Σώζοντας το Ιράκ

Κατά την διάρκεια του προηγούμενου μήνα, το Ιράκ βασανίστηκε από διαμαρτυρίες καθώς εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές κατέβηκαν στους δρόμους για να εκφράσουν την δυσαρέσκειά τους λόγω της δυσλειτουργικής και διεφθαρμένης πολιτικής διαδικασίας της χώρας. Η αναταραχή κορυφώθηκε με την κατάληψη και κατοχή του ιρακινού κοινοβουλίου [1] στο τέλος Απριλίου από οπαδούς του ριζοσπάστη αντι-Δυτικού κληρικού Μοκτάντα αλ-Σαντρ [2] αφότου έκανε μια ομιλία κινητοποίησης στην οποία υποστήριξε μια «σημαντική λαϊκή επανάσταση για να σταματήσει τους διαφθορείς».

Ο Σαντρ [3] έχει γίνει η φωνή των κατώτερης τάξης Σιιτών του Ιράκ και συνέχισε την κληρονομιά του πατέρα του, Μοχάμεντ Σαντέκ αλ-Σαντρ. Ο πρεσβύτερος Σαντρ δημιούργησε μια σημαντική ακολουθία και κοινωνική βάση κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, όταν ο άπορος πληθυσμός των Σιιτών του Ιράκ υπέφερε τόσο από την καταπίεση του καθεστώτος Μπάαθ όσο και από τις κυρώσεις που επέβαλε ο ΟΗΕ. Όπως έκανε ο πατέρας του, εναντίον του προ του2003 ελεγχόμενου από το Μπάαθ κράτους, ο Muqtada έχει κινητοποιήσει εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές του, και μάλιστα πολλούς άλλους Ιρακινούς, εναντίον του τωρινού ιρακινού κράτους. Και, όπως και ο πατέρας του, αντιμετώπισε και αμφισβήτησε την νομιμότητα των κυβερνητικών Σιιτών αντιπάλων του, τους οποίους το κίνημα των Σαντριστών κατήγγελλε ιστορικά για τον ελιτισμό τους.

Ο φλογερός κληρικός έχει σίγουρα αποδείξει ότι εξακολουθεί να είναι μια επιβλητική προσωπικότητα που μπορεί να κινητοποιήσει τις μάζες και ο οποίος ενδεχομένως θα μπορούσε να επιταχύνει το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που ο μετριοπαθής αλλά αδύναμος πρωθυπουργός του Ιράκ, Haider al-Abadi [4], έχει προσπαθήσει να εφαρμόσει, εν μέσω έντονης αντιπολίτευσης από ισχυρούς αντιπάλους των οποίων τα συμφέροντα έχουν επενδυθεί στο status quo.

Αλλά ο Σαντρ δεν είναι ο σωτήρας του Ιράκ. Είναι άμεσα υπεύθυνος για την αιματοχυσία, την διαφθορά και την δυσλειτουργία στην διακυβέρνηση, από τα οποία το Ιράκ υποφέρει περισσότερο από μια δεκαετία. Οι κινητοποιητικές προσπάθειές του έχουν να κάνουν περισσότερο με την αναβίωση της δικής του πολιτικής σημασίας, η οποία είχε εξασθενίσει κατά την διάρκεια του πολέμου εναντίον του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), λόγω της ανόδου άλλων Σιιτών δρώντων που έχουν κερδίσει ευρεία αναγνώριση για την επιτυχία του αγώνα τους εναντίον των τζιχαντιστών. Ο Σαντρ συμβάλλει επίσης στα προβλήματα του Ιράκ με το να συνεχίζει να διοικεί την δική του πολιτοφυλακή, γνωστή ως Ταξιαρχίες Ειρήνης [5]. Η παρουσία αυτών των ομάδων πολιτοφυλακής όχι μόνο αποδυναμώνει το κράτος δικαίου και την δημοκρατική διαδικασία που Σαντρ θέλει δήθεν να ενισχύσει˙ επιτρέπει επίσης ένα περιβάλλον που ευνοεί την αναπαραγωγή αυτόνομων ένοπλων ομάδων και ληστών που λειτουργούν εις βάρος των συμφερόντων του ιρακινού κράτους και του λαού. Οι Ταξιαρχίες Ειρήνης είναι επίσης μια επαναλανσαρισμένη έκδοση του δήθεν αποστρατευθέντος Στρατού Μαχντί, μιας πολιτοφυλακής που σχηματίστηκε από τον Σαντρ σε απάντηση της αμερικανικής εισβολή στο Ιράκ το 2003 και η οποία σκότωνε Δυτικούς όσο και Ιρακινούς. Με άλλα λόγια, το Ιράκ δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί μέχρι οι πολιτοφυλακές όπως οι Ταξιαρχίες Ειρήνης να διαλυθούν ή να ενσωματωθούν σε έναν θεσμοθετημένο στρατό.

Ο μόνος άνθρωπος που μπορεί να σώσει το Ιράκ είναι ο Μεγάλος Αγιατολάχ Αλί αλ-Σιστανί [6]. Σε αντίθεση με τον πολωτικό Σαντρ, ο Σιστανί θεωρείται ευρέως στο Ιράκ ως συμφιλιωτής. Στα 87 του, ο σεβαστός και ηγετικός κληρικός του σιιτικού ισλαμικού κόσμου λειτούργησε ως ένας κρίσιμος ελεγκτής της ισχύος της διεφθαρμένης άρχουσας τάξης του Ιράκ και των αδύναμων θεσμών που έχουν παραλύσει από εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις.

Σιίτες εθελοντές μεταφέρουν μια εικόνα του Μεγάλου Αγιατολάχ Αλί Σιστανί, στις 16 Αυγούστου 2014. ALAA AL-MARJANI / REUTERS
---------------------------------------------

Στο Ιράκ, ακόμη και καθώς η δύναμη των ελίτ, των πολιτικών κινημάτων και των ιδεολογιών αυξανόταν και εξασθένιζε, ο Μεγάλος Αγιατολάχ ήταν μια σταθερά δεινή δύναμη. Το σιιτικό θρησκευτικό οικοδόμημα στο Ιράκ [7] άρχει επί ενός εκτεταμένου ιστού τοπικών και εθνικών φορέων, κάτι που του επιτρέπει να αμφισβητήσει την εξουσία και την πολιτική με απαράμιλλο τρόπο. Το 1960, για παράδειγμα, ο Μεγάλος Αγιατολάχ Mohsin al-Hakim γύρισε το ρεύμα εναντίον των ιρακινών κομμουνιστών, μιας ισχυρής δύναμης εκείνη την εποχή, με την έκδοση ενός φετβά (θρησκευτικού διατάγματος) που απαγόρευε την ένταξη στο Ιρακινό Κομμουνιστικό Κόμμα. Αυτή ήταν η αρχή του τέλους για τους κομμουνιστές, των οποίων η επιρροή εξασθένισε, ως αποτέλεσμα του ολοένα και πιο αποφασιστικού θρησκευτικού κατεστημένου και των κατασταλτικών πολιτικών του κράτους.

Το θρησκευτικό κατεστημένο του Ιράκ κινητοποίησε επίσης τεράστιους αριθμούς Ιρακινών για να διαμαρτυρηθούν και να αντιμετωπίσουν τον πρόεδρο Abdul Salam Arif στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο οποίος δέχθηκε επίθεση για τον σεχταρισμό του και την περιθωριοποίηση των Σιιτών. Οι διαδηλώσεις αυτές δεν οδήγησαν σε μια επανάσταση (το σιιτικό θρησκευτικό κατεστημένο δεν είχε καμία όρεξη για αυτό), αλλά η θρησκευτική τάξη όντως καθιέρωσε τον εαυτό της ως έναν ισχυρό κινητοποιητή της παραδοσιακά διχασμένης σιιτικής κοινότητας του Ιράκ, ο οποίος θα μπορούσε να αμφισβητήσει την εξουσία και την πολιτική στο σύγχρονο ιρακινό κράτος. Το 1958, το σιιτικό θρησκευτικό κατεστημένο έπαιξε ακόμη έναν δημιουργικό και άμεσο ρόλο στην ίδρυση του Ισλαμικού Κόμματος Dawa [8], την πρώτη σημαντική κοινωνικοπολιτική ομάδα Σιιτών ισλαμιστών του Ιράκ, που σήμερα είναι το κυβερνών κόμμα του Ιράκ. Ο Hakim λειτούργησε ως πάτρωνας του κόμματος, και οι γιοί του μαζί με μέλη της τάξης των κληρικών, ήταν μεταξύ των ιδρυτικών μελών του.