Υποστηρίζοντας τα Βαλκάνια

«Όταν κατέρρευσε το Τείχος του Βερολίνου, έπεσε στην Γιουγκοσλαβία». Έτσι είπε ο Χάρις Σίλαζιτς, άλλοτε μέλος της προεδρίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης από την πλευρά της Βοσνίας, καταδεικνύοντας το πώς τα γεγονότα στην Ευρώπη έτειναν να προκαλούν βία στα Βαλκάνια. Ίσως λιγότερο βίαιος, αλλά πάντως ολέθριος, είναι ο απόηχος του Brexit που απειλεί να διαταράξει αυτήν την περιοχή που εξακολουθεί να είναι ταραγμένη. Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, στο κάτω-κάτω, θα κάνει τις προσπάθειες της περιοχής για ένταξη στην ΕΕ πιο μακρινές επειδή έχει εκθέσει την δυσλειτουργία εντός των Βρυξελλών και την ανάγκη της ΕΕ για μεταρρυθμίσεις. Οι εθνικιστές στην Γαλλία, στην Ολλανδία και σε άλλες χώρες της ΕΕ κάνουν έκκληση για δικά τους δημοψηφίσματα εξόδου, κάτι που μειώνει την βούληση εντός των Βαλκανίων για εμπλοκή σε δημοκρατικές αλλαγές, ιδιαίτερα αν δεν υπάρχει μια ΕΕ στην οποία να συμμετάσχουν τελικώς. Και χωρίς μια εύλογη διαδρομή προς τις Βρυξέλλες, η κίνηση των βαλκανικών κυβερνήσεων προς την πολιτική πρόοδο θα μπορούσε να επιβραδυνθεί. Τελικά, το Brexit θα μπορούσε να ενθαρρύνει μονοκράτορες οι οποίοι έχουν ήδη δελεάσει τα χειρότερα ένστικτα των βαθιά διχασμένων, αδύναμων και φτωχών κοινωνιών της περιοχής.

Καθώς οι Βρυξέλλες παραπαίουν από τις μετασεισμικές δονήσεις του δημοψηφίσματος στην Βρετανία, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, η de facto ηγέτις της Ευρώπης, πρέπει να εντείνει την ιστορική πρόκληση να οδηγήσει την ήπειρο μέσω ίσως της πιο σκοτεινής μεταπολεμικής ώρας της. Και δεν μπορεί να υπάρξει καλύτερη ένδειξη της δέσμευσης της Ευρώπης για το ευρωπαϊκό εγχείρημα από το να επεκταθεί στα Βαλκάνια. Τα σχέδια για την διεύρυνση έχουν ατονήσει λόγω των υψηλών επιπέδων διαφθοράς στην περιοχή. Οι πολιτικές ελίτ χρησιμοποιούν εκεί εθνικιστική ρητορική και ξανανοίγουν τις πληγές των πολέμων του παρελθόντος για να αποσπάσουν την προσοχή από κατηγορίες για χρηματισμό. Δεν έχουν καμία βιασύνη για να κατευθύνουν την περιοχή προς την ένταξη στην ΕΕ καθώς αυτό θα σήμαινε την ενίσχυση του κράτους δικαίου, αλλά και της αποτελεσματικότητας και της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας, όπως απαιτείται από τους κανόνες ένταξης στην ΕΕ.

Ένα ευθύ σχέδιο για τα Βαλκάνια όχι μόνο θα ενισχύσει την ΕΕ, αλλά και θα επιτρέψει στην Μέρκελ και τους συνεργάτες της στις Βρυξέλλες να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη ανησυχία, τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και σε όλη την ήπειρο, σχετικά με την μετανάστευση. Εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες έχουν περάσει στην ηπειρωτική Ευρώπη μέσω της βαλκανικής διαδρομής από την Ελλάδα. Καθώς η αδύναμη και αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Τουρκία -που αναθέτει ουσιαστικά το συριακό πρόβλημα των προσφύγων σε εξωτερικούς συνεργάτες, χωρίς να το επιλύει- μαραζώνει, η μόνη ευκαιρία για την υλοποίηση μιας συνεκτικής στρατηγικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο μετανάστευσης είναι να έρθει η νοτιοανατολική πλευρά της ηπείρου στους κόλπους της Ευρώπης. Για παράδειγμα, αν τα Βαλκάνια ενταχθούν στην ΕΕ, οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν να βοηθήσουν να χρηματοδοτηθούν προσωρινά καταφύγια για τους πρόσφυγες από την Συρία που καταφθάνουν στα Βαλκάνια, και να διευκολύνουν την καλύτερη καταγραφή και διευθέτησή τους. Επιπλέον, μια αποτυχία στην σταθεροποίηση των Βαλκανίων θα προσθέσει στο μεταναστευτικό πρόβλημα. Οι πολίτες της περιοχής οι οποίοι δεν βλέπουν κανένα μέλλον εκεί απλώς θα κατευθυνθούν βόρεια. Αυτό έχει ήδη αρχίσει να συμβαίνει. Δεκάδες χιλιάδες Κοσοβάροι έχουν φύγει νωρίτερα φέτος, ως επί το πλείστον για την Ουγγαρία και την Γερμανία, για να ξεφύγουν από μια διεφθαρμένη κυβέρνηση και μια καταρρέουσα οικονομία.

Παρά το γεγονός ότι οι σκεπτικιστές για την επέκταση της ΕΕ καταδεικνύουν την μακροχρόνια «κόπωση της διεύρυνσης» ως τον λόγο για τον οποίο ορισμένα κράτη-μέλη έχουν δεύτερες σκέψεις για την Ένωση, η αλήθεια είναι ότι η Ευρώπη -από την Βαλτική ως τα Βαλκάνια, από την Ιβηρική ως την Σκανδιναβία- πάσχει από μια πολύ πιο εξουθενωτική και επικίνδυνη κατάσταση: Κόπωση λόγω της κρίσης. Υπάρχει η μεταναστευτική κρίση που ακόμα εξελίσσεται, ο ουκρανικός εμφύλιος πόλεμος, και η κρίση του ευρώ. Η Ευρώπη απλά δεν μπορεί να αντέξει άλλο ένα κατακλυσμιαίο γεγονός. Και τώρα τα Βαλκάνια κινδυνεύουν να προστεθούν στο δράμα.

Σκοπιανοί διαμαρτύρονται κατά της διαφωνίας μεταξύ Ελλάδα και πΓΔΜ για το όνομα της χώρας τους, στις 14 Απριλίου 2008. OGNEN TEOFILOVSKI / REUTERS
---------------------------------------------

Στην πΓΔΜ, οι ίδιες δυνάμεις που σχεδόν έβαλαν την χώρα σε πόλεμο και σε πιθανή διάλυση πριν από 15 χρόνια, έχουν επανεμφανιστεί. Χάρη σε ένα ελληνικό βέτο για τις φιλοδοξίες της πΓΔΜ στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, η πολιτική ανάπτυξης της χώρας έχει μείνει ουσιαστικά σε στασιμότητα. Ο πρωθυπουργός Νικόλα Γκρουέφσκι έχει υποθάλψει τις σοβινιστικές δυνάμεις της χώρας με την έναρξη αυτού που αποκαλεί «εθνικό rebranding» [στμ: ανανέωση ταυτότητας]. Είναι μια επίκληση προς την μακεδονική ταυτότητα της αρχαιότητας και αυτό το εθνικιστικό σχέδιο έχει απωθήσει όχι μόνο την αλβανική μειονότητα, αλλά έχει επίσης δημιουργήσει ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ των κατοίκων της πΓΔΜ. Οι αντίπαλοι [αυτού του σχεδίου] έχουν χαρακτηριστεί ως ξένοι μισθοφόροι και εθνικοί προδότες από το καθεστώς του Γκρουέφσκι. Υπάρχει επίσης εγχώρια διαίρεση σχετικά με την μακροχρόνια διαφωνία με την Ελλάδα για το όνομα της χώρας, «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Η Αθήνα κατηγορεί την «Μακεδονία» ότι κλέβει το όνομα από την ομώνυμη ελληνική επαρχία. Μερικοί Σκοπιανοί είναι ανοιχτοί σε μια αλλαγή ονόματος, άλλοι είναι σθεναρά εναντίον της.

Είναι μέσα σε αυτό το υπερφορτισμένο σκηνικό που η σημερινή κυβέρνηση έχει καταστείλει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δίωξε πολιτικούς αντιπάλους, και κατέλαβε κρατικούς θεσμούς διορίζοντας μέλη του κόμματος σε βασικούς δικαστικούς και εισαγγελικούς ρόλους. Πρόσφατα, μια απρόσμενη διαρροή υποκλοπών που αποκάλυπτε την διαφθορά στα ανώτερα κλιμάκια της κυβέρνησης, ανάγκασε τον Γκρουέφσκι να παραιτηθεί υπό τους όρους μιας συμφωνίας με την αντιπολίτευση, μετά την μεσολάβηση της ΕΕ. Αλλά μέχρι στιγμής, ο ίδιος και οι συνεργάτες του κόμματός του, το οποίο περιλαμβάνει τον πρόεδρο της χώρας, έχουν αντισταθεί στις διατάξεις της συμφωνίας για την διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων εκλογών και αποδέχθηκαν την νομιμότητα του Γραφείου του Ειδικού Εισαγγελέα, ένα δικαιοδοτικό όργανο που δημιουργήθηκε από την συμφωνία για την δίωξη των εγκλημάτων που αποκαλύφθηκαν από τις υποκλοπές. Η κρίση της μετανάστευσης μόνο βοήθησε τον Γκρουέφσκι, επιτρέποντας στα ελεγχόμενα από την κυβέρνηση μέσα ενημέρωσης να κατηγορούν την ΕΕ ότι παραμελεί την πΓΔΜ εν μέσω μιας κρίσης που έχει συγκλονίσει ολόκληρη την ήπειρο. Ταυτόχρονα, ο Γκρουέφσκι έχει υποκινήσει τον φόβο για πιθανό εξισλαμισμό της χώρας, η οποία έχει έναν αρκετά μεγάλο μουσουλμανικό πληθυσμό. Η πιθανότητα μια ενδο-σκοπιανή αντιπαράθεση να εξελιχθεί σε ευρύτερη σύγκρουση μεταξύ εθνοτήτων είναι πραγματική. Η δημιουργία ενός σαφούς χρονοδιαγράμματος για την ένταξη της πΓΔΜ στην ΕΕ και η εξάλειψη των επιφανειακών εμποδίων (όπως της Ελλάδας, και τώρα οι αντιρρήσεις της Βουλγαρίας, για το όνομα «Μακεδονία»), θα μπορούσαν να προσφέρουν μια αναγκαία ώθηση στην διαδικασία μεταρρύθμισης και να μειώσουν κάποιες από αυτές τις εσωτερικές ρήξεις για το μέλλον της χώρας.

Ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Milorad Dodik. DAMIR SAGOLJ / REUTERS
-----------------------------------------

Το Κοσσυφοπέδιο είναι άλλη μια χώρα που χρειάζεται απεγνωσμένα το «καρότο» της ένταξης στην ΕΕ για να δελεάσει τους ηγέτες της να προβούν σε δύσκολες αλλά αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Όπως και η πΓΔΜ, το Κοσσυφοπέδιο σπαράσσεται από εσωτερικές εθνοτικές διαιρέσεις. Οι Σέρβοι ελέγχουν το βόρειο τμήμα της χώρας και οι Αλβανοί ελέγχουν τον νότο, παρ’όλο που η περιοχή εξακολουθεί να έχει μια μικρή πλειοψηφία Σέρβων που ζουν ανήσυχα στους διάσπαρτους θύλακές τους. Η ΕΕ μεσολάβησε για μια συμφωνία για να δώσει στους Σέρβους περισσότερη αυτονομία, αλλά προκάλεσε πικρή αντίθεση από σκληροπυρηνικούς Αλβανούς εθνικιστές. Πρόσωπα της αντιπολίτευσης πέταξαν δακρυγόνα στο κοινοβούλιο νωρίτερα φέτος, ακόμα και κατά την διάρκεια μιας συνόδου για την εκλογή του νέου προέδρου της χώρας. Αυτές οι συγκρούσεις συμβαίνουν παράλληλα με την αύξηση της ανεργίας και της διαφθοράς. Όπως ήταν αναμενόμενο, πολλοί απογοητευμένοι Αλβανοί απλώς έφυγαν για την ΕΕ. Αλλά χωρίς μια σαφή πορεία προς την Ένωση, αυτή η δυσφορία θα αυξηθεί, ανοίγοντας παρόμοιους δρόμους για σύγκρουση.

Τέλος, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έχει βιώσει μερικές από τις πιο βίαιες συγκρούσεις στην περιοχή. Στον απόηχό τους, το Λονδίνο και το Βερολίνο εργάστηκαν σκληρά για να επουλώσουν την χώρα, με την έναρξη νέων κοινωνικο-οικονομικών μεταρρυθμίσεων και οδηγώντας την στην πιο εποικοδομητική περίοδο σε μια δεκαετία. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση της Ομοσπονδίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης έχει ξεκινήσει την μεταρρύθμιση του τομέα των δημόσιων οικονομικών με στόχο την μείωση του ελλείμματος και την αύξηση των δημοσίων εσόδων. Αν και είναι σε μια μεταβατική περίοδο, η κυβέρνηση έχει, μέχρι στιγμής, σταθεροποιήσει τον προϋπολογισμό, αύξησε την βραχυπρόθεσμη προς μακροχρόνια αποταμίευση κατά 534 εκατ. δολάρια και μείωσε το χρέος της κατά 1,4%. Οι συνήθως πολωμένες ελίτ της χώρας έχουν επίσης περάσει νέους νόμους για την εργασία και τους δημόσιους υπαλλήλους, αλλά έχουν ακόμα να κάνουν αλλαγές σε άλλους τομείς, όπως στην διαφθορά και την πολιτική πατρωνία, οι οποίες εξακολουθούν να επηρεάζουν αρνητικά την οικονομία της χώρας, και πυροδότησαν μαζικές ταραχές πριν από δύο χρόνια. Και πέραν αυτών, η Βοσνία αντιμετωπίζει άκαμπτες διαιρέσεις στις Σερβικές, τις Βοσνιακές Μουσουλμανικές και τις Κροατικές κοινότητές της, και κάποιοι νέοι άνθρωποι έχουν παρασυρθεί στην Συρία από το Ισλαμικό Κράτος (επίσης γνωστό ως ISIS). Το Brexit έχει επιδεινώσει τα προβλήματα αυτά καθώς αν το Ηνωμένο Βασίλειο φύγει, δεν θα είναι πλέον παρόν στις συνεδριάσεις της ΕΕ. Μπορεί να επιλέξει να διακόψει την οικονομική υποστήριξη μέσω της πρεσβείας του στο Σεράγεβο και, ανάλογα με το ποια στάση θα λάβει επισήμως το Λονδίνο αφότου εκλέγει η νέα κυβέρνηση, μπορεί να μην προωθήσει ή να ενθαρρύνει την ένταξη των Βαλκανίων στην ΕΕ.

Εν τω μεταξύ, ο Μίλοραντ Ντόντικ, ο απρόβλεπτος πρόεδρος της Σερβικής οντότητας, της Δημοκρατίας Σέρπσκα (Republika Srpska), έχει απορρίψει την έγκριση της χώρας για την Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με την ΕΕ. Αυτή η συμφωνία αποτελεί το πλαίσιο για την διαδικασία ένταξης της Βοσνίας στην ΕΕ. Ισχυρίζεται ότι θα βλάψει τον γεωργικό τομέα της Δημοκρατίας Σέρπσκα, ότι θα χάσει 56 εκατομμύρια δολάρια. Αλλά στην πραγματικότητα, η άρνηση του Ντόντικ να συνεργαστεί για την ένταξη στην ΕΕ έχει περισσότερο να κάνει με το γεγονός ότι το να επιτραπεί στις Βρυξέλλες να ορθοποδήσουν την χώρα θα μπορούσε να τον αναγκάσει να αποδεχθεί ορισμένες πραγματικότητες τις οποίες προτιμά να αγνοεί. Για παράδειγμα, τα πρόσφατα δημοσιευμένα αποτελέσματα της απογραφής του 2013 δείχνουν μια πιθανή αύξηση του Βοσνιακού πληθυσμού. Αλλά ο Ντόντικ υποστήριξε ότι τα αποτελέσματα μείωσαν κακώς το μέγεθος του σερβικού πληθυσμού. Πάνω από όλα αυτά, ο Ντόντικ συνεχίζει να φλερτάρει με την Μόσχα, καθώς και με την ιδέα της Σερβικής ανεξαρτησίας, κάτι που εγγυάται την αναζωπύρωση της σύγκρουσης.

Παρά το γεγονός ότι τα Βαλκάνια ήταν η περιοχή με τις πιο ολέθριες αποτυχίες της ΕΕ, οι Βρυξέλλες έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν την επιρροή τους, δηλαδή την ένταξη στην Ένωση, για να παροτρύνουν διχασμένους ηγέτες της χώρας να κάνουν σημαντικούς συμβιβασμούς. Το Brexit απειλεί να εξαφανίσει αυτά τα ωφέλη. Κατά την διάρκεια αυτής της στιγμής του σοκ και της απογοήτευσης, οι Ευρωπαίοι ηγέτες, και ίσως εκείνοι στην Ουάσιγκτον επίσης, πρέπει να ξεδιπλώσουν ένα νέο τολμηρό σχέδιο για την Ευρώπη. Η διεύρυνση της Ένωσης τείνοντας επιτέλους την χείρα στα Βαλκάνια θα ήταν ένα καλό μέρος για να ξεκινήσει.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2016-07-06/ba...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition