Η ανήσυχη Δικαιοσύνη της Ουκρανίας

Ο ορισμός του εγκλήματος της επίθεσης ως το λεγόμενο έγκλημα ηγεσίας και οι εγχώριοι νόμοι της Ουκρανίας εξηγούν γιατί οι Ουκρανοί αξιωματούχοι [7] έχουν συζητήσει να ασκήσουν δίωξη στον Valery Gerasimov, τον αρχηγό του γενικού επιτελείου των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, με την κατηγορία του επιθετικού πολέμου. Δεν εξηγούν, όμως, γιατί το γραφείο του εισαγγελέα επέλεξε να δικάσει τον Alexandrov, τον Yerofeyev, και άλλους σχετικά χαμηλόβαθμους Ρώσους για το ίδιο έγκλημα. Ο βαθμός στον οποίο ένα άτομο πρέπει να ελέγχει τις ενέργειες ενός κράτους που θα βρεθεί ένοχο για επιθετικό πόλεμο, παραμένει αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των νομικών μελετητών. Αλλά καμία σοβαρή ανάλυση δεν θα μπορούσε να συμπεράνει ότι ο Alexandrov ή ο Yerofeyev πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μια καταδίκη: Αμφότεροι είναι αξιωματικοί μεσαίου επιπέδου, επιφορτισμένοι με την εκτέλεση των οδηγιών του κράτους, όχι τον σχεδιασμό τους. Παρ’ όλα αυτά, στην απόφασή του, το δικαστήριο υποστήριξε ότι το τμήμα του ουκρανικού νόμου που ποινικοποιεί τον επιθετικό πόλεμο βασίστηκε στο Ψήφισμα 1974 του ΟΗΕ -μια προφανή προσπάθεια του ΟΗΕ να βασίσει την δίκη στο διεθνές δίκαιο. Σαφώς, η Ουκρανία επιλέγει τα τμήματα του διεθνούς δικαίου που ταιριάζουν στους εγχώριους σκοπούς της.

Αυτές και άλλες ιδιαιτερότητες δείχνουν ότι η δίκη είχε πολιτικά κίνητρα. Πράγματι, οι Ουκρανοί εισαγγελείς φαίνεται να έχουν ασκήσει δίωξη εναντίον των Αλεξάντροφ και Γιεροφέγεφ ειδικά έχοντας στο μυαλό τους την ανταλλαγή των Ρώσων για την Savchenko: Η μητέρα και η αδελφή της Savchenko παραβρίσκονταν στην δίκη του Alexandrov και του Yerofeyev, και ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Petro Poroshenko, κάλεσε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν λίγο μετά την στιγμή που καταδικάστηκαν οι δύο άνδρες, λέγοντας αργότερα ότι ο ίδιος και ο Πούτιν είχαν επεξεργαστεί έναν «αλγόριθμο» για μια συμφωνία ανταλλαγής.

Η πολιτικοποίηση της δίκης δεν πρέπει να αποτελέσει καμία έκπληξη: Στην σημερινή Ουκρανία [8], οι προτιμήσεις της εκτελεστικής εξουσίας συχνά υπερισχύουν του δικαίου. Λιγότερο από δύο εβδομάδες πριν από την ανταλλαγή των κρατουμένων, για παράδειγμα, το ουκρανικό κοινοβούλιο ψήφισε για να τροποποιήσει το εθνικό δίκαιο, προκειμένου να επιτρέψει υποψηφίους χωρίς νόμιμα προσόντα για την θέση του Γενικού Εισαγγελέα της Ουκρανίας, έτσι ώστε ο Poroshenko να μπορεί να διορίσει έναν σύμμαχό του στην θέση αυτή.

ΤΟ ΤΕΝΤΩΜΕΝΟ ΣΧΟΙΝΙ ΤΟΥ ΚΙΕΒΟΥ

Φυσικά, η δίκη του Alexandrov και του Yerofeyev δεν ήταν η πρώτη φορά που οι Ουκρανοί ηγέτες έχουν παρουσιάσει την χώρα τους ως θύμα της ρωσικής επιθετικότητας. Τέτοιοι ισχυρισμοί έχουν εξέχουσα θέση στην δημόσια διπλωματία του Κιέβου από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στα ανατολικά της χώρας. Σε ένα έθνος που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την κληρονομιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι κατηγορίες περί διεθνούς επιθετικότητας έχουν βαθιά ιστορική απήχηση και είναι ένας σαφής τρόπος ώστε η κυβέρνηση να [μπορεί να] συσπειρώσει την εγχώρια υποστήριξη. Στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός τον Ιανουάριο του 2015, ο Poroshenko το προχώρησε τόσο πολύ ώστε έφερε στο βάθρο όπου θα μιλούσε ένα θραύσμα μετάλλου από ένα λεωφορείο που είχε δεχθεί επίθεση από φιλορώσους αυτονομιστές στην πόλη Βολνοβάκα: «Αν αυτό δεν είναι επιθετικότητα, τότε τι είναι;», ρώτησε [9].

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποιες αποκαλυπτικές πτυχές στις αξιολογήσεις της Ουκρανίας για την επιθετικότητα της Μόσχας. Παρά τις συχνές αναφορές τους για την ρωσική επιθετικότητα, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι -συμπεριλαμβανομένων και των δικαστών που προήδρευσαν στην δίκη του Alexandrov και του Yerofeyev- έχουν αποφύγει σε μεγάλο βαθμό να αποκαλέσουν τον πόλεμο στα ανατολικά [10] ως ένοπλη σύγκρουση. Όπως διατυπώθηκε στις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, η ονομασία αυτή θα προκαλέσει την εφαρμογή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και θα υπαγάγει τις ενέργειες των Ουκρανών στρατιωτών και των ηγετών τους σε μεγαλύτερο διεθνή έλεγχο και, ίσως, σε ποινική δίωξη. Πιθανώς για τον λόγο αυτό, τον Μάιο, ένα περιφερειακό δικαστήριο του Κιέβου, σύμφωνα με πληροφορίες υπό την πίεση της κυβέρνησης Poroshenko, αρνήθηκε να αναγνωρίσει την Ρωσία ως επιτιθέμενη στην ανατολική Ουκρανία.

Αυτή η λογική επαναλήφθηκε τον Φεβρουάριο του 2015 από την Irina Lutsenko, μια βουλευτή στην κοινοβουλευτική ομάδα του Poroshenko, η οποία προσέφερε μια αποκαλυπτική ερμηνεία της απόφασης του Κιέβου να μην επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης, κάτι που θα έφερνε την Ουκρανία υπό την δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης. Ερωτηθείσα γιατί η Ουκρανία δεν είχε επικυρώσει το καταστατικό, η Lutsenko απάντησε: «Για έναν απλό λόγο. Επειδή η Ρωσία έχει την λεγόμενη ‘λευκή βίβλο, [μια ευρέως αμφισβητούμενη καταγραφή των ουκρανικών δραστηριοτήτων στην Donbas, στην οποία το ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών έχει επιμείνει σε υποτιθέμενα εγκλήματα των Ουκρανών στρατιωτών, στρατηγών και ηγετών] ... οι στρατιώτες μας θα κληθούν στην Χάγη για να παρουσιάσουν αποδείξεις, οπότε το ηθικό τους θα πέσει κατά κάποιο τρόπο». (Αν και η Ουκρανία δεν έχει ακόμη επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης, τον Σεπτέμβριο του 2015 η χώρα αποδέχθηκε την επ’ αόριστον δικαιοδοσία του ΔΠΔ επί της σύγκρουσης στην Donbas, εκθέτοντας την ίδια σε δυνητική δίωξη στο δικαστήριο).

Ένας φιλορώσος αυτονομιστής στο χωριό Kominternove, στην Ουκρανία, τον Ιανουάριο του 2016. ALEXANDER ERMOCHENKO / REUTERS
--------------------------------------------