμορφώσει την κοινή και την πολιτική γνώμη, αλλά σπάνια έχει συζητηθεί ανοιχτά και ειλικρινά. Μπορεί μια Ευρώπη 28 κρατών-μελών να μοιράσει την ευθύνη για έναν μικρότερο αριθμό προσφύγων από όσοι βρίσκονται σήμερα στον Λίβανο και μόνο; Φυσικά και μπορεί. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες χρειάζονται τα εργατικά χέρια [2].

«Ο ελέφαντας στο δωμάτιο» [στμ: Αμερικανική έκφραση που σημαίνει ότι υπάρχει ένα προφανές ζήτημα το οποίο όμως δεν συζητιέται] είναι μια υποκείμενη ισλαμοφοβία. Το απλό γεγονός είναι ότι τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη δεν θέλουν πραγματικά να καλωσορίσουν τους Μουσουλμάνους μετανάστες [3]. Τούτο ήταν σαφές στην περίπτωση των χωρών με ζωηρά ακροδεξιά κόμματα [4] και στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης με χριστιανικές εθνικιστικές κυβερνήσεις [5]. Αλλά οι φιλελεύθερες πολιτικές ελίτ της δυτικής Ευρώπης έχουν καταφέρει να μείνουν μακριά από το να παραδεχθούν ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο για συνεκτικές πολιτικές ασύλου και μετανάστευσης είναι η δημόσια ανησυχία για το Ισλάμ. Τα ακροδεξιά κόμματα έχουν υποδαυλίσει αυτούς τους φόβους, υποθάλποντας την ξενοφοβία. Ως επί το πλείστον, όμως, οι άνθρωποι σε όλο το υπόλοιπο πολιτικό φάσμα παρέμειναν σιωπηλοί σχετικά με το θέμα.

Στο κάτω-κάτω, το πρόβλημα δεν μπορεί να είναι ότι η Ευρώπη πιστεύει πως δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την ροή των μεταναστών. Ιστορικά ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει επαρκώς τις μεγάλες εισροές προσφύγων. Στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, για παράδειγμα, εκατομμύρια άνθρωποι μετακινήθηκαν από την Ανατολική προς την Δυτική Ευρώπη εγκαταλείποντας τον κομμουνισμό. Η Ευρώπη, μετά, επανεγκατέστησε εκατοντάδες χιλιάδες Βιετναμέζους πρόσφυγες στην δεκαετία του 1980 και του 1990. Δέχθηκε ακόμη μεγάλους αριθμούς μεταναστών από την Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο στην δεκαετία του 1990, συμπεριλαμβανομένων πολλών Μουσουλμάνων -αλλά αυτό ήταν πριν το Ισλάμ γίνει πολιτικά τοξικό. Υπήρξε πολύ μεγαλύτερος πολιτικός σκεπτικισμός για εκείνους που προσπαθούν να ξεφύγουν από σχετικές συγκρούσεις στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και τώρα την Συρία.

Πιο πρόσφατα, η τρομοκρατική επίθεση [6] στο Παρίσι και οι αναφορές περί σεξουαλικών επιθέσεων και ληστειών στην Κολωνία υπήρξαν οι παράγοντες που άλλαξαν το παιχνίδι για το άσυλο στην Ευρώπη. Στην Κολωνία, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, περισσότερες από 100 γυναίκες και κορίτσια ανέφεραν ότι συμμορίες ανδρών τους επιτέθηκαν˙ οι Αρχές αναγνώρισαν τους επιτιθέμενους ως άνδρες αραβικής καταγωγής ή από την Βόρεια Αφρική. Πρόσφυγες από την Συρία είχαν άμεση εμπλοκή. Η αντίδραση ήταν άμεση, και η κοινή γνώμη -ακόμη και στην σχετικά φιλική προς τους μετανάστες Γερμανία- μετατοπίστηκε μακριά από τους πρόσφυγες. Οι περισσότερες χώρες δεν το έχουν πάει τόσο μακριά όσο η Σλοβακία, η οποία έχει δηλώσει ότι θα καλωσορίσει μόνο Χριστιανούς πρόσφυγες, αλλά υπάρχει ένας υποκείμενος φόβος του Ισλάμ που κατευθύνει τους Ευρωπαίους πολιτικούς.

Σε γενικές γραμμές, οι πολιτικοί της Ευρώπης απέτυχαν να αρθρώσουν ένα όραμα για το πώς οι πληθυσμοί τους θα πρέπει να σκέπτονται για το Ισλάμ στην Ευρώπη ή να διαχωρίζουν όρους όπως «πρόσφυγες» και «μετανάστες» από «τρομοκράτες» και «εγκληματίες». Οι ευρωπαϊκές απαντήσεις υπήρξαν συγκεχυμένες και υποκριτικές. Πολλές χώρες έχουν δεσμευτεί να απελάσουν δεκάδες χιλιάδες, ακόμη και αν ξέρουν ότι αυτό υλικοτεχνικά δεν είναι καθόλου πρακτικό. Οι πολιτικοί δείλιασαν να πουν κάτι πιο συγκεκριμένο για το Ισλάμ και την ενσωμάτωση, φοβούμενοι εκλογικές αντεγκλήσεις ή επικρίσεις από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Και οι πολιτικές που προέκυψαν σε όλη την Ευρώπη [7] είναι θεμελιωδώς αντίθετες με τις φιλελεύθερες αξίες.

09022016-1.jpg

Μέλη της LEGIDA, του κλάδου της Λειψίας του αντι-ισλαμικού κινήματος Πατριώτες Ευρωπαίοι Ενάντια στον Εξισλαμισμό της Δύσης, συμμετέχουν σε διαδήλωση στην Λειψία, τον Ιανουάριο του 2016. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
------------------------------------

Στατιστικά, δεν υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα ότι οι πρόσφυγες εμπλέκονται στην τρομοκρατία ή το έγκλημα [8] περισσότερο από τον γενικό πληθυσμό. Αλλά η αντίληψη έχει σημασία. Το ανοιχτό μεταναστευτικό «πείραμα» της Γερμανίας απειλείται ήδη από ένα γνωστό μοτίβο: Ένα αρνητικό περιστατικό στο οποίο εμπλέκονται πρόσφυγες, τους μέσα μαζικής ενημέρωσης εφορμούν, η ακροδεξιά κινητοποιείται, και η κεντροδεξιά μετατοπίζεται πιο κοντά προς το σφίξιμο των συνόρων.

Μέρος αυτού που κάνει τόσο δύσκολο να σπάσει τούτο το μοτίβο είναι ότι οι κεντρώες πολιτικές φθίνουν στην Ευρώπη. Οι κεντρώοι πολιτικοί έχουν δει το μερίδιο των ψήφων τους να καταρρέει˙ στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, η δυναμική μεταξύ του ηγέτη της αντιπολίτευσης Jeremy Corbyn [9] και του συντηρητικού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον μοιάζει με το πολωμένο πολιτικό κλίμα της δεκαετίας του 1980, όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ ήταν πρωθυπουργός. Η παρακμή του κέντρου έχει διαμορφωθεί εν μέρει από την δική του παράλειψη να βρει πειστικές απαντήσεις σε θέματα όπως η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση και η ενσωμάτωση. Η αριστερά παίζει το ρητορικό χαρτί της άνευ όρων ενσωμάτωσης, και η δεξιά παίζει το ρητορικό χαρτί της ασφάλειας.

Η πόλωση της συζήτησης έχει προκαλέσει μια γλωσσική φτώχεια μέσω της οποίας οι εναπομείναντες μετριοπαθείς πολιτικοί μπορούν να αρθρώσουν το πώς οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να σκέπτονται για το Ισλάμ, τους πρόσφυγες και την μετανάστευση. Το σημείο εκκίνησης πρέπει να είναι μια ξεκάθαρη άρθρωση και επαναβεβαίωση των φιλελεύθερων αξιών.

Ουσιαστικά, η Ευρώπη είναι χτισμένη σε μια κοινή πίστη στην ατομική ελευθερία. Έτσι, οι ευρωπαϊκές αξίες ιστορικά περιελάμβαναν μια δέσμευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την δημοκρατία, την ισότητα των φύλων, την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία της θρησκείας, καθώς και το δικαίωμα ασύλου. Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να πιστεύουν σε αυτές τις αξίες, αλλά εφαρμόζονται ανεπαρκώς.

Κατ’ αρχάς, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να αποφεύγουν την τάση να συμμετέχουν σε συλλογικές τιμωρίες. Στο Bornheim, στην Γερμανία, όλοι οι ενήλικες άνδρες πρόσφυγες έχουν αποκλειστεί από τις δημόσιες πισίνες [10] μετά από αναφορές για σεξουαλική επίθεση. Αυτό το είδος της πολιτικής θα πρέπει να είναι απαράδεκτο. Φυσικά, οι άνθρωποι που μεταναστεύουν στην Ευρώπη πρέπει να συμμορφώνονται με τους νόμους και τους κοινωνικούς κανόνες. Αλλά οι άνθρωποι θα πρέπει να κρίνονται -και να τιμωρούνται- ως ξεχωριστά άτομα όπως είναι.

Δεύτερον, η Ευρώπη δεν θα πρέπει να διστάσει σχετικά με την προσήλωσή της στην ελευθερία της θρησκείας. Σε μια φιλελεύθερη κοινωνία, οι άνθρωποι πρέπει να έχουν την δυνατότητα να πιστεύουν ό, τι θέλουν. Ωστόσο, πολλές ευρωπαϊκές πολιτικές κάνουν εμμέσως διακρίσεις˙ στο Κάρντιφ, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αναγκάσει τους αιτούντες άσυλο να φορούν συνεχώς κόκκινα περικάρπια [11] - μια πολιτική με οδυνηρούς ιστορικούς παραλληλισμούς.

Τρίτον, η Ευρώπη θα πρέπει να κάνει καλύτερη δουλειά στην υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου. Η επισήμανση μιας ιδέας ως «θρησκευτικής» δεν την καθιστά ιερή και απαραβίαστη, πέρα από συζήτηση και κριτική. Αν και η ρητορική μίσους ξεπερνάει τα όρια και απαιτεί κανόνες, η «προσβολή» από μόνη της δεν θα έπρεπε να ποινικοποιείται. Το σκίτσο του Aylan Kurdi, του τρίχρονου Σύριου που πνίγηκε στην Μεσόγειο Θάλασσα, ως ένας ενήλικος σεξουαλικά ακόλαστος άνθρωπος στην [σατιρική γαλλική εφημερίδα] Charlie Hebdo προκάλεσε οργή. Αλλά η πρόθεση ήταν σατιρική: Να κοροϊδέψει εκείνους που πιστεύουν ότι όλοι οι πρόσφυγες από την Συρία είναι σεξουαλικά αρπακτικά. Επιπλέον, οι πολιτικοί πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να περιορίσουν την ελευθερία του λόγου στα πανεπιστήμια˙ στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, ένα νομοσχέδιο καταπολέμησης της τρομοκρατίας [12] περιλαμβάνει άστοχα μέτρα που επιτρέπουν στα κολέγια να απαγορεύσουν σε εξτρεμιστικούς ομιλητές από το να έρθουν να μιλήσουν.

Τέλος, η Ευρώπη πρέπει να προστατεύσει το δικαίωμα του ασύλου. Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί πρέπει να αρθρώσουν με σαφήνεια το γιατί οι πρόσφυγες είναι μια διακριτή και προνομιούχα κατηγορία μεταναστών. Η Γερμανία έχει προτείνει να απελάσει εκείνους τους μετανάστες που καταδικάστηκαν για εγκλήματα που σχετίζονται με την Κολωνία. Αυτό είναι σκόπιμο, με μια εξαίρεση: Οι πρόσφυγες δεν πρέπει να απελαθούν σε χώρες όπου αντιμετωπίζουν διώξεις. Οι ευρωπαϊκές αξίες υπαγορεύουν ότι ό, τι κι αν έχει κάνει κάποιος, κανείς δεν θα πρέπει ποτέ να υποβληθεί σε διώξεις, βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση. Ωστόσο, υπάρχει μια ολοένα και πιο ανοικτή συζήτηση σχετικά με την απέλαση των προσφύγων, και τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν υιοθετήσει αυστηρότερες πολιτικές για να εμποδίσουν αιτούντες άσυλο, συμπεριλαμβανομένης της απόφασης της Δανίας [13] να αρνηθεί σε πρόσφυγες το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και να επιβάλλει προθεσμίες για την οικογενειακή επανένωση προσφύγων.

Οι απειλές για την ασφάλεια [14] που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι πραγματικές. Το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS) και άλλες τρομοκρατικές ομάδες απειλούν την ζωή και τις αξίες. Πολλοί από τους πρόσφυγες που έρχονται στην Ευρώπη προσπαθούν και οι ίδιοι να ξεφύγουν από την βία που σχετίζεται με το ISIS. Ο τρόπος για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της ασφάλειας είναι μέσω των καλύτερων πληροφοριών και της [καλύτερης] ποινικής δικαιοσύνης, όχι μέσω περιορισμών στο δικαίωμα ασύλου. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αποφύγει μια τρομοκρατική επίθεση στο έδαφός του κατά την τελευταία δεκαετία, λόγω των ανώτερων μυστικών Υπηρεσιών του, όχι λόγω των μεταναστευτικών πολιτικών του. Η ενίσχυση των Υπηρεσιών αυτών, αντί να υπονομεύει τις φιλελεύθερες αξίες, είναι η καλύτερη απάντηση [15] στην τρομοκρατία.

09022016-2.jpg

«ΜΑΤ» στέκονται μπροστά από υποστηρικτές του αντι-μεταναστευτικού δεξιού κινήματος PEGIDA κατά την διάρκεια διαδήλωσης στην Κολωνία, τον Ιανουάριο του 2016. INA FASSBENDER / REUTERS
------------------------------------

Η τελευταία δύσκολη ερώτηση που οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να ρωτήσουν είναι: Είναι το Ισλάμ συμβατό με τις φιλελεύθερες αξίες; Σε γενικές γραμμές, ναι. Κατά την διαμόρφωση πολιτικών, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα ήταν φρόνιμο να μην βλέπουν το Ισλάμ ως ασυμβίβαστο με τον φιλελευθερισμό, αλλά να συνεργάζονται με τους θρησκευτικούς ηγέτες για να διασφαλίσουν ότι δεν είναι [ασυμβίβαστο με τον φιλελευθερισμό].

Τα ερωτήματα για την διαχείριση της μετανάστευσης και την πολιτική της ενσωμάτωσης [16] είναι εύλογες κοινωνικές ανησυχίες, αλλά πρέπει να αντιμετωπίζονται μέσω της ενημέρωσης και της ορθολογικής συζήτησης. Απέναντι σε ένα φόντο ασυνάρτητων και συγκεχυμένων σκέψεων, η Ευρώπη χρειάζεται μια νέα κεντρώα πολιτική. Θα πρέπει να στηρίζεται στον φιλελευθερισμό, ξεπερνώντας τόσο την ξενοφοβία της άκρας δεξιάς όσο και τον ηθικό σχετικισμό [17] της άκρας αριστεράς. Η δύναμη του κέντρου εξαρτάται από την ικανότητά του να δείξει πρακτικούς τρόπους για να ελιχθεί στις αναδυόμενες ευρωπαϊκές πολιτικές του φόβου. Μόνο τότε θα μπορέσει η Ευρώπη ανοιχτά και ειλικρινά να καταπιαστεί με το πώς να εμπλακεί με τους πρόσφυγες και την μετανάστευση σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-02-02/elephant-room

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-09-14/truth-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-09-28/net-benefits
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2015-11-11/lesbos-refugee...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2015-12-14/no-right-turns
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2015-09-20/europes-hungar...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2015-11-17/frances-perpet...
[7] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/01/25/the-ever-ex...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2015-12-09/dont-fe...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2016-01-27/left-a...
[10] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/01/15/no-asylum-s...
[11] http://www.theguardian.com/uk-news/2016/jan/24/asylum-seekers-made-to-we...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2015-08-05/united...
[13] http://www.aljazeera.com/news/2016/01/denmark-urged-reject-cruel-refugee...
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2015-11-15/isis-big-mistake
[15] https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-12-01/terrorist-attacks-are...
[16] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2015-12-08/europe...
[17] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/failure-multicult...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition