Ο εκδημοκρατισμός της Ευρώπης

Ούγγροι διαμαρτύρονται για την ευρωσκεπτικιστική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Viktor Orbán, τον Φεβρουάριο του 2015. LASZLO BALOGH / REUTERS
------------------------------------------------

Η δεύτερη αρχή είναι η υπεράσπιση του πνεύματος ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών μοντέλων της Ευρώπης. Ο ρόλος της ΕΕ θα είναι να θέσει γενικούς στόχους, όχι να επιβάλει λεπτομερή ή ενοχλητικά σχέδια για το πώς θα πρέπει να επιτευχθούν οι στόχοι. Τα κράτη-μέλη θα μπορούσαν στην συνέχεια να σχεδιάσουν τις δικές τους προτιμώμενες διαδρομές προς την επίτευξη των κοινών στόχων, και τα καλύτερα μοντέλα θα ευημερήσουν οικονομικά, δίνοντας το παράδειγμα μέσω των αποτελεσμάτων αντί για κανόνες [που πρέπει] να ακολουθούν. Για παράδειγμα, τα κράτη που θέλουν να τερματίσουν την λιτότητα [10] μπορεί να μην είναι σε θέση να πείσουν τα κράτη πιστωτές να υιοθετήσουν έναν πανευρωπαϊκό κεϋνσιανισμό, αλλά θα μπορούν να πειραματιστούν με την χρήση πολιτικών υπέρ της ανάπτυξης για την μείωση των επιπέδων του χρέους.

Η τρίτη κατευθυντήρια αρχή είναι ο έλεγχος από τους πολίτες (από κάτω προς τα πάνω, bottom-up). Η όλη δομή της ΕΕ -εφευρέθηκε πριν από 60 χρόνια σε μια πιο ευπειθή και ιεραρχική εποχή- είναι σήμερα απελπιστικά αντίθετη με τις υποκείμενες κοινωνικές τάσεις ως προς την ατομικότητα και την ενίσχυση της τοπικής εξουσίας. Μια πολύ πιο ριζοσπαστική έννοια της δημοκρατικής νομιμότητας είναι απαραίτητη.

Αντί για ατελείωτες συζητήσεις σχετικά με την βελτίωση της δημοκρατικής λογοδοσίας στην ΕΕ μέσω της δημιουργίας λίγων ακόμα επιτροπών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή εθνικών νομοθεσιών, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να ξεκινήσουν μια μεγάλη διετή δημοκρατική πρωτοβουλία στην οποία συνελεύσεις πολιτών και φόρουμ θα επιτρέπεται να αποφανθούν επί του είδους της ευρωπαϊκής πολιτικής συνεργασίας που οι απλοί άνθρωποι θα ήθελαν να δουν. Στις τοπικές κοινωνίες θα πρέπει να επιτρέπεται -και να ενθαρρύνονται να- συμμετέχουν σε όλα τα επίπεδα της διαμόρφωσης της πολιτικής της ΕΕ. Αυτή η τοπική συμμετοχή θα είναι ζωτικής σημασίας σε κάθε νέα φάση της [ευρωπαϊκής] ολοκλήρωσης. Εξ άλλου, η τάση της πολιτικής απάθειας μεταξύ των φιλο-ευρωπαϊστών νέων που επιλέγουν να μην ψηφίζουν, υποδηλώνει την ανάγκη για καινοτόμες μορφές άμεσης δημοκρατίας. Οι κοινωνίες έχουν αλλάξει ριζικά από την έναρξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης˙ δύσκολα αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα πρέπει να αλλάξουν, επίσης.

Η τέταρτη αρχή είναι ότι η ευέλικτη διαφοροποίηση πολιτικών πρέπει να διερευνάται εντός των κρατών, όχι μόνο μεταξύ τους. Δεδομένης της εσωτερικής ποικιλομορφίας της Ευρώπης, μπορεί να μην είναι πλέον επιθυμητό να εφαρμοστούν ομοιόμορφα όλοι οι τομείς της πολιτικής σε κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ. Σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες έχει ανοίξει ένα ρήγμα μεταξύ εκείνων που είναι ευχαριστημένοι με το κοσμοπολίτικο και διεθνιστικό πνεύμα της ΕΕ και εκείνων που αισθάνονται περιθωριοποιημένοι εξαιτίας της. Αλλά λίγα πρόκειται να κερδηθούν από τους θρήνους για την υποτιθέμενη άγνοια των εθνικιστών -ένα σχέδιο [ευρωπαϊκής] ολοκλήρωσης ανίκανο να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες των αμφισβητιών, και το οποίο προχωρά μόνο με την καταστολή της δημοκρατικής φωνής τους, δύσκολα αξίζει να το υπερασπιστούμε. Η πρόκληση, μάλλον, είναι να επανεξετάσουμε ολόκληρη την μορφή της ευρωπαϊκής συνεργασίας για να επιτρέψουμε [να υπάρξει] περιθώριο και για τους κοσμοπολίτες και για τους εθνικιστές.

Όσον αφορά τα πρακτικά μιας τέτοιας διευθέτησης, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να κοιτάξουν για νομικό πλουραλισμό. Ο νομικός πλουραλισμός διερευνά το πώς διαφορετικά νομικά και ρυθμιστικά πρότυπα θα μπορούσαν να συνυπάρχουν σε ένα ενιαίο πολιτικό σύστημα, και μια πλούσια ακαδημαϊκή βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα προσφέρει πόρους για τον σχεδιασμό νομικών συστημάτων που να φιλοξενούν πληθυσμούς με ριζικά διαφορετικές προτιμήσεις. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να υπάρξει ένα πιο φιλελεύθερο νομικό καθεστώς διευθέτησης της μετανάστευσης για τις μεγάλες πολυπολιτισμικές πόλεις της Ευρώπης και ένα αυστηρότερο για την ενδοχώρα, ή για ορισμένες περιφέρειες ενός κράτους-μέλους που μπορεί να θέλει να προσχωρήσει στις πρωτοβουλίες ευρωπαϊκής συνεργασίας στις οποίες αντιτίθενται άλλες περιοχές της χώρας.

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ

Πολλοί θα διαμαρτυρηθούν ότι τέτοιες ριζικές αλλαγές και καινοτόμες (out-of-the-box) ιδέες δεν είναι εφικτές και ότι η ΕΕ θα πρέπει να επικεντρωθεί στην σταθεροποίηση του σημερινού status quo. Ή θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η υπερβολική ευελιξία και η δημοκρατική διαβούλευση θα ενδυναμώσει τους ευρωσκεπτικιστές. Αλλά αυτά αντανακλούν ένα νοσηρό τρόπο σκέψης: Η πραγματική πρόκληση για την ΕΕ δεν είναι απλώς να βρεθεί κάθε δυνατό μέσο για να περιοριστεί ο ευρωσκεπτικισμός, αλλά μάλλον να εξασφαλιστούν ισχυρότερα θεμέλια για την μελλοντική συνεργασία και αλληλεγγύη μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Το Brexit αποδεικνύει, μεταξύ άλλων, τον κίνδυνο από έναν πληθυσμό που αισθάνεται ότι έχει αγνοηθεί από την ηγεσία του. Πιο άμεσα, οι συμμετοχικές πολιτικές μπορούν να βοηθήσουν στο θέμα αυτό, και δεν θα πρέπει να αποφευχθούν απλά λόγω βραχυπρόθεσμων ανησυχιών περί λαϊκισμού. Οι μεταρρυθμιστές θα πρέπει επίσης να αμφισβητήσουν την κοινή παραδοχή ότι η ευέλικτη εναρμόνιση είναι συνώνυμη με την λιγότερη εναρμόνιση˙ εάν η ευελιξία είναι δομημένη με τον σωστό τρόπο, το αντίθετο είναι πιθανό να είναι αληθινό.