Όταν τα νοσοκομεία γίνονται στόχοι

«Η αναζήτηση ή η παροχή υγειονομικής περίθαλψης δεν πρέπει να είναι μια ποινή θανάτου», τόνισε η Joanne Liu, πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, κατά την διάρκεια ομιλίας της στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 3 Μαΐου. Λίγες ημέρες νωρίτερα, βόμβες είχαν εκραγεί μέσα στο νοσοκομείο Al Quds στο Χαλέπι , σκοτώνοντας τον τελευταίο παιδίατρο της πόλης, και στην συνέχεια σε ένα κρατικό συριακό μαιευτήριο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας ψήφισε ομόφωνα υπέρ ενός ψηφίσματος που ζητά αυξημένη προστασία για τους εργαζόμενους του τομέα της υγείας, τους ασθενείς τους, και τα νοσοκομεία. «Όλο και πιο συχνά, επιθέσεις σε εγκαταστάσεις υγείας και στο ιατρικό προσωπικό δεν είναι απλώς μεμονωμένες ή τυχαίες στον αχό στο πεδίο της μάχης, αλλά μάλλον ο επιδιωκόμενος στόχος των μαχητών», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Ban Ki-moon. «Αυτό είναι ντροπή και ασυγχώρητο».

Η εσκεμμένη στόχευση των νοσοκομείων και του ιατρικού προσωπικού δεν είναι μοναδική στον συριακό πόλεμο˙ έχουν ήδη χτυπηθεί στους πολέμους στην Υεμένη, το Νότιο Σουδάν και τη Σρι Λάνκα, επίσης. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα είναι τόσο σοβαρό ώστε η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ) έχει ξεκινήσει ένα νέο πρόγραμμα που ονομάζεται «Η Φροντίδα Υγείας σε Κίνδυνο» (Health Care in Danger) για να κάνει πιο γνωστό το συστημικό πρόβλημα.

Αλλά η κατάσταση στην Συρία είναι, κατά κάποιο τρόπο, άνευ προηγουμένου. Σύμφωνα με τους Γιατρούς για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Physicians for Human Rights), μια ομάδα υπεράσπισης που εδρεύει στις ΗΠΑ, «η κλίμακα και η βιαιότητα των επιθέσεων κατά συριακών ιατρικών εγκαταστάσεων και επαγγελματιών της υγείας είναι απαράμιλλη» στα 30 χρόνια της ιστορίας της τεκμηρίωσης επιθέσεων στην ιατρική περίθαλψη. Ο Michael Van Rooyen, ο διευθυντής της Ανθρωπιστικής Πρωτοβουλίας του Harvard, έχει συμφωνήσει ότι «η Συρία είναι το πιο αξιοσημείωτο και διαβόητο παράδειγμα» μιας αυξανόμενης τάσης σκόπιμων επιθέσεων σε ιδρύματα υγειονομικής περίθαλψης. Η κατάσταση έχει γίνει τόσο τρομερή που οι επαγγελματίες του ιατρικού τομέα και των ΜΚΟ εκεί, αναγκάστηκαν να παρέχουν φροντίδα στα πιο απίθανα μέρη, συμπεριλαμβανομένων εργοστασίων, σπηλαίων, και κοτετσιών.

Ένα αγόρι, ο οποίος εκκενώθηκε με άλλους από τις πολιορκημένες από αντάρτες πόλεις Foua και Kefraya στην βορειοδυτική επαρχία της Ιντλίμπ, στέκεται μέσα σε ένα νοσοκομείο που χτυπήθηκε από έκρηξη στις παρυφές της περιοχής Sayeda Zeinab, νότια της Δαμασκού, στην Συρία, στις 25 Απριλίου 2016. OMAR SANADIKI / REUTERS
------------------------------------------

Οι άμεσοι θάνατοι και οι τραυματισμοί που προκαλούνται από επιθέσεις σε νοσοκομεία αποτελούν μια τραγωδία. Αλλά οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις μπορεί να είναι ακόμη πιο καταστροφικές καθώς η συνήθης φροντίδα για διαχειρίσιμες ασθένειες δεν είναι διαθέσιμη. Έτσι δεν δημιουργεί καμία έκπληξη το ότι η στόχευση των ιατρικών υποδομών αποτελεί έγκλημα πολέμου σύμφωνα με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο.

Γιατί λοιπόν εξακολουθούν να φέρουν το κύριο βάρος της βίας; Εκτός από πολλούς άλλους σχετικούς με τις συγκρούσεις παράγοντες που εμπλέκονται, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο μπορεί να παίζει και το ίδιο κάποιον ρόλο. Στην πραγματικότητα, η ιατρική περίθαλψη κατά την διάρκεια των συγκρούσεων είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του κωδικοποιημένου διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Ο Ερρίκος Ντυνάν, ιδρυτής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ήταν τόσο συγκλονισμένος από το δράμα των τραυματισμένων στρατιωτών που ξεκίνησε ένα κίνημα για να δημιουργήσει διεθνείς νόμους για την προστασία τους. Ο κατάλογος των προστατευόμενων προσώπων σύντομα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει τους επαγγελματίες της υγείας και τα νοσοκομεία που παρέχουν αμερόληπτη φροντίδα σε όλους τους τραυματίες μαχητές και τους αμάχους.

Αλλά το καθεστώς προστασίας παραμένει ασαφές σε ορισμένες βασικές έννοιες. Για παράδειγμα, ο νόμος δεν είναι απολύτως ξεκάθαρος σχετικά με τους κανόνες που κάνουν τις ιατρικές μονάδες επιλέξιμες για την προστασία που τους προσφέρει. Σύμφωνα με το Πρόσθετο Πρωτόκολλο ΙΙ στις Συμβάσεις της Γενεύης, οι ιατρικές μονάδες προστατεύονται «εκτός εάν αυτές χρησιμοποιούνται για την διάπραξη, εκτός της ανθρωπιστικής τους λειτουργίας, πράξεων επιβλαβών για τον εχθρό». Ωστόσο, όπως επισήμανε η Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού, «το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο δεν ορίζει την έννοια των ‘ενεργειών επιβλαβών για τον εχθρό’, ούτε τις ακριβείς συνέπειες της απώλειας της ειδικής προστασίας ή το πόσο καιρό διαρκεί». Για παράδειγμα, αν ένα νοσοκομείο όντως εμπλέκεται με ‘πράξεις επιβλαβείς για τον εχθρό’, θα γίνει αυτόματα ένας νόμιμος στρατιωτικός στόχος ή μήπως διατηρεί το πολιτικό καθεστώς του;

Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο Ι, το οποίο ρυθμίζει τις διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις, παρέχει κάποια βοήθεια με το να καταχωρίζει το ποιες δραστηριότητες δεν θα αφαιρέσουν μια τέτοια προστασία, συμπεριλαμβανομένου του οπλισμού του προσωπικού για την υπεράσπισή τους, την διατήρηση φρουρών και την θεραπεία μελών των ενόπλων δυνάμεων ή άλλων μαχητών. Αλλά το Πρόσθετο Πρωτόκολλο ΙΙ, το οποίο διέπει τις μη διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις, όπως ορισμένοι νομικοί μελετητές κατατάσσουν εκείνη της Συρίας, δεν περιέχει τέτοιες διατάξεις.

Αυτό το είδος της ασαφούς γλώσσας δεν είναι απλά τροφή για ακαδημαϊκά πνευματικά παιχνίδια˙ έχει πραγματικές συνέπειες. Για παράδειγμα, μετά την επίθεση στο νοσοκομείο Al Quds, το συριακό καθεστώς δημοσιοποίησε μια δήλωση υποστηρίζοντας ότι, «μεγάλα τμήματα στα ανατολικά κατέχονται από τζιχαντιστές αντάρτες, συμπεριλαμβανομένης της Jabhat al-Nusra που συνδέεται με την αλ Κάιντα ... Νοσοκομεία υπό τον έλεγχό τους, συνεπώς, θεωρούνται νόμιμοι στόχοι». Η θέση αυτή είναι σύμφωνη με διάταγμα που εκδόθηκε από το καθεστώς κατά τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης, το οποίο ποινικοποιούσε την παροχή ιατρικής περίθαλψης σε περιοχές που ελέγχονται από αυτούς που θεωρούνται τρομοκράτες.

Σε μια άσχετη έκθεση του 2015, οι διαπρεπείς νομικοί μελετητές Dustin A. Lewis, Naz Κ. Modirzadeh και Gabriella Blum κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η πολιτική του ΟΗΕ θεωρούσε επίσης ανεπίτρεπτη την ιατρική περίθαλψη για τα μέλη της αλ Κάιντα, παρά την έκκληση του νόμου για ιατρική αμεροληψία: «Αυτές οι αναφορές δείχνουν ότι η Επιτροπή Κυρώσεων και, κατ’ επέκταση, το εποπτικού της όργανο - το ίδιο το Συμβούλιο Ασφαλείας- θεωρούν την ιατρική περίθαλψη και τις ιατρικές προμήθειες ως μορφές ανεπίτρεπτης υποστήριξης στην αλ Κάιντα και τους συνεργάτες της».

Οπότε, τι μπορεί να γίνει εκτός από τον τερματισμό της σύγκρουσης, ή τουλάχιστον, την δημιουργία ανθρωπιστικών ζωνών ασφαλείας; Η διεθνής κοινότητα έχει μερικές επιλογές. Πρέπει να συνεχίσει να καταδικάζει σθεναρά αυτές τις πράξεις, όπως έκαναν τα Ηνωμένα Έθνη και ένας αριθμός κρατών και ΜΚΟ μετά τα χτυπήματα σε νοσοκομεία και σε ιατρικό προσωπικό στην Συρία. Αν και οι κύριες ομάδες που δουλεύουν στο θέμα μίλησαν, ο Liu και ο Peter Mauer, πρόεδρος της ICRC, έχουν κρούσει τον κώδωνα για αυτό που βλέπουν ως το νέο κανονικό: «Μια επικίνδυνη αυταρέσκεια αναπτύσσεται σύμφωνα με την οποία οι εν λόγω επιθέσεις αρχίζουν να θεωρούνται ως ο κανόνας. Αποτελούν μέρος της εικόνας των σημερινών ένοπλων συγκρούσεων, όπου η στόχευση αμάχων και μη στρατιωτικών υποδομών... και εγκαταστάσεων υγείας είναι ‘δίκαιο παιχνίδι’». Σημειώνουν ότι, μεταξύ 2012 και 2014 η Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού τεκμηρίωσε 2.400 επιθέσεις εναντίον εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης σε μόλις 11 χώρες. Οι περισσότερες από αυτές [τις επιθέσεις] έμειναν απαρατήρητες. Και ακόμα και τα Ηνωμένα Έθνη ήταν αργά στο παιχνίδι. Δεν ήταν παρά το 2014 που αναγνώρισε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για πρώτη φορά την σοβαρότητα των επιθέσεων κατά των ιατρικών ιδρυμάτων και του προσωπικού που συμβαίνει σε συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο. Κάλλιο αργά παρά ποτέ˙ η σιωπή απέναντι στην παραβίαση των κανόνων, όχι μόνο αποδυναμώνει αυτούς τους κανόνες, αλλά δημιουργεί επίσης τον χώρο για νέες, δυνητικά πιο επικίνδυνες που θα προκύψουν.

Γιατροί ασχολούνται με έναν άμαχο τραυματισμένο σε ένα νοσοκομείο εκστρατείας, μετά από βομβαρδισμό από τις δυνάμεις του προέδρου της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ (όπως είπαν ακτιβιστές), στην γειτονιά Δούμα της Δαμασκού, στην ανατολική Ghouta, στην Συρία, στις 19 Νοεμβρίου του 2015. BASSAM KHABIEH / REUTERS
------------------------------------

Δεύτερον, η διεθνής κοινότητα πρέπει να κάνει υπόλογους όσους παραβιάζουν τους νόμους και τους κανόνες. Οι Γιατροί χωρίς Σύνορα αποσύρθηκαν πρόσφατα από την Παγκόσμια Ανθρωπιστική Σύνοδο Κορυφής (World Humanitarian Summit), την οποία αποκάλεσαν «φύλλο συκής καλών προθέσεων», επειδή δεν έχει κανένα σοβαρό σχέδιο για την αντιμετώπιση τόσο των κρατικών όσο και των μη κρατικών παραβατών του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Οι καταδίκες, ενώ είναι σημαντικές και απαραίτητες, μπορούν να πάνε μόνο μέχρι εκεί για την διατήρηση αυτού του καθεστώτος προστασίας.

Τρίτον, μακροπρόθεσμα, η διεθνής κοινότητα πρέπει να διευκρινίσει τις ασάφειες του νόμου ώστε να προλάβει κάποιους επίδοξους δράστες από το να κρύψουν τα εγκλήματά τους κάτω από έναν μανδύα νομιμότητας. Το νομικό καθεστώς που ρυθμίζει τις μη διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή: Είναι συγκριτικά λιγότερο αναπτυγμένο από όσο το καθεστώς που ρυθμίζει τις διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις. Αυτό είναι έτσι εν μέρει επειδή η [εθνική] κυριαρχία πήρε προβάδισμα επί της προστασίας των πολιτών στις εσωτερικές συγκρούσεις.

Τέταρτον, οι μελετητές και οι επαγγελματίες πρέπει να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στην έρευνα των παραβιάσεων του ανθρωπιστικού δικαίου. Σύμφωνα με τον Leonard S. Rubenstein, από την Σχολή Δημόσιας Υγείας Bloomberg στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, και η Melanie D. Bittle, από το Ινστιτούτο Ειρήνης των ΗΠΑ, «δεν υπάρχει καμία συστηματική καταγραφή επιθέσεων σε ιατρικές λειτουργίες σε ένοπλες συγκρούσεις, και καμιά συνολική θεώρηση του πεδίου του προβλήματος» δεν έχει διεξαχθεί [εδώ και πολλά] χρόνια. Χωρίς μια αντίληψη του τι συμβαίνει επί τόπου, οι παρατηρητές δεν μπορούν να αρχίσουν να κατανοούν το μέγεθος και τα αίτια αυτών των εγκλημάτων πολέμου. Αυτού του είδους η έρευνα μπορεί επίσης να βοηθήσει στον καθορισμό του καλύτερου τρόπου για την βελτίωση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Προσπάθειες προς την κατεύθυνση της Health Care in Danger (Φροντίδας Υγείας σε Κίνδυνο) της ΔΕΕΣ, αποτελούν ένα αναγκαίο βήμα προς την σωστή κατεύθυνση, αλλά πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα.

Η σημασία της προστασίας των ιατρικών εγκαταστάσεων και του προσωπικού δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Ο Σύριος παιδίατρος Muhammad Wassim Mo'az, ο οποίος παρέμεινε στην ζώνη των συγκρούσεων για να παρέχει σωτήρια φροντίδα, θα έπρεπε να είναι ασφαλής. Ο θάνατός του, και άλλα εγκλήματα πολέμου όπως αυτό σε όλον τον κόσμο, θα πρέπει να έχουν συνέπειες. Μια ουσιαστική δράση στην Συρία τώρα θα μπορούσε να στείλει ένα ισχυρό μήνυμα στους δράστες σε άλλες συγκρούσεις. Όπως σημειώνει ο Mauer στα Ηνωμένα Έθνη, «η επίθεση σε ένα νοσοκομείο, η απειλή σε έναν γιατρό, ο εξαναγκασμός μιας νοσοκόμας για να δώσει προνομιακή μεταχείριση σε ένοπλους μαχητές, η κατάσχεση ασθενοφόρων, η χρήση των ασθενών ως ανθρώπινες ασπίδες -αυτά δεν είναι παράπλευρες απώλειες. Αυτά δεν είναι μια θλιβερή πραγματικότητα που πρέπει να συνηθίσουμε. Είναι βδελύγματα για να τα πολεμήσουμε και τάσεις για να τις απωθήσουμε». Ήρθε η ώρα ο κόσμος να λάβει σοβαρά υπόψη την έκκλησή του.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2016-05-10/when-hospitals-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition