Η ανήσυχη Δικαιοσύνη της Ουκρανίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η ανήσυχη Δικαιοσύνη της Ουκρανίας

Οι πολιτικές πίσω από την ανταλλαγή αιχμαλώτων

Στις 25 Μαΐου, η Ουκρανή πιλότος Νάντια Σαβτσένκο επέστρεψε στην πατρίδα της μετά από σχεδόν δύο χρόνια κράτησης στην Ρωσία [2]. Έχοντας καταδικαστεί σε 22 χρόνια φυλάκισης από ρωσικό δικαστήριο στην πόλη Ντόνετσκ κοντά στα σύνορα με την Ρωσία, για τον δήθεν ρόλο της στον θάνατο δύο Ρώσων δημοσιογράφων το 2014, η Savchenko απελευθερώθηκε [3] σε αντάλλαγμα για δύο Ρώσους φερόμενους ως αξιωματικούς της Υπηρεσίας πληροφοριών του στρατού που είχαν κρατηθεί υπό ουκρανική επιμέλεια.

Οι κατηγορίες εναντίον της Savchenko αμφισβητήθηκαν, αλλά η ταυτότητά της όχι. Το ίδιο δεν μπορεί να ειπωθεί για τους δύο Ρώσους, τον Alexander Alexandrov και τον Yevgeny Yerofeyev, οι οποίοι συνελήφθησαν στην ανατολική περιοχή Luhansk της Ουκρανίας τον Μάιο του 2015. Αρχικά παραδέχθηκαν ότι υπηρετούν στον ρωσικό στρατό, αλλά αργότερα ανακάλεσαν την ομολογία τους, λέγοντας ότι είχε αποσπασθεί υπό πίεση. (Οι Alexandrov και Yerofeyev, μαζί με την ρωσική κυβέρνηση, επέμειναν ότι οι δύο άνδρες είχαν πάει ως εθελοντές με τις αποσχιστικές δυνάμεις στην ανατολική Ουκρανία κατά την στιγμή της σύλληψής τους). Μετά από μια μακρά έρευνα και δίκη, τον Απρίλιο του 2016 ένα δικαστήριο στο Κίεβο βρήκε αμφότερους τους άνδρες ένοχους για διεξαγωγή «επιθετικού πολέμου» και για την διάπραξη μιας «τρομοκρατικής πράξης» που οδήγησε στον θάνατο ενός μέλους των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων, μεταξύ άλλων εγκλημάτων. Με το να υπηρετούν ως στρατιώτες στον ρωσικό στρατό μαζί με δυνάμεις των αυτονομιστών, το δικαστήριο έκρινε ότι οι δύο άνδρες είχαν διαπράξει μια πράξη επιθετικότητας κατά της κυριαρχίας της Ουκρανίας.

Οι Αλεξάντροφ και Γεροφέγιεφ είναι μεταξύ ενός μικρού αριθμού Ρώσων που έχουν καταδικαστεί για εγκλήματα επίθεσης από τότε που ξεκίνησε η σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία [4] την άνοιξη του 2014. Οι δίκες των μελών αυτών των ενόπλων δυνάμεων κατέχουν ιδιαίτερη νομική σημασία, δεδομένου ότι φαίνεται να σηματοδοτούν την πρώτη φορά που οποιοδήποτε δικαστήριο -εγχώριο ή διεθνές- έχει καταδικάσει έναν εναγόμενο για το έγκλημα της επίθεσης από την εποχή του Διεθνούς Στρατοδικείου στη Νυρεμβέργη το 1946. Πιο άμεσα, οι αιτίες και τα αποτελέσματά τους αποκαλύπτουν πώς η ουκρανική κυβέρνηση έχει εργαλειοποιήσει επιδέξια το εγχώριο και το διεθνές δίκαιο για να εξαγάγει πολιτικό κέρδος.

03062016-1.jpg

Ο Yevgeny Yerofeyev και ο Alexander Alexandrov κατά την διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας στο Κίεβο, τον Απρίλιο του 2016. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
------------------------------------------

ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΣ

Η έννοια της ατομικής ποινικής ευθύνης για διεθνή στρατιωτική επιθετικότητα έχει τις ρίζες της στις ειρηνευτικές συνομιλίες που πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο [5]. Σε μια προσπάθεια να αποθαρρύνει το είδος της στρατιωτικής δράσης που οδήγησε σε αυτήν την σύγκρουση, το Σύμφωνο της Κοινωνίας των Εθνών, το οποίο υπεγράφη τον Ιούνιο του 1919, ζήτησε να απαγορευθεί η χρήση βίας από τα κράτη και κάλεσε οι παραβάτες να τιμωρούνται με κυρώσεις. Καθώς ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του, τον Ιούνιο του 1945, μια παρόμοια απαγόρευση χρήσης βίας κατοχυρώθηκει στο άρθρο 2 (4) του Χάρτη του διάδοχου οργανισμού του Συνδέσμου, τα Ηνωμένα Έθνη. Στην συνέχεια, με την υπογραφή του Καταστατικού του Διεθνούς Στρατοδικείου λίγους μήνες αργότερα, η διεθνής κοινότητα θέσπισε ένα νομικό πλαίσιο που επέτρεψε στα κράτη να καταστήσουν τα άτομα υπεύθυνα για εγκλήματα επίθεσης.

Σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα, το 1974, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ένα ψήφισμα που ενίσχυσε την απαγόρευση της χρήσης βίας του άρθρου 2 (4) εναντίον άλλων κρατών. Αλλά δεν διευκρινίζει πώς τα άτομα θα μπορούσαν να διωχθούν για τα εγκλήματα αυτά. Δεν ήταν παρά το 2010, οκτώ χρόνια αφότου το Καταστατικό της Ρώμης για την ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου [6] (ΔΠΔ) τέθηκε σε ισχύ, που οι εκπρόσωποι στην Αναθεωρητική Διάσκεψη του ΔΠΔ στην Καμπάλα, στην Ουγκάντα, συμφώνησαν σε έναν ορισμό της επιθετικότητας. Για την τροποποίηση του Καταστατικού της Ρώμης, οι αντιπρόσωποι στο συνέδριο αποφάσισαν ότι η κατηγορία της επίθεσης θα μπορούσε να ασκηθεί μόνο κατά αξιωματούχων σε «θέση [ή θέσεις] αποτελεσματικές στο να ασκήσουν έλεγχο ή να κατευθύνουν την πολιτική ή στρατιωτική δράση ενός κράτους» (“position[s] effectively to exercise control over or to direct the political or military action of a State”) -εν ολίγοις, εναντίον εθνικών ή στρατιωτικών ηγετών. Μέχρι το ΔΠΔ να αναλάβει δικαιοδοσία επί εγκλημάτων επιθετικότητας -όχι νωρίτερα από τον Ιανουάριο του 2017, σύμφωνα με τους όρους που καθορίστηκαν στο συνέδριο στην Καμπάλα- εναπόκειται στα εθνικά δικαστήρια να δικάσουν αυτές τις περιπτώσεις. Προς το παρόν, η Ουκρανία πρέπει να βασιστεί στον εγχώριο ποινικό της κώδικα, ο οποίος είναι ένας από τους ελάχιστους στον κόσμο που ποινικοποιούν επιθετικές στρατιωτικές ενέργειες.

Ο ορισμός του εγκλήματος της επίθεσης ως το λεγόμενο έγκλημα ηγεσίας και οι εγχώριοι νόμοι της Ουκρανίας εξηγούν γιατί οι Ουκρανοί αξιωματούχοι [7] έχουν συζητήσει να ασκήσουν δίωξη στον Valery Gerasimov, τον αρχηγό του γενικού επιτελείου των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, με την κατηγορία του επιθετικού πολέμου. Δεν εξηγούν, όμως, γιατί το γραφείο του εισαγγελέα επέλεξε να δικάσει τον Alexandrov, τον Yerofeyev, και άλλους σχετικά χαμηλόβαθμους Ρώσους για το ίδιο έγκλημα. Ο βαθμός στον οποίο ένα άτομο πρέπει να ελέγχει τις ενέργειες ενός κράτους που θα βρεθεί ένοχο για επιθετικό πόλεμο, παραμένει αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των νομικών μελετητών. Αλλά καμία σοβαρή ανάλυση δεν θα μπορούσε να συμπεράνει ότι ο Alexandrov ή ο Yerofeyev πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μια καταδίκη: Αμφότεροι είναι αξιωματικοί μεσαίου επιπέδου, επιφορτισμένοι με την εκτέλεση των οδηγιών του κράτους, όχι τον σχεδιασμό τους. Παρ’ όλα αυτά, στην απόφασή του, το δικαστήριο υποστήριξε ότι το τμήμα του ουκρανικού νόμου που ποινικοποιεί τον επιθετικό πόλεμο βασίστηκε στο Ψήφισμα 1974 του ΟΗΕ -μια προφανή προσπάθεια του ΟΗΕ να βασίσει την δίκη στο διεθνές δίκαιο. Σαφώς, η Ουκρανία επιλέγει τα τμήματα του διεθνούς δικαίου που ταιριάζουν στους εγχώριους σκοπούς της.

Αυτές και άλλες ιδιαιτερότητες δείχνουν ότι η δίκη είχε πολιτικά κίνητρα. Πράγματι, οι Ουκρανοί εισαγγελείς φαίνεται να έχουν ασκήσει δίωξη εναντίον των Αλεξάντροφ και Γιεροφέγεφ ειδικά έχοντας στο μυαλό τους την ανταλλαγή των Ρώσων για την Savchenko: Η μητέρα και η αδελφή της Savchenko παραβρίσκονταν στην δίκη του Alexandrov και του Yerofeyev, και ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Petro Poroshenko, κάλεσε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν λίγο μετά την στιγμή που καταδικάστηκαν οι δύο άνδρες, λέγοντας αργότερα ότι ο ίδιος και ο Πούτιν είχαν επεξεργαστεί έναν «αλγόριθμο» για μια συμφωνία ανταλλαγής.

Η πολιτικοποίηση της δίκης δεν πρέπει να αποτελέσει καμία έκπληξη: Στην σημερινή Ουκρανία [8], οι προτιμήσεις της εκτελεστικής εξουσίας συχνά υπερισχύουν του δικαίου. Λιγότερο από δύο εβδομάδες πριν από την ανταλλαγή των κρατουμένων, για παράδειγμα, το ουκρανικό κοινοβούλιο ψήφισε για να τροποποιήσει το εθνικό δίκαιο, προκειμένου να επιτρέψει υποψηφίους χωρίς νόμιμα προσόντα για την θέση του Γενικού Εισαγγελέα της Ουκρανίας, έτσι ώστε ο Poroshenko να μπορεί να διορίσει έναν σύμμαχό του στην θέση αυτή.

ΤΟ ΤΕΝΤΩΜΕΝΟ ΣΧΟΙΝΙ ΤΟΥ ΚΙΕΒΟΥ

Φυσικά, η δίκη του Alexandrov και του Yerofeyev δεν ήταν η πρώτη φορά που οι Ουκρανοί ηγέτες έχουν παρουσιάσει την χώρα τους ως θύμα της ρωσικής επιθετικότητας. Τέτοιοι ισχυρισμοί έχουν εξέχουσα θέση στην δημόσια διπλωματία του Κιέβου από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στα ανατολικά της χώρας. Σε ένα έθνος που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την κληρονομιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι κατηγορίες περί διεθνούς επιθετικότητας έχουν βαθιά ιστορική απήχηση και είναι ένας σαφής τρόπος ώστε η κυβέρνηση να [μπορεί να] συσπειρώσει την εγχώρια υποστήριξη. Στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός τον Ιανουάριο του 2015, ο Poroshenko το προχώρησε τόσο πολύ ώστε έφερε στο βάθρο όπου θα μιλούσε ένα θραύσμα μετάλλου από ένα λεωφορείο που είχε δεχθεί επίθεση από φιλορώσους αυτονομιστές στην πόλη Βολνοβάκα: «Αν αυτό δεν είναι επιθετικότητα, τότε τι είναι;», ρώτησε [9].

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποιες αποκαλυπτικές πτυχές στις αξιολογήσεις της Ουκρανίας για την επιθετικότητα της Μόσχας. Παρά τις συχνές αναφορές τους για την ρωσική επιθετικότητα, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι -συμπεριλαμβανομένων και των δικαστών που προήδρευσαν στην δίκη του Alexandrov και του Yerofeyev- έχουν αποφύγει σε μεγάλο βαθμό να αποκαλέσουν τον πόλεμο στα ανατολικά [10] ως ένοπλη σύγκρουση. Όπως διατυπώθηκε στις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, η ονομασία αυτή θα προκαλέσει την εφαρμογή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και θα υπαγάγει τις ενέργειες των Ουκρανών στρατιωτών και των ηγετών τους σε μεγαλύτερο διεθνή έλεγχο και, ίσως, σε ποινική δίωξη. Πιθανώς για τον λόγο αυτό, τον Μάιο, ένα περιφερειακό δικαστήριο του Κιέβου, σύμφωνα με πληροφορίες υπό την πίεση της κυβέρνησης Poroshenko, αρνήθηκε να αναγνωρίσει την Ρωσία ως επιτιθέμενη στην ανατολική Ουκρανία.

Αυτή η λογική επαναλήφθηκε τον Φεβρουάριο του 2015 από την Irina Lutsenko, μια βουλευτή στην κοινοβουλευτική ομάδα του Poroshenko, η οποία προσέφερε μια αποκαλυπτική ερμηνεία της απόφασης του Κιέβου να μην επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης, κάτι που θα έφερνε την Ουκρανία υπό την δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης. Ερωτηθείσα γιατί η Ουκρανία δεν είχε επικυρώσει το καταστατικό, η Lutsenko απάντησε: «Για έναν απλό λόγο. Επειδή η Ρωσία έχει την λεγόμενη ‘λευκή βίβλο, [μια ευρέως αμφισβητούμενη καταγραφή των ουκρανικών δραστηριοτήτων στην Donbas, στην οποία το ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών έχει επιμείνει σε υποτιθέμενα εγκλήματα των Ουκρανών στρατιωτών, στρατηγών και ηγετών] ... οι στρατιώτες μας θα κληθούν στην Χάγη για να παρουσιάσουν αποδείξεις, οπότε το ηθικό τους θα πέσει κατά κάποιο τρόπο». (Αν και η Ουκρανία δεν έχει ακόμη επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης, τον Σεπτέμβριο του 2015 η χώρα αποδέχθηκε την επ’ αόριστον δικαιοδοσία του ΔΠΔ επί της σύγκρουσης στην Donbas, εκθέτοντας την ίδια σε δυνητική δίωξη στο δικαστήριο).

03062016-2.jpg

Ένας φιλορώσος αυτονομιστής στο χωριό Kominternove, στην Ουκρανία, τον Ιανουάριο του 2016. ALEXANDER ERMOCHENKO / REUTERS
--------------------------------------------

Ακόμη και καθώς υποστηρίζει ότι η Ρωσία διεξάγει έναν επιθετικό πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία, λοιπόν, το Κίεβο συνέχισε να αναφέρεται στην στρατιωτική εκστρατεία του ως «αντιτρομοκρατική επιχείρηση», έναν όρο που διακρίνει την σύγκρουση από μια κανονική ένοπλη σύγκρουση και επιδιώκει να τοποθετήσει τις ουκρανικές ενέργειες στο πλαίσιο του παγκόσμιου πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Φυσικά, οι δυνάμεις των αυτονομιστών στην Donbas δεν είναι τρομοκρατικές οργανώσεις: Είναι συμβατικές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από κάτι που μοιάζει με σχεδόν ανεξάρτητα κράτη.

Το Κίεβο έχει βαδίσει σε αυτό το τεντωμένο σχοινί με αξιοσημείωτη επιτυχία. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση τον Φεβρουάριο του 2016 [11] που διεξήγαγε το Κέντρο Razumkov, μια ουκρανική μη κυβερνητική οργάνωση, το 62% των Ουκρανών θεωρούν την αυτοαποκαλούμενη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ και την Λαϊκή Δημοκρατία του Λούχανσκ ως τρομοκρατικές οργανώσεις, και το 72% [12] των Ουκρανών βλέπει την Ρωσία ως επιτιθέμενη χώρα.

Υπάρχει μια προφανής αλήθεια στην ρητορική της κυβέρνησης για την θυματοποίηση της Ουκρανίας και την επιθετικότητα της Ρωσίας. Καθώς επικεντρώνεται στα εγκλήματα επιθετικότητας και στην παραβίαση της κυριαρχίας της Ουκρανίας, ωστόσο, η Ουκρανία έχει σε μεγάλο βαθμό αγνοήσει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, παραμελώντας να ασκήσει δίωξη [13] για τα εγκλήματα πολέμου που έχουν διαπραχθεί εξίσου από τις φιλο-ουκρανικές και τις αποσχιστικές δυνάμεις. Με την εμμονή του στις παραβάσεις της Ρωσίας κατά του ουκρανικού κράτους, το Κίεβο έχει εγκαταλείψει τα πραγματικά θύματα της Ουκρανίας.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-06-01/ukraines-unea...

Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/isaacdwebb
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2016-04-18/how-putin-...
[3] http://www.politico.eu/article/kiev-russia-freed-ukrainian-pilot-nadia-s...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2014-11-09/who-fault-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/war-didnt-end-all-wars
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/kenya/2014-12-11/icc-trial
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-05/grand-strateg...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/eastern-europe-caucasus/2015-03-...
[9] http://www.dw.com/en/poroshenko-condemns-russian-terror-in-davos-speech/...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2015-09-09/forcing-kiev-...
[11] http://www.uceps.org/ukr/news.php?news_id=735
[12] http://www.unian.net/politics/1199324-718-ukraintsev-schitayut-rossiyu-s...
[13] http://www.newsweek.com/no-salve-eastern-ukraine-victims-detention-tortu...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition