Μήπως η Μέση Ανατολή χρειάζεται νέα σύνορα;

Στις 17 Μαΐου 1916, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο υπέγραψαν την συμφωνία Sykes-Picot, το όνομα της οποίας προέρχεται από τους δύο διπλωμάτες που διεξήγαγαν τις διαπραγματεύσεις. Η συμφωνία ήταν η πρώτη από μια σειρά συνθηκών που θα δημιουργήσουν τελικά τα σύγχρονα κράτη της Μέσης Ανατολής μετά την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκατό χρόνια αργότερα, αναλυτές όπως η Robin Wright [1] και ο Jeffrey Goldberg [2] προβλέπουν ότι τα σύνορα της περιοχής σύντομα θα επανασχεδιαστούν για μια ακόμη φορά. Πράγματι, στο Ιράκ [3] και την Συρία [4], όπου έχουν ήδη προκύψει πρώιμα κράτη εκτός του ελέγχου της [κεντρικής] κυβέρνησης, η ιδέα των νέων συνόρων [5] δεν φαίνεται τόσο παρατραβηγμένη. Στο Ιράκ, για παράδειγμα, οι Κούρδοι έχουν ήδη ανακοινώσει ότι θα πραγματοποιήσουν δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία τους πριν από το τέλος του 2016.

Ωστόσο, τα νέα σύνορα δεν θα αποκαταστήσουν την σταθερότητα, επειδή τα σημερινά [σύνορα] δεν αποτελούν την αιτία της αναταραχής στην περιοχή. Τα ίδια τα κράτη πρέπει να αλλάξουν, εάν πρόκειται να υπάρξει κανενός είδους ειρηνική τάξη που να μπορεί να διευθετήσει τις απαιτήσεις των διαφορετικών πληθυσμών της περιοχής. Ωστόσο, οι προοπτικές για μια τέτοια αλλαγή είναι αμυδρές.

Έχοντας συχνά καταγγελθεί ως τεχνητές γραμμές στην άμμο χαραγμένες από αδαείς Ευρωπαίους διπλωμάτες, τα σύνορα στην περιοχή δεν είναι πιο τεχνητά από όσο εκείνα που καθορίζονται από συγκρούσεις. Ακόμα και οι πιο ένθερμοι επικριτές του status quo δεν έχουν δώσει καμία ένδειξη για το πού βρίσκονται τα φυσικά σύνορα της περιοχής, διότι δεν υπάρχουν φυσικά σύνορα. Οι Κούρδοι [6], για παράδειγμα, που θεωρούν ότι ζημιώθηκαν από την διαίρεση της περιοχής που δεν τους δίνει την δική τους χώρα, διαφωνούν ακόμα και για το αν θα πρέπει να υπάρχει ένα Κουρδιστάν ή περισσότερα κουρδική κράτη.

Η πραγματική ρίζα των προβλημάτων της περιοχής είναι η ανάδειξη σε μεγάλο βαθμό συγκεντρωτικών, αυταρχικών καθεστώτων στο μωσαϊκό των εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων της περιοχής. Αλλά μια μετάβαση στην δημοκρατία, ακόμη και αν ήταν πιθανή, θα ήταν εξίσου προβληματική. Στην θεωρία, πραγματικά συμμετοχικές, δημοκρατικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να είναι σε θέση να κυβερνήσουν τέτοιες ετερογενείς χώρες με αποκεντρωμένο τρόπο, χωρίς την ανάγκη για καταστολή ή απόσχιση. Αλλά στον πραγματικό κόσμο, δεν υπάρχουν τέτοιες ιδανικές κυβερνήσεις. Και οι προσπάθειες για πολιτικές μεταρρυθμίσεις σε εξαιρετικά διαιρεμένες κοινωνίες, μακράν του να ενθαρρύνουν την συμφιλίωση, συχνά επισπεύδουν την διχοτόμηση και την σύγκρουση. Στην Γιουγκοσλαβία το 1990, για παράδειγμα, οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές πυροδότησαν την πολιτική αποσύνθεση του κράτους.

ΔΙΧΑΣΜΕΝΑ ΕΘΝΗ

Η πίεση για την δημιουργία νέων κρατών στην Μέση Ανατολή προέρχεται από τρεις πηγές: Τους Κούρδους του Ιράκ˙ τους Κούρδους της Συρίας˙ και το Ισλαμικό Κράτος [7] (ή ISIS).

Οι Κούρδοι του Ιράκ έχουν ήδη την δική τους αυτόνομη περιοχή [8], αναγνωρισμένη από το σύνταγμα του 2005, αλλά το βλέπουν απλώς ως ένα πρώτο βήμα στον δρόμο προς την ανεξαρτησία. Διχασμένοι μεταξύ τους, οι Κούρδοι παρουσιάζουν μικρή αλληλεγγύη με τους ομολόγους τους στην Συρία και ακόμη λιγότερη με εκείνους στην Τουρκία.

Κούρδοι μαχητές κρατούν σημαίες των κομμάτων τους στο Τελ Αμπιάντ της περιοχής Raqqa αφότου είπαν ότι πήραν τον έλεγχο της περιοχής, τον Ιούνιο του 2015. RODI SAID / REUTERS
----------------------------------------------

Οι Κούρδοι της Συρίας, για την ώρα, αρνούνται ότι θέλουν το δικό τους κράτος, αλλά παγιώνουν τον έλεγχό τους [9] για τα καλά πέραν των περιοχών κουρδικής πλειοψηφίας στην Rojava [10], στην βόρεια Συρία. Τον Μάρτιο, δήλωσαν ότι η περιοχή τους ήταν ένα ομοσπονδιακό κράτος εντός της Συρίας, αλλά δεν έλαβαν καμιά υποστήριξη [11] από την διεθνή κοινότητα. Αυτό είναι απίθανο να τους αποτρέψει από την ενίσχυση την εξουσίας τους σε αυτές τις περιοχές και από το να επιδιώξουν την επέκτασή τους.

Το ISIS είναι η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση. Προερχόμενο από το κατεχόμενο από τις ΗΠΑ Ιράκ ως ένα κίνημα συνδεδεμένο με την αλ Κάιντα, υπέστη ένα σοβαρό πλήγμα από την εφόρμηση του στρατού των ΗΠΑ το 2007, αλλά αναδύθηκε εκ νέου ως μια σημαντική δύναμη στην Συρία το 2013. Μέχρι τα τέλη του 2014, ήλεγχε επαρκές έδαφος στο Ιράκ και την Συρία ώστε να αυτοανακηρυχθεί ως κράτος. Η ανακήρυξη δεν ήταν μόνο ρητορική: Έγγραφα που έχει κατασχέσει η συμμαχία εναντίον του ISIS, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι το ελεγχόμενο από το ISIS έδαφος δεν είναι απλά ένα κρησφύγετο επαναστατών αλλά ένα κράτος στα σκαριά, με την δική του ασφάλεια και τις γραφειοκρατικές δομές, και τους οικονομικούς πόρους για να τα υποστηρίξουν.

Το ISIS φαίνεται να οδεύει προς την ήττα στην προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα διατηρήσιμο κράτος, αν και θα συνεχίσει να υπάρχει ως ένα εξαιρετικά επικίνδυνο διεθνές δίκτυο τρομοκρατίας. Έχει ήδη χάσει [12] μεγάλο μέρος του εδάφους που κάποτε ήλεγχε, αλλά θα περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα πριν η συμμαχία μπορέσει να ανακτήσει τον έλεγχο των βασικών περιοχών του ISIS γύρω από την Μοσούλη στο Ιράκ και την Raqqa στην Συρία. Ωστόσο, ακόμη και αν αυτό το κρατικό πείραμα αποτύχει τελικά, έχει ήδη κλονίσει την παλιά τάξη της περιοχής.