Τα Brexit Blues του Βερολίνου

Η βασίλισσα Ελισάβετ, η μακροβιότερη μονάρχης του Ηνωμένου Βασιλείου, πραγματοποίησε πέρσι αυτό που ήταν, ίσως, η τελευταία επίσημη επίσκεψή της. Από όλα τα μέρη που θα μπορούσε να έχει ταξιδέψει, επέλεξε την Γερμανία, την de facto ηγέτιδα της Ευρώπης. Η τριήμερη περιοδεία της ήταν γεμάτη με υπενθυμίσεις των βρετανο-γερμανικών σχέσεων -μια διάλεξη με θέμα την κοινή ιστορία τους από τον δημοφιλή ιστορικό Neil MacGregor του Βρετανικού Μουσείου, μια ομιλία για τους βρετανο-γερμανικούς επιχειρηματικούς δεσμούς στην Φρανκφούρτη (ένα οικονομικό κέντρο που θα μπορούσε να επωφεληθεί από το Brexit), και μια πρώτη επίσκεψη στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν, το οποίο απελευθερώθηκε από βρετανικά στρατεύματα το 1945. Ήταν ένα ταξίδι που με σαφήνεια, αν και διακριτικά, αντικατόπτριζε την θέση της βασίλισσας για το Brexit: Το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, από την άλλη πλευρά, έκανε μια λιγότερο συναισθηματική προσέγγιση για το Brexit. Από την εποχή της ομιλίας της για τις βρετανο-γερμανικές σχέσεις στο βρετανικό Κοινοβούλιο το 2014, παρέμεινε περισσότερο ή λιγότερο σιωπηλή για να μην έλθει σε αντιπαράθεση τους υποστηρικτές του Brexit. Έχει καταστήσει σαφές ότι δεν είναι διατεθειμένη να προκαταλάβει μια ψήφο πιέζοντας για ριζική μεταρρύθμιση της ΕΕ ή επιμένοντας ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να μείνει.

Μόνο αυτόν τον μήνα η Μέρκελ αναφέρθηκε στο Brexit, αλλά έμμεσα, προειδοποιώντας [1] ότι οι χώρες εκτός της Ένωσης «δεν πρόκειται ποτέ να έχουν ένα πραγματικά καλό αποτέλεσμα» στις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Επίσης, επέπληξε έντονα τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία της συζήτησης υπέρ του Brexit, τα οποία πιστεύει ότι οδήγησαν στην δολοφονία της Jo Cox, μιας φιλο-ευρωπαίας βουλευτή, την περασμένη εβδομάδα. Οι δηλώσεις αυτές, ωστόσο, είναι λιγότερο μια άμεση έκκληση προς τους Βρετανούς και περισσότερο μια αντανάκλαση της ανησυχητικής ανόδου του ευρωσκεπτικισμού και του δεξιού ριζοσπαστισμού στην χώρα της.

Πράγματι, οι Ευρωπαίοι είναι ολοένα και πιο επιφυλακτικοί με την εξουσία των Βρυξελλών. Μια δημοσκόπηση του Pew Research [2] δείχνει αυξανόμενο σκεπτικισμό όχι μόνο κατά μήκος της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Οι ευνοϊκές γνώμες για την ΕΕ μειώθηκαν κατά 8% τόσο στην Γερμανία όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο σε σύγκριση με το 2015 και έχουν σημειωθεί διψήφιες πτώσεις στην Γαλλία και την Ισπανία. Ωστόσο, υπάρχουν έντονες διαφορές πολιτικής [3] μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και το υπόλοιπου μπλοκ σχετικά με την ικανότητα της ΕΕ και, ειδικότερα, τον ρόλο των Βρυξελλών στην διαχείριση της μετανάστευσης και την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.

Οι Γερμανοί αντιλαμβάνονται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα εξακολουθεί να είναι ένας σημαντικός εταίρος, ανεξάρτητα από το πώς θα ψηφίσει στις 23 Ιουνίου. Σύμφωνα με μια άλλη πρόσφατη δημοσκόπηση [4], σχεδόν οκτώ στους δέκα Γερμανούς προτιμούν το Ηνωμένο Βασίλειο να παραμείνει στην Ένωση. Επίσης αισθάνονται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξε πιο αξιόπιστος εταίρος από τις Ηνωμένες Πολιτείες και ελπίζουν ότι θα παραμείνει ένας από τους βασικούς συμμάχους της Γερμανίας, ακόμη και δεδομένου ότι αποστασιοποιείται από την ΕΕ.

Η βασίλισσα Ελισάβετ και η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ στην καγκελαρία στο Βερολίνο, στις 24 Ιουνίου 2015. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
--------------------------------------------

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΘΑΥΜΑ Ή ΠΛΗΓΜΑ;

Ως η οικονομική μηχανή και η μεγαλύτερη αγορά της Ευρώπης, η Γερμανία έχει λίγα να κερδίσει [5] από το Brexit. Αρχικά, η αβεβαιότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές μπορεί να ωθήσει τους επενδυτές να αντισταθμίσουν τις τοποθετήσεις τους στο Λονδίνο και να κοιτάξουν περισσότερο προς την Φρανκφούρτη και το Παρίσι. Αλλά οι δρώντες που δεν είναι συνηθισμένοι με τους κανόνες της ευρωζώνης μπορεί να είναι απρόθυμοι να λειτουργούν υπό το άγρυπνο βλέμμα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που εδρεύει στην Φρανκφούρτη. Το Brexit θα μπορούσε επίσης να ακυρώσει την σχεδιαζόμενη συγχώνευση μεταξύ του Χρηματιστηρίου Αξιών του Λονδίνου και του Deutsche Börse, κάτι που θα είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από business as usual.

Μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες με πάτημα τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στην ήπειρο, θα πρέπει επίσης να αξιολογήσουν εκ νέου την κατανομή των περιουσιακών στοιχείων και λειτουργιών τους. Το βάθος της αβεβαιότητας θα είναι ο αποφασιστικός παράγοντας. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε να χάσει ξένες επενδύσεις προς όφελος της Γερμανίας, καθώς οι εταιρείες επιδιώκουν να διατηρήσουν την παρουσία τους στην ΕΕ παρά τους περισσότερους κανονισμούς και τους υψηλότερους φόρους, αλλά δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι οι ξένοι διευθύνοντες σύμβουλοι θα στραφούν αναγκαστικά στο να κάνουν δουλειές στην γερμανική γλώσσα.

Πιο ανησυχητικό για την κορυφαία εξαγωγέα [χώρα] της Ευρώπης είναι το πώς θα προχωρήσουν οι εμπορικές διαπραγματεύσεις με το προσανατολισμένο στην ελεύθερη αγορά Ηνωμένο Βασίλειο. Το Brexit έρχεται σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο -εν μέσω της αναστολής του συστήματος Σένγκεν για μετακινήσεις χωρίς σύνορα και το κύμα της λαϊκιστικής πολιτικής σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι Γερμανοί εξαγωγείς απολαμβάνουν ένα εμπορικό πλεόνασμα με το Ηνωμένο Βασίλειο το 2015 που ξεπέρασε τα 57 δισεκατομμύρια δολάρια και έναν συνολικό όγκο εξαγωγών σχεδόν διπλάσιο από το ποσό αυτό, που αντιπροσωπεύει σχεδόν το 3% του γερμανικού ΑΕΠ. Μόνο η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αγοράσει περισσότερα γερμανικά προϊόντα κατά τα τελευταία χρόνια. Δεν θα πρέπει να αποτελεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι τόσο η Μέρκελ όσο και το γερμανο-βρετανικό Επιμελητήριο Βιομηχανίας και Εμπορίου έχουν πει ότι η διαπραγμάτευση μιας εμπορικής συμφωνίας μετά το Brexit θα είναι «μια μακροχρόνια διαδικασία» [6].

Όταν πρόκειται για τον ευρύτερο αντίκτυπο μιας εξόδου [της Βρετανίας] για την ανάπτυξη και την απασχόληση της Γερμανίας, το χειρότερο σενάριο [7], όπως προειδοποίησε η DZ Bank, θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια έως 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο γερμανικό ΑΕΠ το 2017 και μόνο. Θα μπορούσε επίσης να βάλει την ισχυρότερη οικονομία της Ευρώπης σε μια σύντομη ύφεση. Παρά το γεγονός ότι η Γερμανία ξεπέρασε με επιτυχία την οικονομική κρίση, οι συνέπειες μιας βρετανικής αποχώρησης θα μπορούσαν να εκθέσουν περαιτέρω τις υποκείμενες αδυναμίες στην οικονομία της. Αλλά εκείνοι που σκέπτονται μια τέτοια απαισιόδοξη προοπτική αποτελούν την μειοψηφία. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες στην γερμανική βιομηχανία σε μια περσινή έρευνα της Bertelsmann Stiftung πιστεύουν ότι δεν θα επηρεαστούν από το Brexit [8].

Ο David Cameron και η Angela Merkel, στις 18 Φεβρουαρίου 2016. YVES HERMAN / REUTERS
------------------------------------------------

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΜΥΝΑΣ

Το Brexit θα καταστήσει επίσης πιο δύσκολο για το Βερολίνο να υπερασπίζεται το ελεύθερο εμπόριο και να αντιτάσσεται σε τάσεις προστατευτισμού [9] από άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ. Η Γαλλία δύσκολα θα ήταν πρόθυμος εταίρος -εξακολουθεί να παλεύει για να περάσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις της εργατικής νομοθεσίας αντιμετωπίζοντας έξαλλες διαμαρτυρίες συνδικάτων και μαζικές απεργίες. Μετά από μια δραματική επίδειξη περιφρόνησης και στην συνέχεια ήττας σχετικά με τα προγράμματα λιτότητας το περασμένο καλοκαίρι, τα κράτη της ΕΕ στα ανατολικά και τα νότια δεν χρειάζονται υπενθύμιση του κόστους της διαφωνίας με τις οικονομικές θέσεις του Βερολίνου.

Η αποχώρηση του (θετικού προς τα προγράμματα οικονομικής αναζωογόνησης) Ηνωμένου Βασιλείου μπορεί να φαίνεται σαν ότι θα ενισχύσει τις πολιτικές υπέρ της λιτότητας που υπερασπίστηκε από το Βερολίνο. Ωστόσο, μια ψήφος υπέρ της εξόδου σημαίνει ότι το Βερολίνο θα χάσει έναν σημαντικό σύμμαχο στις διαπραγματεύσεις με την Ουάσινγκτον περί το ελεύθερο εμπόριο. Εντός της ΕΕ, μόνο μια χούφτα από τις μικρότερες χώρες του Βορρά, συμπεριλαμβανομένης της Ιρλανδίας, των Κάτω Χωρών και των σκανδιναβικών χωρών, καθώς και η Τσεχική Δημοκρατία, έχουν συγκρίσιμες οικονομικές απόψεις. Αυτή η ομάδα μπορεί τελικά να το βρει δύσκολο να αντιταχθεί σε πρωτοβουλίες προστατευτισμού από άλλα κράτη-μέλη.

Ο αντίκτυπος του Brexit θα μπορούσε επίσης να ενθαρρύνει τα κράτη που είναι ήδη πρόθυμα να αγνοήσουν τις Βρυξέλλες σε θέματα όπως η κρίση των προσφύγων. Ο Daniel Schwarzer, ο διευθυντής του προγράμματος German Marshall Fund στο Βερολίνο, σημείωσε ότι η αποτυχία της ΕΕ να αποδείξει την αξία της ιδιότητας του μέλους «θα έχει μια μεταδοτική επίδραση σε άλλες χώρες». Η επισφαλής θέση της Ελλάδας και η αβέβαιη ένταξη των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης μπορεί να κάνουν μια έξοδο να φαίνεται ελκυστική και για εκείνους επίσης.

Ενώ πολλοί Βρετανοί ψηφοφόροι και πολιτικοί φαίνεται να θεωρούν την απομόνωση ως αρετή, η έννοια αυτή είναι ευλόγως ένα ανάθεμα στο Βερολίνο. Η πολιτική ταυτότητα της σύγχρονης Γερμανίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τύχη του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Ο πρώτος μεταπολεμικός ηγέτης της Γερμανίας, ο καγκελάριος Κόνραντ Αντενάουερ, πίστευε ότι η «ευρωπαϊκή ενότητα … είναι μια αναγκαιότητα για όλους μας [10] ... απαραίτητη για την ασφάλειά μας, την ελευθερία μας, για την ύπαρξή μας ως έθνος».

Κανένας Γερμανός ηγέτης σήμερα δεν θέλει να προεδρεύσει της διάλυσης της Ευρώπης. Οι πολιτικοί αντίπαλοι της Μέρκελ έχουν, δυστυχώς, κάνει πιο δύσκολο για εκείνη να κρατήσει ενωμένη την Ευρώπη. Το νεόκοπο δεξιό κόμμα «Εναλλακτική για την Γερμανία» (AFD) έχει αποκτήσει εκπροσώπηση σε αρκετά γερμανικά κρατίδια ενόψει των εθνικών εκλογών του 2017. Συγκροτηθέν πριν από τέσσερα χρόνια ως κόμμα ενάντιο στο ευρώ, το AFD έχει προσελκύσει με επιτυχία τους συντηρητικούς ψηφοφόρους που είναι δύσπιστοι προς την ΕΕ και έχουν άγχος για την μετανάστευση.

Το Brexit θα μπορούσε να ενισχύσει την θέση του AFD ότι κάτι είναι θεμελιωδώς λάθος με την ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης. Οι ηγέτες της ομάδας θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι αν οι Βρετανοί μπορούν τόσο εύκολα να αποχωρήσουν από την Ένωση, τότε γιατί θα πρέπει η Γερμανία να παραμείνει για να πληρώσει τον λογαριασμό για τον προϋπολογισμό της ΕΕ; Προς το παρόν, τα δύο τρίτα των Γερμανών που υποστηρίζουν το AFD πιστεύουν ότι το Brexit θα έβλαπτε την ΕΕ, αλλά μπορεί να επανεξετάσουν την θέση τους εάν η ανάπτυξη της ευρωζώνης συνεχίσει να επιβραδύνεται και η ροή των μεταναστών αυξηθεί και πάλι.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ BREXIT

Το Βερολίνο είναι επίσης ανήσυχο για το τι θα μπορούσε να σημαίνει το Brexit για την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας. Παρά το γεγονός ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία συνήθως χρησιμεύουν ως εκστρατευτικές δυνάμεις της Ευρώπης, υπάρχουν ενδείξεις ότι η Γερμανία θα μπορούσε να γίνει ο νέος ισχυρός της Ευρώπης [11]. Αύξησε τις αμυντικές δαπάνες της και διεξάγει περίπου μια ντουζίνα πολυμερείς επιχειρήσεις, αλλά κατά πάσα πιθανότητα θα απόσχει από το να αναλάβει το φάσμα των αποστολών μάχης που διεξήγαγε το Ηνωμένο Βασίλειο.

Υπάρχει επίσης μια πιθανότητα ότι το Brexit θα επιδεινώσει τις ευρύτερες γεωπολιτικές προκλήσεις της Ευρώπης [12]. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πιθανό να διατηρήσει το δέλεαρ της ήπιας ισχύος της, αλλά η Γαλλία και η Γερμανία κινδυνεύουν να χάσουν έναν συνεργάτη με σημαντική οικονομική και στρατιωτική επιρροή και με ιδιαίτερη σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όπως είπε ο Christoph Heusgen, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής της Μέρκελ στην καγκελαρία, «Χωρίς να έχει την Βρετανία ως εταίρο, η ΕΕ δεν θα έχει το ίδιο βάρος».

Τέλος, ένα Brexit κινδυνεύει να καταστρέψει την αίσθηση του σκοπού της ΕΕ. Η απώλεια του σχετικού δυναμισμού του Ηνωμένου Βασιλείου θα γίνει αισθητή, και το κενό θα μπορούσε ενδεχομένως να κάνει την Ευρώπη «πιο στατική, προστατευτική και μικρή» [13], είπε ο εκδότης της Süddeutsche Zeitung και βιογράφος της Μέρκελ, Stefan Kornelius. Θα μπορούσε να καταστήσει την Ευρώπη λιγότερο ικανή να αντισταθεί σε μια πιο διεκδικητική Κίνα ή Ρωσία, για παράδειγμα.

Η Γερμανία μπορεί να απαντήσει ανακόπτοντας οποιαδήποτε ορμή που μπορεί να υπάρχει προς μια μεγαλύτερη διάλυση. Το Βερολίνο θα πρέπει να οικοδομήσει πάνω στην κοινή θέση των έξι ιδρυτικών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, -Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο και Ολλανδία. Ήδη, οι υπουργοί Εξωτερικών των βασικών αυτών χωρών συναντήθηκαν για να συζητήσουν τα επόμενα βήματα. Και αν το Ηνωμένο Βασίλειο επιλέξει να αφήσει την ένωση αυτή την εβδομάδα, η Μέρκελ, ως η λεγόμενη βασίλισσα της Ευρώπης, θα απαντήσει χωρίς αμφιβολία, διατηρώντας την ηρεμία της και συνεχίζοντας προς τα εμπρός. Όπως έχει πει, αναφερόμενη στον πρώην πρόεδρο της Γερμανίας, Richard von Weizsäcker, «Η Ευρώπη δεν προχωρήσει προς τα εμπρός με άλματα αλλά βήμα-βήμα. [...] Εμείς οι Γερμανοί θα κάνουμε [...] αυτά τα βήματα με το Ηνωμένο Βασίλειο, και θα τα κάνουμε ευχαρίστως. Επιτρέψτε μου να ευχηθώ σε σας και σε όλους μας σε αυτήν την πορεία την καλύτερη τύχη».

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2016-06-22/berlin...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.independent.co.uk/news/world/europe/eu-referendum-angela-merk...
[2] http://www.pewglobal.org/2016/06/07/euroskepticism-beyond-brexit/
[3] https://yougov.de/landing/ygdebate-de/ygdebate-en/#/registration
[4] http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/ard-deutschla...
[5] http://www.spiegel.de/international/europe/germany-has-much-to-lose-if-b...
[6] http://www.bloomberg.com/news/audio/2016-05-06/german-british-chamber-br...
[7] http://uk.reuters.com/article/uk-britain-eu-germany-economy-idUKKCN0Y31PN
[8] https://www.bertelsmann-stiftung.de/fileadmin/files/BSt/Publikationen/Gr...
[9] https://welfens.wordpress.com/
[10] http://www.kas.de/upload/ACDP/GB_Katalog_KA.pdf
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-06-13/germany-s-new-...
[12] https://medium.com/@lseideas/a-european-union-without-the-united-kingdom...
[13] http://www.sueddeutsche.de/politik/deutschland-und-grossbritannien-merke...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition