Η κακή συμφωνία της Ευρώπης με την Τουρκία

Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας έπρεπε να τεθεί σε ισχύ στις 20 Μαρτίου, μόλις 24 ώρες μετά την υπογραφή της. Αλλά η πραγματικότητα παρενέβη την πρώτη ημέρα. Το πρώτο βήμα του σχεδίου ενέπλεκε συμφωνίες με τους μετανάστες που ήταν κολλημένοι στην Ελλάδα και εκείνους που εξακολουθούν να φτάνουν. Η απόρριψη αιτούντων άσυλο χωρίς ακρόαση και η βίαιη επιστροφή τους μαζικά στην Τουρκία θα ήταν μια σαφής παραβίαση του κοινοτικού και διεθνούς δικαίου. Έτσι για να δοθεί στην συμφωνία τουλάχιστον μια επίφαση νομιμότητας, η ΕΕ επέμεινε να δοθεί σε όλους τους μετανάστες στην Ελλάδα μια ταχεία ακρόαση περί ασύλου και το δικαίωμα προσφυγής προτού επιστρέψουν ταχέως στην Τουρκία.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η Ελλάδα, η οποία δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να δημιουργήσει ένα λειτουργικό σύστημα ασύλου κατά τα τελευταία δύο χρόνια, δεν θα μπορούσε να το κάνει σε μια μέρα. Έτσι, κατά την πρώτη ημέρα της νέας συμφωνίας, Έλληνες αξιωματούχοι ανακοίνωσαν ότι η εφαρμογή θα καθυστερήσει τουλάχιστον μέχρι η ΕΕ να στείλει 4.000 υπαλλήλους (δικαστές, ειδικούς αξιωματικούς, μεταφραστές και συνοριοφύλακες) που είχε υποσχεθεί στην Ελλάδα για να βοηθήσουν με την επεξεργασία [των προσφύγων].

Ακόμη και με αυτή την βοήθεια, ο πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ αναγνώρισε αυτό θα ήταν ένα «ηράκλειο έργο». Αλλά ο Ηρακλής ήταν ισχυρός και το ελληνικό κράτος είναι αδύναμο. Στην έκτη συνεχόμενη χρονιά της οικονομικής κρίσης, μεγάλο μέρος της εξαιτίας της λιτότητας και των μεταρρυθμίσεων που επιβλήθηκαν από την ΕΕ, η Ελλάδα πιθανόν να μην έχει τα μέσα για να συντονίσει τις χιλιάδες των υπαλλήλων. Το έργο είναι ακόμη πιο δύσκολο τώρα που οι ΜΚΟ, όπως η Υπηρεσία Προσφύγων του ΟΗΕ [7], οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και η Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης απέσυραν κάποια από την υποστήριξή τους από τα ελληνικά νησιά για να διαμαρτυρηθούν για την μετατροπή ορισμένων σημείων άφιξης προσφύγων σε εγκαταστάσεις κράτησης.

Ακόμα και αν η Ελλάδα, με τη βοήθεια της ΕΕ, καταφέρει να επεξεργαστεί αυτές τις αιτήσεις και την επιστροφή των προσφύγων στην Τουρκία, τα ευρωπαϊκά δικαστήρια μπορεί τελικά να βρουν ότι η διαδικασία είναι παράνομη. Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ, οι μετανάστες μπορούν να επιστραφούν μόνο σε «ασφαλή τρίτη χώρα» -μια ονομασία που απαιτεί οι μετανάστες να μην αντιμετωπίζουν κίνδυνο σοβαρής βλάβης εκεί, να μην υπόκεινται σε αναγκαστικές επιστροφές προς άλλες μη ασφαλείς χώρες (η αρχή της μη επαναπροώθησης) και ότι εκείνοι στους οποίους χορηγείται το καθεστώς του πρόσφυγα πρέπει να αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την Σύμβαση για τους Πρόσφυγες [8]. Αν και η Ελλάδα μπορεί να αντιμετωπίζει την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα, τα ευρωπαϊκά δικαστήρια ίσως να μην το δεχθούν αυτό. Η Τουρκία δεν έχει εφαρμόσει την Σύμβαση για τους Πρόσφυγες [9] σε πρόσφυγες που προέρχονται από χώρες εκτός της Ευρώπης και έχει ασθενείς και ραγδαία επιδεινούμενες επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία έχει δαπανήσει περίπου 9 δισ. δολάρια για την υποστήριξη τριών εκατομμυρίων προσφύγων, ομάδες υπέρ των δικαιωμάτων ισχυρίζονται ότι πολλοί μετανάστες στην Τουρκία έχουν κρατηθεί σε κέντρα κράτησης χωρίς πρόσβαση σε νομικές συμβουλές και ότι άλλοι έχουν αναγκαστεί να επιστρέψουν πίσω από τα σύνορα με την Συρία. Η τουρκική κυβέρνηση έχει δηλώσει κατηγορηματικά [10] ότι δεν θα αλλάξει την τρέχουσα εσωτερική της νομοθεσία για τους πρόσφυγες ούτε θα επιτρέψει οποιαδήποτε παρακολούθηση από την ΕΕ για να διασφαλιστεί ότι η Τουρκία πληροί τα πρότυπα της ΕΕ περί «ασφαλούς τρίτης χώρας».

Επιπλέον, η συμφωνία μπορεί να είναι βιώσιμη μόνο εάν καταφέρει να μειώσει δραματικά την λαθραία διακίνηση από την Τουρκία στην Ελλάδα. Αλλά η Τουρκία απέτυχε να πατάξει τους λαθροδιακινητές μέχρι στιγμής, και φαίνεται εξαιρετικά απίθανο ότι θα αλλάξει τώρα. Είναι γνωστό ότι τα σκάφη με τους πρόσφυγες συνήθως φεύγουν από την Τουρκία προς την Ελλάδα πολύ νωρίς το πρωί για να αποφύγουν τον εντοπισμό, αλλά οι τουρκικές Αρχές δεν ξεκινούν να περιπολούν τα νερά κοντά στο νησί της Λέσβου παρά στις έντεκα. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με την πραγματική δέσμευση των τουρκικών Αρχών να σταματήσουν την διακίνηση των προσφύγων. Υπήρχαν λίγα σημάδια αλλαγής την Κυριακή 21 Μαρτίου, την ημέρα αφότου η συμφωνία επρόκειτο να τεθεί σε ισχύ, όταν πάνω από 1.600 άνθρωποι έκαναν την διέλευση από την Τουρκία προς τα ελληνικά νησιά και τέσσερις πνίγηκαν. Η ροή των προσφύγων στα ελληνικά νησιά έχει επιβραδυνθεί τις τελευταίες ημέρες [11], αλλά αυτό είναι εν μέρει αποτέλεσμα των ισχυρών ανέμων που έκαναν το ταξίδι πολύ επικίνδυνο.

Εκτός από το ότι αντιμετωπίζει τεράστια υλικοτεχνικά και νομικά εμπόδια, η συμφωνία δημιουργεί στρεβλά κίνητρα, τα οποία θα την υπονομεύσουν τελικά. Για παράδειγμα, ο στόχος της συμφωνίας είναι να μειώσει αισθητά τον αριθμό των προσφύγων που διασχίζουν παράνομα το Αιγαίο. Αλλά σύμφωνα με τους όρους του καθεστώτος «ένας έξω, ένας μέσα», η Άγκυρα έχει την δυνατότητα να στείλει έναν Σύριο πρόσφυγα προς την Ευρώπη μόνο αφότου υποδεχθεί έναν άλλο Σύριο πρόσφυγα που έχει επιστραφεί στην Τουρκία από την Ελλάδα. Αυτό ενθαρρύνει πραγματικά την τουρκική κυβέρνηση να επιτρέπει στους πρόσφυγες να μπαίνουν λαθραία στην Ελλάδα [12]. Περαιτέρω, ακόμη και αν η ΕΕ κάνει επανεγκατάσταση 72.000 προσφύγων μέσω αυτής της ανταλλαγής, δεν υπάρχει καμία νομική υποχρέωση για την Ευρώπη να υποδεχθεί περισσότερους. Η Γερμανία ελπίζει ότι μπορεί να ηγηθεί μιας συμμαχίας προθύμων να δεχθούν πρόσφυγες εθελοντικά. Αλλά έχει λίγους πρόθυμους συνεργάτες. Τον Σεπτέμβριο του 2015, η ΕΕ δεσμεύτηκε να μεταφέρει έως και 160.000 πρόσφυγες από την Ιταλία και την Ελλάδα προς άλλα κράτη της ζώνης Σένγκεν. Μέχρι τώρα, λιγότεροι από 1.000 από αυτούς έχουν μετεγκατασταθεί, καθώς τα κράτη-μέλη έχουν αποδεχθεί πολύ λιγότερους από τις ποσοστώσεις τις οποίες είχαν υποσχεθεί ή έχουν αρνηθεί να δεχθούν οποιονδήποτε πρόσφυγα εντελώς -όπως έχουν κάνει η Ουγγαρία, η Σλοβακία και τώρα η Πολωνία.