Μια μεγάλη στρατηγική για την Ουκρανία

Η Ουκρανία χρειάζεται μια μεγάλη στρατηγική -ένα σύνολο γενικών και ρεαλιστικών στόχων για να χρησιμεύσουν ως οδικός χάρτης για την γεωπολιτική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξή της μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος με την Ρωσία [1] έχει σαφώς καταδείξει ότι η Ουκρανία [2] δεν μπορεί πλέον να υποθέτει ότι τα πράγματα θα λειτουργήσουν απλώς από μόνα τους. Ούτε μπορεί να προσπαθήσει να επιδιώξει καλές σχέσεις με όλους. Η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία [3] και την ανατολική Donbass [4] σημαίνει ότι η Ουκρανία πρέπει να ξεκινήσει να επιλέγει -όχι τόσο πλευρές όσο δρόμους δράσης που θα προωθούν τα δικά της μακροπρόθεσμα συμφέροντα.

Η ιστορία έχει πολλά μαθήματα για την Ουκρανία. Από την κατάρρευση του κράτους των Ρως του Κιέβου στον 13ο αιώνα, το έδαφος της σημερινής Ουκρανίας έχει υποστεί κύματα αυτοκρατορικής επέκτασης από επιθετικά γειτονικά κράτη. Ο κατάλογος περιλαμβάνει τους Μογγόλους, τους Λιθουανούς, τους Πολωνούς, τους Μοσχοβίτες, τους Οθωμανούς, τους Αυστριακούς, τους Γερμανούς και τους Ρώσους μπολσεβίκους. Κάθε εισβολή κατέστρεφε πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς˙ οι περισσότερες παρήγαγαν επίσης τεράστια ανθρώπινη δυστυχία. Κάθε εισβολή τελείωνε για τα καλά μόνο αφότου η ενδιαφερόμενη αυτοκρατορία είτε διαμελιζόταν είτε ηττάτο είτε μετατρεπόταν σε ένα οριοθετημένο έθνος-κράτος.

Με μια εξαίρεση -την σημερινή Ρωσία. Παρά τις ιστορικές ασυνέχειες με την τσαρική Ρωσία και την Σοβιετική Ένωση σε μέγεθος και επεκτατικές τάσεις, η σημερινή Ρωσία είναι σχεδόν πανομοιότυπη και με τις δύο. Η προτίμηση για επέκταση μπορεί να είναι το προϊόν των αμετάβλητων γεωπολιτικών πραγματικοτήτων που έχουν καθοδηγήσει τους Ρώσους πολιτικούς επί αιώνες. Ή μπορεί να είναι το προϊόν των παρελθοντικών και των τωρινών αυτοκρατορικών κινήτρων της Ρωσίας. Σε ό, τι αφορά την Ουκρανία, αμφότερες οι πιθανότητες οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: Ότι η Ρωσία είναι και θα παραμείνει μια απειλή για την ασφάλεια και την επιβίωσή της, είτε η χώρα παραμένει γεωπολιτικά μεγάλη και ανασφαλής είτε γεωπολιτικά μεγάλη και αυτοκρατορική -ακόμη και αφότου τελειώσει η εποχή του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και η Ρωσία συνεχίσει την μετάβασή της στην δημοκρατία. Η Ρωσία θα είναι μια υπαρξιακή απειλή μέχρι να γίνει μια πλήρως ενοποιημένη και σταθερή δημοκρατία, συμφιλιωμένη με τον εαυτό της και τον κόσμο.

Μια γυναίκα συμμετέχει σε διαδήλωση στο Κίεβο για να υποστηρίξει μια ευρωπαϊκή συνθήκη εμβάθυνσης των δεσμών με την Ουκρανία, την παραμονή ενός δημοψηφίσματος που πραγματοποιήθηκε στην Ολλανδία, στις 5 Απριλίου του 2016. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
----------------------------------------------

Η ιστορία έχει άλλο ένα μάθημα για την Ουκρανία: Ότι η Δύση ή, πιο συγκεκριμένα, η Ευρώπη βλέπει την Ουκρανία [5] ως στόχο εκμετάλλευσης (η Γερμανία και στους δύο παγκόσμιους πολέμους) ή ως αδιάφορο αντικείμενο (η Ευρωπαϊκή Ένωση και η προκάτοχός της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, για το μεγαλύτερο διάστημα της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας). Ωστόσο, η Ουκρανία αποτελεί στρατηγικό συμφέρον ζωτικής σημασίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, σταθερότητα και επιβίωση. Η ύπαρξη της Ουκρανίας εγγυάται ότι οι ανασφάλειες της Ρωσίας και οι αυτοκρατορικές της ορέξεις πάντα θα υπολείπονται της Ευρώπης. Η ανικανότητα να κατανοηθεί αυτή η στοιχειώδης γεωπολιτική πραγματικότητα πηγάζει από την ακόμα διαδεδομένη δυτικοευρωπαϊκή θεώρηση για τους Ανατολικοευρωπαίους, ακόμη και για εκείνους που βρίσκονται στο εσωτερικό της ΕΕ, ως πολιτικά ανώριμων «περίπου Ευρωπαίων». Η δυτικοευρωπαϊκή στάση απέναντι Ουκρανία τείνει να είναι ακόμη πιο συγκαταβατική, γενικά στηριζόμενη στην πεποίθηση ότι οι Ουκρανοί δεν θα είναι ποτέ αρκετά «σαν εμάς».

Η ιστορία δείχνει, επίσης, ότι η Ουκρανία θα πρέπει να είναι επιφυλακτική σχετικά με την ικανότητα της Ευρώπης να λειτουργεί ως ενιαίο σώμα, όταν πρόκειται για την Ρωσία. Ο διχασμός είναι το ιστορικό πρότυπο για την Ευρώπη -είτε κατά την στιγμή της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είτε κατά την διάρκεια των αδιάκοπων γαλλο-γερμανικών ανταγωνισμών είτε κατά την διάρκεια των πολλών εντάσεων μεταξύ των μικρών κρατών της ηπείρου. Ακόμη και αν η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέξει κάτω από τον τελευταίο γύρο των πιέσεων, είναι πιθανό ότι θα αναδυθεί τελικά ως ένα διαφορετικό είδος οντότητας. Θα έχει την δυνατότητα να λαμβάνει αποφάσεις εάν είναι μικρότερη˙ θα το βρίσκει δυσκολότερο εφόσον παραμένει μεγάλη. Ούτε η Ευρώπη θα είναι η ίδια οντότητα στην οποία η Ουκρανία επιθυμεί επί του παρόντος να γίνει μέλος: Ένα σφιχτά δεμένο γαλλο-γερμανικό κλαμπ μπορεί να έχει λίγη χρησιμότητα για τον οιονδήποτε, ενώ μια εξαιρετικά χαλαρή κοινοπολιτεία μπορεί να έχει λίγη ωφέλεια για τον οιονδήποτε. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ουκρανία θα πρέπει να εγκαταλείψει τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της (οι ευρωπαϊκές αξίες και η αφοσίωση στο κράτος δικαίου θα παραμείνουν αξιόλογες προσδοκίες σε όλες τις περιπτώσεις). Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η ένταξη στην Ευρώπη μπορεί να σημαίνει κάτι πολύ διαφορετικό σε πέντε ή δέκα χρόνια από τώρα.

Τέλος, η ιστορία δείχνει ότι η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Ουκρανία [6] θα είναι σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων. Όταν αυτές οι σχέσεις είναι καλές, η Ουκρανία βγαίνει από την ατζέντα των ΗΠΑ. Όταν αυτές οι σχέσεις είναι κακές -όπως σήμερα- η Ουκρανία αποκτά στρατηγική σημασία για την Ουάσιγκτον. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αναπόφευκτα, είναι ένας φίλος «για τον κακό καιρό» για την Ουκρανία.