Οι πολιτικές της προσφυγικής κρίσης

Εκτοπισμένοι της φυλής των Yazidi απομακρύνονται από την βία του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) στην πόλη Sinjar κοντά στα σύνορα με την Συρία, στις 11 Αυγούστου 2014. REUTERS/Rodi Said
------------------------------------------------------

Η τουρκική στρατηγική λειτούργησε με τρόπο που η κλιμάκωση της προσφυγικής κρίσης στην Ελλάδα και στην συνέχεια στην υπόλοιπη ΕΕ, αποτελούσε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Οι συνθήκες παραμονής των προσφύγων στην Τουρκία είναι επί μακρόν ιδιαίτερα δυσμενείς, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον βαθμό ένταξής τους σε παραγωγικές διαδικασίες ενσωμάτωσης τους [4]. Η μη αναγνώρισή τους ως πρόσφυγες και ο προσδιορισμός τους ως «επισκέπτες» (guests) σε συνδυασμό με την άρνηση της Άγκυρας να διευκολύνει την δράση διεθνών ΜΚΟ [5] στην χώρα προκειμένου να συνδράμουν το κυβερνητικό έργο ουσιαστικά έδωσαν κίνητρα στους πρόσφυγες να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας. Επιπλέον, η αντιμετώπιση των προσφύγων στην Τουρκία ανέδειξε προβλήματα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα οποία μάλλον υποτιμήθηκαν από τους Ευρωπαίους ηγέτες [6]. Αυτό, παρά το γεγονός ότι ο νόμος του 2013 για τους Αλλοδαπούς και την Διεθνή Προστασία [7] αποτέλεσε ένα βήμα βελτίωσης του θεσμικού πλαισίου προστασίας των προσφύγων.

Η τουρκική πλευρά, τουλάχιστον σε ανεπίσημο επίπεδο, θεωρεί ότι ο βασικός λόγος που οδηγεί τόσους πρόσφυγες να εγκαταλείπουν την χώρα αναζητώντας καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη (μέσω Ελλάδας) είναι η έλλειψη θεσμικών μέτρων και δράσεων για την ενσωμάτωσή τους, η αδυναμία τους να ενταχθούν στην αγορά εργασίας με νόμιμο τρόπο και η ανεπαρκής πρόσβασή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας [8]. Οι Σύριοι πρόσφυγες αντιμετωπίζουν πολλαπλά προβλήματα δημιουργικής και παραγωγικής ενσωμάτωσής τους στην Τουρκία [9], προβλήματα που δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς με την θέσπιση και λειτουργία των «Προσωρινών Κέντρων Εκπαίδευσης». Επί της ουσίας το εργασιακό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον στην γείτονα δεν δημιουργεί υποδομές που θα καταστήσουν την εκεί παραμονή των προσφύγων μια ορθολογική επιλογή με προοπτικές.

Τον Νοέμβριο του 2015, η Τουρκία πέτυχε δια της τεθλασμένης οδού μια σειρά από στόχους όπως: Την επανενεργοποίηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ, την ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας, την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στην Τουρκία, τη συμφωνία για δύο ετήσιες συναντήσεις ΕΕ-Τουρκίας, την ενεργοποίηση Κοινού Σχεδίου Δράσης ΕΕ-Τουρκίας, την απελευθέρωση του καθεστώτος βίζας για Τούρκους πολίτες από τον Οκτώβριο του 2016, την ενεργοποίηση της διαδικασίας διεύρυνσης του πλαισίου τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας, το άνοιγμα του Κεφαλαίου 17 (οικονομική και νομισματική ένωση), την δέσμευση από πλευράς ΕΕ ότι μέχρι τον Μάρτιο του 2016 θα έχουν ανοίξει και άλλα κεφάλαια.

Στόχος της Άγκυρας δεν ήταν απλά να αποτελέσει έναν παράγοντα συν-διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης αλλά να επαναφέρει στο προσκήνιο την προενταξιακή της πορεία. Αυτό εξάλλου επεσήμανε και ο Τούρκος ΥΠΕΞ όταν δήλωνε ότι «η ΕΕ ανακάλυψε ξαφνικά την Τουρκία. Δεν πρέπει να μας θυμούνται μόνο σε συνθήκες κρίσης. Δεν είμαστε ένας εταίρος την συνεργασία του οποίου μπορούν να ζητούν για λόγους τακτικισμού» [10]. Οι συγκυρίες στην διεθνή πολιτική, ιδιαίτερα όταν η έντασή τους δημιουργεί διεθνικά αλλά και εσωτερικά προβλήματα, αποτελούν εργαλεία στην επίτευξη πολιτικών στόχων, γεγονός που αξιοποίησε η τουρκική ηγεσία με βέλτιστο τρόπο.

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ Vs ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΕΕ

Η συριακή κρίση αποτέλεσε την απαρχή μιας πολυεπίπεδης και πολύπλευρης κρίσης, σημαντικότερες εκφάνσεις της οποίας προσδιορίζονται σε δύο αλληλένδετα επίπεδα: Ελλάδα και ΕΕ. Προσδιοριστικός παράγοντας των προσφυγικών εισροών αποτελεί η Τουρκία [11] και η απροθυμία/αδυναμία της Άγκυρας να σταματήσει τις μαζικές προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα. Η ανάγκη άμεσης επιχειρησιακής παρέμβασης στην σημαντικότερη πύλη εισόδου δημιούργησε πολιτικές πιέσεις στην χώρα μας, θέτοντας ταυτόχρονα πολιτικο-στρατηγικά ζητήματα διαχείρισης των προσφυγικών ροών που άπτονται ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Οι προτάσεις την Ευρωπαϊκής Επιτροπής που τέθηκαν στο τραπέζι της διαβούλευσης για τους επόμενους μήνες αφορούν συνοπτικά τρεις άξονες στόχων. Πρώτον, να δοθούν στον νέο φορέα αυξημένες αρμοδιότητες ώστε να μπορεί σε ειδικές συνθήκες να δρα αυτόνομα χωρίς την έγκριση των κρατών-μελών. Δεύτερον, να τεθούν στην διάθεση της ΕΕ σε ευρωπαϊκό επίπεδο συνοριοφύλακες και εξοπλισμός/μέσα για να χρησιμοποιούνται ευέλικτα στα κράτη-μέλη. Τρίτον, να αναλάβει ο νέος φορέας διευρυμένο ρόλο στις επαναπροωθήσεις των προσφύγων που δεν έχουν δικαίωμα προστασίας στην ΕΕ.

Πιο συγκεκριμένα, δημιουργείται μια νέα δύναμη φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ (European Border and Coast Guard) με στόχο να μειωθούν δραστικά οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές προς το εσωτερικό της ΕΕ. Για την φύλαξη των συνόρων προβλέπεται η αποστολή στην περιοχή δύναμης 1.500 ανδρών η οποία θα δρα αυτόνομα. Θα συνεργάζεται με την Ελλάδα, ωστόσο θα έχει το δικαίωμα, κατά το δοκούν, να επεμβαίνει χωρίς η άδεια της χώρας μας να είναι απαραίτητη και κυρίως θα έχει το δικαίωμα συνεργασίας με δυνάμεις τρίτης χώρας, εκτός ΕΕ [12]. Το προτεινόμενο πλαίσιο αποτελεί πρόκληση για τα κράτη-μέλη, γεγονός που αναγνώρισε και η Α. Μέρκελ [13] επισημαίνοντας την ανάγκη να βρεθεί λύση το συντομότερο δυνατόν. Υπό αυτό το οντολογικό πρίσμα, η ένταση του προσφυγικού σε συνδυασμό με παρένθετους χωρο-χρονικούς περιορισμούς επιβάλλουν εκ των πραγμάτων την άμεση θεσμική παρέμβαση της Ένωσης.