Secure Connection

Η θεολογία στην εξωτερική πολιτική

Το ISIS στο πλαίσιο των περιστάσεων

Jacob Olidort

01/04/2016

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Η θεολογική διάσταση της ισλαμιστικής επιθετικής δράσης έχει ξεφύγει από την προσοχή της Δύσης. Κι όμως, είναι ακριβώς η κατανόηση αυτής της θεολογίας που χρησιμοποιούν, μεταξύ άλλων η αλ Κάιντα και το ISIS, που μπορεί να συνθέσει μια αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου.

Ο JACOB OLIDORT είναι συνεργάτης στην έδρα Soref στο Washington Institute for Near East Policy και επίκουρος καθηγητής στην Σχολή Διεθνών Υποθέσεων Elliott στο Πανεπιστήμιο George Washington.

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Από την Ιρανική Επανάσταση του 1979, η θεολογία είναι στενά συνδεδεμένη με την σύγχρονη πολιτική στην Μέση Ανατολή. Στο Ιράν, το δόγμα της «διακυβέρνησης των νομομαθών [1]», το οποίο καλεί για θεοκρατικό κράτος σύμφωνα με το νόμο της Σαρία, άνοιξε τον δρόμο στον Αγιατολάχ Χομεϊνί να αναλάβει την εξουσία τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Καθ’ όλη την δεκαετία του 1980, κατά την διάρκεια του σοβιετο-αφγανικού πολέμου [2], διάφορες ισλαμιστικές ομάδες θεωρούσαν την Σοβιετική Ένωση δυνάστη των Μουσουλμάνων στο Αφγανιστάν. Χρησιμοποίησαν αυτή την αφήγηση για να συσπειρώσουν διάφορους ισλαμιστές ώστε να οργανώσουν τζιχάντ [ιερό πόλεμο] για λογαριασμό των Αφγανών αδελφών τους. Το 1991, κατά την διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου, οι ισλαμιστές στην Σαουδική Αραβία διαμαρτυρήθηκαν για την παρουσία των στρατευμάτων των ΗΠΑ [3] στο σαουδαραβικό έδαφος. Είχαν εξοργιστεί για το ότι η σαουδαραβική μοναρχία τα φιλοξενούσε, καθώς συνεργαζόταν με μια μη-μουσουλμανική δύναμη, και έτσι υπαναχωρούσε από την δέσμευσή της να τηρεί το Ισλάμ. Εν τω μεταξύ, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, μια άλλη ανταγωνιστική θεολογία, ο σαλαφισμός, έχει παρακινήσει την αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) στην προσπάθειά τους για παγκόσμια τζιχάντ.

Και όμως, η θεολογία ήταν περιστασιακή για την πολιτική των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή. Σε καθεμιά από τις ανωτέρω βαρυσήμαντες εξελίξεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέτυχαν να αναγνωρίσουν το πιθανό θεολογικό υπόβαθρό τους. Οκτώ μήνες μετά την ιρανική επανάσταση του 1979 [4], η αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη διαβεβαίωσε την Ουάσιγκτον [5] ότι η πολιτική στροφή απλώς ενέπλεκε ζωηρές «μετριοπαθείς ομάδες που υποστηρίζουν μια πιο ισορροπημένη κοινωνία που μοιάζει με την Δυτική σοσιαλδημοκρατία». Η Ουάσιγκτον επίσης πανηγύρισε την εμπλοκή Αράβων ισλαμιστών στο Αφγανιστάν, θεωρώντας την ως άλλο ένα μέτωπο ενάντια στον κομμουνισμό. Με τον τρόπο αυτό, έχασε τα σημάδια ότι οι σπόροι αυτού που θα γίνει αργότερα η αλ Κάιντα, φυτεύτηκαν ακριβώς σε εκείνη την μάχη. Και, όπως τόνισε ο ακαδημαϊκός Stephen Chan [6], η κυβέρνηση των ΗΠΑ είδε την συμμετοχή της στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου ως μια από τις πρώτες δοκιμές του θριάμβου της δημοκρατίας επί του κομμουνισμού μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο πρόεδρος George H.W. Bush αποκάλεσε την επιτυχία του πολέμου ως μια «νίκη του φιλελευθερισμού». Με λίγα λόγια, τα βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη -όπως η πιθανότητα της δημοκρατίας στο Ιράν, η απομάκρυνση της σοβιετικής επιρροής από το Αφγανιστάν, και η απελευθέρωση του Κουβέιτ- σίγασαν τα θεολογικά «μαγειρέματα» της εποχής, τα οποία θεωρήθηκαν ως ασήμαντα για την εξωτερική πολιτική.

Ένας μαχητής του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) κρατά την σημαία του ISIS σε ένα δρόμο στην πόλη της Μοσούλης, στο Ιράκ, στις 23 Ιουνίου 2014. REUTERS
-------------------------------------------

Οι Ηνωμένες Πολιτείες αντέδρασαν στην 11η Σεπτεμβρίου 2001 κάνοντας την αντιτρομοκρατία μια κορυφαία προτεραιότητα της εθνικής ασφάλειάς τους. Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό είχε να κάνει με την οικοδόμηση μιας εξελιγμένης παγκόσμιας επιχείρησης επιβολής του νόμου, αντί για την επαναξιολόγηση του ρόλου της θεολογίας στην καθοδήγηση υπο-κρατικών κινημάτων. Σε ομιλία του στο West Point, τον Ιούνιο του 2002, η οποία αποτέλεσε την βάση του Δόγματος Bush [7], ο πρόεδρος George W. Bush εξήγησε την στρατηγική του: «Πρέπει να αποκαλύψουμε τους τρομοκρατικούς πυρήνες σε 60 ή περισσότερες χώρες χρησιμοποιώντας κάθε μέσο χρηματοδότησης, πληροφοριών και επιβολής του νόμου». Στην ίδια ομιλία του, αποκάλεσε τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» όπως έγινε γνωστός, ως «μια σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό». Αν και «κακό» είναι σίγουρα η κατάλληλη λέξη για να περιγραφούν αυτά που οδήγησαν στην 11η Σεπτεμβρίου, δεν πάει αρκετά μακριά για να εξηγήσει το πώς τα τρομοκρατικά δίκτυα προσάρμοσαν τα θεολογικά πλαίσιά τους ως απάντηση στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, λίγο μετά που οι ΗΠΑ μπήκαν στο Ιράκ το 2003, ο στρατηγιστής της αλ Κάιντα, Abu Mus’ab al-Suri δημοσίευσε το 1.600 σελίδων βιβλίο του με τίτλο «Το κάλεσμα για παγκόσμια Ισλαμική Αντίσταση», στο οποίο αναφέρεται λεπτομερώς στο όραμά του για το πώς θα πρέπει να προχωρήσει το παγκόσμιο κίνημα της τζιχάντ. Ο al-Suri περιέλαβε ένα προσάρτημα σχεδόν 100 σελίδων με αναφορές σε χαντίθ -δηλώσεις του Προφήτη Μωάμεθ- που περιγράφουν τον ερχομό της αποκάλυψης, το οποίο αργότερα έγινε χρήσιμο στο ISIS καθώς δημιουργούσε το αφήγημά του. Η παράλειψη αυτή συνέχισε να αποτελεί ένα τεράστιο τυφλό σημείο στον πόλεμο του 2003 στο Ιράκ [8]. Κατά την περίοδο εκείνη, η «αλ Κάιντα στο Ιράκ», η οποία μετονομάστηκε αργότερα σε ISIS, άρχισε να αναπτύσσει μια στρατηγική για να εκτελέσει το αποκαλυπτικό όραμά της. Η γραμμή της σκέψης της [αμερικανικής] διοίκησης κατά την διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, η οποία περιλάμβανε την εκπαίδευση των συνεργατών της στην Μέση Ανατολή για να αστυνομεύουν την τρομοκρατική δραστηριότητα εντός των συνόρων τους και, αναμφισβήτητα εξυπηρέτησε τις άμεσες ανάγκες της Αμερικής για ασφάλεια, επίσης παρέλειψε να προβεί σε ενδελεχή εξέταση αυτών των απειλών που προέρχονται από περιφερειακούς, μη κρατικούς φορείς. Στην περίπτωση αυτή, η απόφαση να γίνει η εστίαση στην τρομοκρατία αποκλειστικά ως μια διμερής προτεραιότητα ασφάλειας και όχι ως ένα πρόβλημα περιφερειακής εξωτερικής πολιτικής, σήμαινε ότι η Ουάσιγκτον ίσως να έχει αγνοήσει σημαντικούς και θανατηφόρους μετασχηματισμούς που πραγματοποιούντο εκτός των επίσημων πολιτικών δομών.

ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ

Η τελευταία τρομοκρατική απειλή, το ISIS, είναι διαφορετική από τις άλλες στην προσπάθειά της να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο χαλιφάτο.

Έτσι, οι αναλυτές έσπευσαν να χαρακτηρίσουν το ISIS ως κράτος [9] την στιγμή που άρχισε να επιδεικνύει κρατική συμπεριφορά, όπως η εδαφική επέκταση, η φορολογία και η διαχείριση των πόρων και των οικονομικών. Πράγματι, το ISIS όντως κυβερνά, και οι αξιώσεις του για κρατική υπόσταση και Χαλιφάτο [10] αποτελούν μέρος της προπαγάνδας του. Ωστόσο, η ελκυστικότητά του σε δυνητικούς στρατολογημένους έγκειται κυρίως στην διακριτά αποκαλυπτική αφήγησή του και στην υπόσχεσή του ως μια καθαρή σαλαφιτική ουτοπία. Η αντιμετώπιση του ISIS ως ένα εχθρικό κράτος απλά δεν λειτουργεί. Για παράδειγμα, τα κράτη-παρίες αντιδρούν στις γεωπολιτικές πιέσεις και σε διάφορα είδη διπλωματικών μοχλεύσεων. Στην περίπτωση του ISIS, η Ουάσιγκτον πρέπει να θυμάται ότι κινητροδοτείται πρώτα και κύρια από την θεολογία και όχι τις κρατικού προσανατολισμού προτεραιότητες, καθιστώντας το πιο ευέλικτο από όσο ένα κράτος. Το ISIS θα βρει τρόπους να προσαρμοστεί και να εξελιχθεί ως αντίδραση στις επιθέσεις των ΗΠΑ με τρόπους που δεν μπορούν να το κάνουν τα παραδοσιακά κράτη.

Είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι η κρατική υπόσταση του ISIS είναι μια φιλοδοξία, δεν είναι πραγματικότητα. Στην Συρία, οι οργανώσεις Μέτωπο al Nusra και Ahrar al Sham, επίσης, ήταν ξεκάθαρες σχετικά με τις προθέσεις τους να οικοδομήσουν σαλαφιτικά κράτη και έχουν καθιερώσει δικαστικά συστήματα και άλλα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαμε να τις συνδέσουν με την διακυβέρνηση, αλλά η Δύση δεν τις θεωρεί ως κράτη. Λαμβάνοντας τις αξιώσεις του ISIS όπως εκείνο τις καταθέτει, η Δύση κινδυνεύει να δώσει αξία στο σχέδιο της οργάνωσης. Η Δύση θα πρέπει αντί γι αυτό να προσπαθήσει να σταματήσει την εξέλιξη του ISIS προς την κρατική υπόσταση μέσω πρακτικών πιέσεων [11] στο εδαφικό σχέδιό του (κόβοντας την πρόσβασή του σε πόρους και ταμειακές ροές, σταματώντας την επέκτασή του, καθώς και τις στρατολογητικές προσπάθειές του), καθώς και συγκεντρώνοντας ένα ευρύ φάσμα τοπικών και περιφερειακών φορέων για την καταπολέμηση όχι μόνο του ISIS, όπως τόσο συχνά ακούμε, αλλά και για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση των χωρών τους. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο θα σταματήσει η εδαφική επέκταση, αλλά και θα απαξιώνεται η θεολογική αφήγηση που προωθεί το ISIS: Οι περιφερειακές κρίσεις στην Μέση Ανατολή είναι μέρος ενός αποκαλυπτικού [στμ: με την θεολογική έννοια της Αποκάλυψης] σεχταριστικού πολέμου, για τον οποίο η σουνιτική ουτοπία του ISIS είναι το αντίδοτο.

Ένας άντρας ελέγχει ένα διαμέρισμα σε ένα κατεστραμμένο κτίριο στην επαρχία Χατάι, κοντά στα τουρκο-συριακά σύνορα, στις 13 Μαΐου 2013. UMIT BEKTAS / REUTERS
---------------------------------------------

Μια άλλη θεολογική παρανόηση αφορά στα ισλαμικά διαπιστευτήρια του ISIS. Από την δημοσίευση του άρθρου στο σημαίνον περιοδικό Atlantic με τίτλο «Τι πραγματικά θέλει το ISIS» πριν [12] έναν χρόνο ακριβώς, το οποίο τεκμηρίωνε τους τρόπους που τα μέλη της ομάδας δρουν με βάση συγκεκριμένες πεποιθήσεις, οι ακαδημαϊκές και πολιτικές κοινότητες έχουν συζητήσει το ισλαμικό κύρος της ομάδας. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το ISIS δεν αντιπροσωπεύει το Ισλάμ και άλλοι υποστηρίζουν ότι το κάνει, ή τουλάχιστον αντλεί από τα ισλαμικά κείμενα και τις ισλαμικές ιδέες. Η κυβέρνηση του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, μέχρι που βάρυνε σε αυτή την συζήτηση, με τον υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι να αποκαλεί τα μέλη της ομάδας «αποστάτες». [13] Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το πώς η οργάνωση χρησιμοποιεί τα ισλαμικά κείμενα για να διαμορφώσει το απόκρυφο μήνυμά της. (Πράγματι, από την άποψη της εξωτερικής πολιτικής, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να κατανοήσουμε την θεολογική βιβλιογραφία από την οποία αντλεί το ISIS [14], καθώς αυτό θα μπορούσε να καθοδηγήσει τους φορείς χάραξης πολιτικής στην κατανόηση των εδαφικών φιλοδοξιών της ομάδας). Αλλά δεν είναι χρήσιμο να βυθιστεί κανείς σε μια εννοιολογικών αποχρώσεων συζήτηση για το αν πρέπει να εκληφθεί ως ισλαμική οργάνωση ή όχι.

Υπάρχει επίσης η επιμονή για την χρήση της λέξης «ιδεολογία» για να εξηγηθεί το ISIS, ή οποιοδήποτε είδος τρομοκρατικής ομάδας. Ο όρος είναι ένα απομεινάρι από τον Ψυχρό Πόλεμο και δεν είναι το ίδιο με την «θεολογία». Ο πρώτος συνήθως χρησιμοποιείται για να αναφερθεί σε ένα σύνολο ιδεών που διέπουν πολιτικές και οικονομικές δομές ή ομάδες. Η θεολογία ενέχει μια σαφή πνευματική πτυχή και μπορεί να ασκήσει επιρροή πέρα από πολιτικά και οικονομικά πλαίσια. Επιπλέον, η αδυναμία να εκτιμηθούν οι μοναδικές πνευματικές αξιώσεις που προωθούνται από θεολογικά προσανατολισμένες ομάδες όπως το ISIS, διακινδυνεύει να υποτιμηθούν τα θρησκευτικά δεσμά που το ISIS διαθέτει επί των στρατολογηθέντων του. Είναι κάτι πολύ περισσότερο από, ας πούμε, την ισχυρή λαβή που η κομμουνιστική ιδεολογία [15] είχε επί των πολιτών της Σοβιετικής Ένωσης. Και όμως, οι πολιτικοί χρησιμοποιούν την λέξη «ιδεολογία» αδιακρίτως, ανεξάρτητα από το πόσο πολιτικά οργανωμένες ή συστηματικές είναι όντως οι ιδέες των ομάδων αυτών. «Μαχόμεθα μια ιδεολογία, όχι ένα καθεστώς», δήλωσε ο Κέρι για την οργάνωση το 2014. Ένα χρόνο αργότερα, στον απόηχο των πυροβολισμών στο San Bernardino, ο Ομπάμα επίσης παρέλειψε να αναφέρει την μοναδική αποκαλυπτική θεολογία που καθοδηγεί τις επιθέσεις των «μοναχικών λύκων» για λογαριασμό του ISIS και, αντ’ αυτού, ανέφερε τους χαλαρούς νόμους για την οπλοκατοχή. Εξήγησε επίσης ότι «οι Υπηρεσίες μας επί των πληροφοριών και της επιβολής του νόμου, ανεξάρτητα από το πόσο αποτελεσματικές είναι, δεν μπορούν να εντοπίσουν κάθε επίδοξο μαζικό σκοπευτή, είτε αυτό το άτομο υποκινήθηκε από το ISIL είτε από κάποια άλλη μισητή ιδεολογία». Αλλά υπάρχουν αποχρώσες διαφορές μεταξύ των ιδεών αυτών των ομάδων (θεολογία, παράθεση κειμένων, προσωπικές διασυνδέσεις και αφήγηση), και των αθροίσεων των τζιχαντιστικών ομάδων, και επιπλέον, η αντιμετώπιση των επιθέσεων ως περιπτώσεις ένοπλης βίας οδηγεί σε αναποτελεσματικές πολιτικές για το πώς να σταματήσουν.

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ

Τούτου λεχθέντος, η λύση δεν είναι να «μιλήσει» κάποιος την γλώσσα του ISIS. Η Ουάσιγκτον στερείται τόσο την αξιοπιστία όσο και τους θεσμούς για να αμφισβητήσει μια συντηρητική θεολογική κοσμοθεωρία. Υπάρχει μια περίεργη αίσθηση συμπόρευσης όταν Αμερικανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι αλλάζουν από το να χρησιμοποιούν αγγλικές λέξεις στο να χρησιμοποιούν αραβικές, όπως έπραξε πρόσφατα η κυβέρνηση με την υιοθέτηση του αραβικού αρκτικόλεξου για το ISIS, το «Daesh», και χρησιμοποιώντας θεολογική γλώσσα, όπως έκανε πρόσφατα ο Κέρι αποκαλώντας το ISIS «αποστάτες».

Για να σταματήσει το ISIS από την οικοδόμηση ενός κράτους, η Δύση θα πρέπει να επιμείνει στην ανατροπή της κατοχής του σε εκτάσεις εδάφους στο Ιράκ και την Συρία, τις γεωγραφικές περιοχές που είναι στο επίκεντρο της αποκαλυπτικού τύπου αφήγησης της οργάνωσης. Για να απαξιώσει την θεολογική αιτία του ομίλου, η Δύση πρέπει να συνεργαστεί με μια ευρεία γκάμα φορέων σε όλο το εθνοτικό και θρησκευτικό φάσμα, όχι μόνο για να τους βοηθήσει να πολεμήσουν το ISIS, αλλά και να διεκδικήσουν και να ξαναχτίσουν την γη τους. Αυτή την στιγμή, είναι το ISIS που ασφαλτοστρώνει δρόμους και παρέχει εμβόλια σε παιδιά, ή έτσι τα παρουσιάζει η οργάνωση στην προπαγάνδα της.

Η διπλωματική εργαλειοθήκη της Ουάσιγκτον, η οποία περιλαμβάνει παραδοσιακά στοιχεία όπως η ήπια και η σκληρή δύναμη, θα μπορούσε επίσης να επωφεληθεί από την προσθήκη της «δύναμης της εικόνας», η οποία αφορά στο πώς οι δράσεις των ΗΠΑ (τόσο οι ήπιες όσο και οι σκληρές) γίνονται αντιληπτές και ερμηνεύονται στο πλαίσιο των τοπικών πληθυσμών, ιδίως μέσω θεολογικών αφηγήσεων. Αυτό απαιτεί τον υπολογισμό του κόστους και του οφέλους των δράσεων των ΗΠΑ, όχι μόνο με βάση τα βραχυπρόθεσμα κέρδη και σε διμερές επίπεδο, αλλά και τις πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των δράσεων των ΗΠΑ σε ομάδες που ανταποκρίνονται σε προφητικές οπτικές παρά τις πολιτικές πιέσεις. Παρά το γεγονός ότι η προσέγγιση της σκληρής ισχύος για το σταμάτημα του ISIS θα μπορούσε κάλλιστα να βραχυκυκλώσει το σχέδιό του για την οικοδόμηση κράτους, έχει επίσης την πιθανότητα να ενθαρρύνει περαιτέρω τους οπαδούς του. Ομοίως, παρότι η ήπια δύναμη, η οποία συμπεριλαμβάνει μεγαλύτερη τοπική κοινωνική και οικονομική ενσωμάτωση, θα μπορούσε να μειώσει την αποξένωση των δυνητικών ξένων μαχητών, τελικά δεν συγκρίνεται καθόλου με την θεολογική έλξη της αφήγησης του ISIS. Είναι ζωτικής σημασίας οι πολιτικοί των ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν την ευδιάκριτη νέα πρόκληση του πώς οι θεολογικά προσανατολισμένες μη κρατικές ομάδες έχουν εξελιχθεί στη νέα Μέση Ανατολή και έχουν εξαπλώσει τις πεποιθήσεις τους σε όλη την Δύση.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-03-29/theology-foreign-policy

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Η θεολογία στην εξωτερική πολιτική

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών