Η λάθος δημοκρατία του Brexit

Τα δημοψηφίσματα είναι τρομεροί μηχανισμοί της δημοκρατίας. Ως επί τούτω περίπτωση, το πρόσφατο βρετανικό δημοψήφισμα για την ένταξη του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ ήταν ένα απερίσκεπτο ρίσκο [2] το οποίο πήρε ένα πολύ πραγματικό ζήτημα -την ανάγκη για μια πιο ανοικτή και νομιμοποιημένη συζήτηση στην ΕΕ- και το μετέτρεψε σε μια πολιτική γελοιότητα των ξεδιάντροπα οπορτουνιστικών πολιτικών ελίτ. Η θορυβώδης συζήτηση για την συνεχιζόμενη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ διχαζόταν με ψέματα και διαστρεβλώσεις, μερικά από τα οποία έχουν τώρα ανατραπεί [3] από τους υποστηρικτές του Brexit˙ ακόμη και ο βρετανικός Τύπος μετανιώνει για την στομφώδη υποστήριξή του στο Brexit [4]. Δυστυχώς, πολλοί Βρετανοί ψηφοφόροι φαίνεται ότι δεν γνώριζαν τι ακριβώς είναι η ΕΕ [5], επικυρώνοντας άλλη πρόσφατη έρευνα που καταδεικνύει την έλλειψη πραγματικών γνώσεων για την Ένωση [6].

Οι παρατηρητές του δημοψηφίσματος θα πρέπει, επομένως, να είναι επιφυλακτικοί σχετικά με την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις ευρύτερες προσπάθειες της παγκοσμιοποίησης, την Δυτική τάξη, το αναπόφευκτο της ανόδου των λαϊκιστικών κομμάτων κατά της μετανάστευσης ή την βιωσιμότητα του σχεδίου της ΕΕ συνολικά. Η απάντηση στο ερώτημα που τέθηκε με κομμένη την ανάσα στην εφημερίδα New York Times την Κυριακή [7] –«Ξηλώνεται επίσης η μετά το 1945 τάξη που επιβλήθηκε στον κόσμο από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους;»- είναι απλή. Όχι, δεν ξηλώνεται. Κι όμως, δεν μπορεί και δεν πρέπει να αγνοηθούν τα συναισθήματα και τα πολιτιστικά χάσματα που χρησιμοποιήθηκαν στο δημοψήφισμα του Brexit.

Το πραγματικό μάθημα του Brexit είναι ότι υπάρχει ένα επακόλουθο χάσμα μεταξύ των κοσμοπολιτών που βλέπουν το μέλλον με ελπίδα, και όσων έχουν μείνει πίσω και έχουν δει την οικονομική τους κατάσταση και τον τρόπο ζωής τους να επιδεινώνεται. Η ίδια ιστορία μπορεί κάλλιστα να εξελιχθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού, με σημαντικές εκλογικές συνέπειες. Αλλά η ιστορία του Brexit μιλά επίσης για την μοναδικότητα της ΕΕ ως ένα νέο είδος πολιτείας με μια βαθιά επίδραση στην ζωή όλων μέσα σε αυτήν. Η ιστορία έχει δείξει ότι η ανάπτυξη νέων πολιτικών συνθέσεων σπάνια πηγαίνει ομαλά. Οι διαιρέσεις ανάμεσα σε εκείνους που μπορούν να φανταστούν μια καλύτερη ζωή στο νέο σύστημα και εκείνους που δεν μπορούν, κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσει να καθοδηγεί την πολιτική [8] στην ΕΕ και αλλού για τα επόμενα χρόνια.

Μια διαδηλώτρια στέκεται έξω από το κτίριο του Κοινοβουλίου κατά την διάρκεια μιας διαμαρτυρίας με στόχο την επίδειξη της αλληλεγγύης του Λονδίνου στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το πρόσφατο δημοψήφισμα για την ΕΕ, στο κεντρικό Λονδίνο, στις 28 Ιουνίου του 2016. DYLAN MARTINEZ / REUTERS
--------------------------------------

ΤΑΞΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Παρά το γεγονός ότι το δημοψήφισμα του Brexit ήταν μια πολύ ατελής μορφή δημοκρατικής εκπροσώπησης, τα συναισθήματα [9] που εκφράστηκαν από τους ψηφοφόρους του «εκτός» ήταν πολύ πραγματικά. Αντηχούν σημαντικά και αξιόλογα συναισθήματα άλλων πληθυσμών σε όλες τις Δυτικές δημοκρατίες. Υπάρχουν δύο κόσμοι ανθρώπων, όπως κατέδειξε ξεκάθαρα η ανάλυση των ψήφων του Brexit, οι οποίες χωρίζονται ανάλογα με τις εμπειρίες τους και τα οράματά τους για το μέλλον. Το μορφωτικό επίπεδο [10], η ηλικία και η εθνική ταυτότητα καθόρισαν αποφασιστικά την ψηφοφορία [11]. Οι νεότεροι ψηφοφόροι όλων των οικονομικών επιπέδων και τα άτομα με πανεπιστημιακή εκπαίδευση ψήφισαν με συντριπτική πλειοψηφία υπέρ του «εντός». Οι ηλικιωμένοι ψηφοφόροι, οι άνεργοι, και εκείνοι με μια ισχυρή αίσθηση της αγγλικής εθνικής ταυτότητας επεδίωξαν την έξοδο.

Ένας τρόπος σκέψης σχετικά με τον διχασμό είναι να τον δούμε ως ανταγωνισμό κοσμοπολίτικης έναντι τοπικιστικής σκέψης, με ρίζες σε βαθύτερες κοινωνικές και οικονομικές τάσεις που δημιουργούν την δική τους πολιτιστική δυναμική. Ο κοσμοπολιτισμός, η αίσθηση του ανήκειν σε μια παγκόσμια κοινότητα πέρα από τα άμεσα σύνορα του καθενός, απαιτεί την εμπιστοσύνη στην θέση ενός ατόμου στον κόσμο και συνεπάγεται μια ελπίδα για το μέλλον πέρα από το έθνος-κράτος. Η στενή θεώρηση είναι χρωματισμένη με φόβο γι’ αυτό το μέλλον και μια αίσθηση ότι ο κοινωνιακός μετασχηματισμός θα αφήσει πίσω τον απλό ψηφοφόρο. Εν μέρει, αυτός ο φόβος αντανακλά το άνοιγμα των αγορών, αλλά οφείλεται επίσης σε αλλαγές στην τεχνολογία και στις ευρύτερες αλλαγές στον καπιταλισμό σε απόσταση από την προστασία τόσο της μεσαίας όσο και της εργατικής τάξης. Γι αυτές τις αλλαγές δεν μπορεί να κατηγορηθεί μόνο η παγκοσμιοποίηση˙ έχουν επίσης πολλά να κάνουν με την εγχώρια πολιτική και τις πολιτικές αποφάσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού, οι πολιτικές επιλογές έχουν επιταχύνει την αποβιομηχάνιση, ενώ αποδεκάτισαν τα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας και έκαναν λίγα για να μπει φρένο στην αύξηση των ανισοτήτων.

Με δεδομένη αυτή την σκληρή πραγματικότητα για τους ανέργους, τους ηλικιωμένους και τους ανεκπαίδευτους, οι προειδοποιήσεις της εκστρατείας υπέρ του Remain για την οικονομική καταστροφή του Brexit είχαν ελάχιστο βάρος˙ πολλοί ψηφοφόροι πίστευαν ότι οι ευκαιρίες τους είχαν στερέψει εδώ και πολύ καιρό. Το έξυπνο μάρκετινγκ της εκστρατείας υπέρ του Brexit, συμπεριλαμβανομένων των συνθημάτων «Take Back Control» (Πάρε πάλι τον έλεγχο) και «Breaking Point»(στμ: σημαίνει οριακό σημείο, αλλά στην αγγλική γλώσσα και στην περίπτωση αυτή υπαινίσσεται το σημείο του χωρισμού), ερέθισε ακριβώς την πολύ πραγματική αίσθηση του αποκλεισμού, αλλά πρόσφερε πολύ λίγες λύσεις˙ η πραγματικότητα είναι ότι οι δυναμικές της βρετανικής πολιτικής, περισσότερο από όσο οι κανόνες της ΕΕ, έχουν δημιουργήσει τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα του Ηνωμένου Βασιλείου.

Το οικονομικό χάσμα και οι κοινωνικές επιπτώσεις του, έσπρωξαν την μετανάστευση στο προσκήνιο της συζήτησης. Οι ψηφοφόροι είχαν δίκιο ότι η μετανάστευση και των υπηκόων της ΕΕ και των μεταναστών εκτός ΕΕ έχει αυξηθεί δραματικά [12], ιδιαίτερα από τότε που ξέσπασε η οικονομική κρίση. Ωστόσο, ενώ άλλα κράτη εντός της ΕΕ έχουν παλέψει με τους μετανάστες από την Συρία και το Ιράκ, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε έναν μικρό αριθμό αιτήσεων ασύλου [13]. Και οι μελέτες δείχνουν ότι οι μετανάστες πληρώνουν πολύ περισσότερα σε φόρους από ό, τι παίρνουν σε παροχές. Παρ’ όλα αυτά, οι υποκείμενοι φόβοι έκαναν αυτά και άλλα ανάλογα γεγονότα να φαίνονται ασήμαντα. Πράγματι, οι περιοχές με τους περισσότερους ξένους ψήφισαν συντριπτικά για την παραμονή στην ΕΕ. Πρόκειται για περιοχές που έχουν ήδη ενταχθεί σε έναν νέο κοσμοπολίτικο κόσμο.

Ένας οδηγός ταξί κρατά μια «Σημαία της Ένωσης» (Union flag), στο Λονδίνο, στις 24 Ιουνίου του 2016. TOBY MELVILLE / REUTERS
--------------------------------------------

ΝΕΑ ΕΞΟΥΣΙΑ, ΝΕΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Ο αγώνας για το Brexit είναι μια αντανάκλαση του κοινωνικού αποκλεισμού που προκύπτει σε έναν κόσμο έντονων οικονομικών ανισοτήτων. Αλλά το δημοψήφισμα θα έπρεπε επίσης να εξετάζεται από την άποψη μιας πολύ μακρύτερης ιστορίας πολιτικών ανάπτυξης και οικοδόμησης κράτους. Η ΕΕ είναι κάτι πολύ πέρα από ένας απλός διεθνής οργανισμός ή μια εμπορική συνθήκη, δεδομένου ότι έχει συγκεντρώσει σημαντική πολιτική εξουσία σε ένα ευρύ φάσμα τομέων. Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, για παράδειγμα, υπερισχύουν του εθνικού δικαίου, και οι νόμοι της ΕΕ έχουν μεταμορφώσει την καθημερινή ζωή στην Ευρώπη, ακόμη και καθώς η γραφειοκρατία των Βρυξελλών και η δημοσιονομική παρουσία της παραμένουν μικρές.

Ιστορικά, οι νέες πολιτικές Αρχές έχουν εμφανιστεί και εξελιχθεί με μπερδεμένους, άσχημους και συχνά βίαιους τρόπους. Τα εθνικά σχέδια ενοποίησης έχουν περιλάβει εξαναγκασμό, εμφύλιους πολέμους, και την ωμή άσκηση της εξουσίας. Τα ερωτήματα του φεντεραλισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να παλεύονται σήμερα. Παρά το γεγονός ότι το έθνος-κράτος φαίνεται καθολικό και φυσικό, υπήρξαν πολλές άλλες μορφές διακυβέρνησης στην Ευρώπη και μόνο: Η μοναρχία των Αψβούργων, οι ιταλικές πόλεις-κράτη, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και η Χανσεατική Λίγκα, για παράδειγμα, όλες ήλθαν και παρήλθαν. Η ΕΕ, παρ’ όλα τα ελαττώματά της, είναι μια καινοτόμος νέα μορφή, μια πολιτεία σε σχηματισμό. Εκείνοι που είναι κάτω των 45 ετών, και ιδίως εκείνοι κάτω των 30 ετών, την αγκάλιασαν και την είδαν ως ένα φυσικό και θετικό πράγμα, ένα υπόβαθρο στην αλλαγμένη καθημερινή ζωή τους, που δημιουργεί περισσότερες ευκαιρίες από όσες καταργεί.

Δεδομένης της καθοδήγησης της ιστορίας, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η εμβάθυνση της ΕΕ έχει δημιουργήσει μια σπασμωδική κίνηση. Αλλά μπορούμε να φρίξουμε για τον άνανδρο οπορτουνισμό και την έλλειψη πολιτικής ηγεσίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην ευρωπαϊκή ήπειρο, στην καθοδήγηση αυτής της εξέλιξης. Η ΕΕ θα λειτουργήσει μόνο αν όλοι οι πολίτες της μπορούν να φανταστούν τον εαυτό τους ως μέρος μιας κοσμοπολίτικης, ακμάζουσας δημοκρατικής πολιτείας, μιας πολιτείας η οποία εξισορροπεί τις τοπικές, εθνικές, και ευρωπαϊκές εξουσίες και δημιουργεί οικονομικές ευκαιρίες. Το να ακουστούν οι άνθρωποι και από τις δύο πλευρές του πολιτισμικού χάσματος, και το να γίνει δουλειά για να αμβλυνθεί η οικονομική ανισότητα που κρύβεται κάτω από τον διχασμό μεταξύ των ελπιδοφόρων και των αποκλεισμένων, είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός για την ΕΕ -και για εμάς τους υπόλοιπους.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2016-06-28/brexit...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/The-Politics-Everyday-Europe-Constructing/dp/01987...
[2] http://themonkeycage.org/2013/01/camerons-european-gambit/
[3] http://www.nytimes.com/2016/06/27/world/europe/having-won-some-brexit-ca...
[4] http://www.theguardian.com/media/mediamonkeyblog/2016/jun/27/regrets-ive...
[5] https://www.washingtonpost.com/news/the-switch/wp/2016/06/24/the-british...
[6] https://www.ipsos-mori.com/researchpublications/researcharchive/3742/The...
[7] http://www.nytimes.com/images/2016/06/26/nytfrontpage/scan.pdf
[8] http://www.nytimes.com/2016/06/28/opinion/marine-le-pen-after-brexit-the...
[9] https://www.youtube.com/watch?v=EqDGF4pSd_s
[10] http://www.theatlantic.com/international/archive/2016/06/brexit-vote-sta...
[11] http://www.bbc.com/news/uk-politics-36616028
[12] http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigratio...
[13] http://www.bbc.com/news/world-europe-34131911

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition