Η εσφαλμένη ανάγνωση του σκανδιναβικού μοντέλου

Ο Bernie Sanders, ο λαϊκιστής αριστερός που για μήνες ανταγωνίστηκε με την Χίλαρι Κλίντον στην υποψηφιότητα των Δημοκρατικών, έχει διαδώσει ένα απλό μεταρρυθμιστικό όραμα: Την εισαγωγή ενός κράτους πρόνοιας σκανδιναβικού στιλ στις Ηνωμένες Πολιτείες [1]. Σε ένα ντιμπέιτ με την Κλίντον, ο Sanders εξήγησε [2] ότι ο στόχος του είναι να διαδώσει την ιδέα του σκανδιναβικού δημοκρατικού σοσιαλισμού [3]: «Νομίζω ότι θα πρέπει να εξετάσουμε χώρες όπως η Δανία, όπως η Σουηδία και η Νορβηγία, και να μάθουμε τι έχουν καταφέρει για τους εργαζόμενους πολίτες τους».

Ο Sanders και οι υποστηρικτές του δεν είναι οι μόνοι που υμνούν το σκανδιναβικό μοντέλο. Το 2013, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα έκανε το ίδιο κάνοντας την πρώτη διμερή επίσκεψη προέδρου των ΗΠΑ στην Σουηδία, επαινώντας τους οικοδεσπότες του για το οικονομικό μοντέλο της χώρας τους. Κλιμάκωσε τους επαίνους στην αμερικανο-σκανδιναβική σύνοδο κορυφής τον Μάιο του 2016, όπου εξήγησε:

Σε ένα κόσμο αυξανόμενων οικονομικών ανισοτήτων, οι σκανδιναβικές χώρες έχουν από τις λιγότερες εισοδηματικές ανισότητες στον κόσμο –κάτι που μπορεί να εξηγήσει έναν από τους λόγους που είναι μερικοί από τους πιο ευτυχισμένους λαούς στον κόσμο, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν πολύ ήλιο. … Υπήρξαν φορές που έχω πει, γιατί δεν μπορούμε απλά να καταστήσουμε όλες αυτές τις μικρές χώρες υπεύθυνες για μια στιγμή; Και θα μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα.

Ο θαυμασμός για το σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας είναι βαθύς στους ακαδημαϊκούς κύκλους των ΗΠΑ, τους δημοσιογράφους και τους πολιτικούς της αριστεράς. Είναι εύκολο να καταλάβουμε το γιατί -με την πρώτη ματιά, οι σκανδιναβικές χώρες φαίνονται ευημερούσες ενώ απολαμβάνουν ακόμα ίση κατανομή πλούτου και καλά κοινωνικά αποτελέσματα. Μια πιο προσεκτική ματιά, ωστόσο, δείχνει ότι αυτό που αρέσει στους Αμερικανούς φιλελεύθερους στις σκανδιναβικές κοινωνίες δεν είναι προϊόν του σοσιαλισμού. Στο νέο μου βιβλίο, Debunking Utopia: Exposing the Myth of Nordic Socialism (Απομυθοποιώντας της Ουτοπία: Εκθέτοντας τον Μύθο του Σκανδιναβικού Σοσιαλισμού) [4], εξηγώ ότι η επιτυχία των σκανδιναβικών χωρών έχει να κάνει περισσότερο με τον μοναδικό πολιτισμό τους -και τις ελεύθερες αγορές [5]- παρά με τις πολιτικές τους για το κράτος πρόνοιας.

ΣΑΝΔΙΝΑΒΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

Ένα κείμενο του 2015 στο PBS [6] με τίτλο «Τι Μπορούν να Μάθουν οι ΗΠΑ από την Δανία;» είναι ένα καλό παράδειγμα για το πώς πολλοί Αμερικανοί βλέπουν την Σκανδιναβία. Το άρθρο επαινεί το δανέζικο κοινωνικό μοντέλο, εξηγώντας ότι «οι Δανοί έχουν δωρεάν ή σε μεγάλο βαθμό επιδοτούμενη φροντίδα υγείας» και «αποζημίωση όταν είναι άνεργοι, άρρωστοι και δεν μπορούν να εργαστούν ή είναι σε γονική άδεια». Σημειώνει τους υψηλούς φόρους της Δανίας, τα ισχυρά εργατικά συνδικάτα, και την ευρεία κρατική συμμετοχή στην οικονομία. Προτείνει ότι οι πολιτικές αυτές εξηγούν γιατί οι Δανοί ζουν, κατά μέσο όρο, 1,5 χρόνο περισσότερο από τους Αμερικανούς.

----------------------------------------------

Όλες αυτές οι δηλώσεις είναι βέβαια αληθινές, αλλά στερούνται ιστορικής προοπτικής. Οι Δανοί και σήμερα ζουν περισσότερο από τους Αμερικανούς ομολόγους τους, αλλά όχι επειδή η Δανία έχει το υψηλότερο ποσοστό φόρου προς το ΑΕΠ στον ανεπτυγμένο κόσμο. Τ το 1960, οι φόροι στην Δανία ήταν στην πραγματικότητα χαμηλότεροι από ό, τι στις Ηνωμένες Πολιτείες (25% του ΑΕΠ σε σύγκριση με 27%), αλλά εκείνη την εποχή, οι Δανοί ζούσαν 2,4 χρόνια περισσότερο από τους Αμερικανούς -πολύ πριν από την δημιουργία του κράτους πρόνοιας της Δανίας. Στην Σουηδία και την Νορβηγία, επίσης, το χάσμα στην διάρκεια ζωής σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μικρότερο σήμερα από ότι ήταν στα μέσα του 20ου αιώνα, όταν ο δημόσιος τομέας τους ήταν σχετικά λιγότερο ανεπτυγμένος. Η παιδική θνησιμότητα ακολουθεί μια παρόμοια τάση: Όταν οι σκανδιναβικές χώρες είχαν μικρά κράτη πρόνοιας, ήταν πιο μπροστά σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο από ό, τι είναι σήμερα.

Η θετική επίδραση του κράτους πρόνοιας στην συνολική ευημερία ομοίως υπερβάλλεται. Στην πραγματικότητα, η ευημερία στις σκανδιναβικές χώρες έχει αυξηθεί ταχύτερα σε περιόδους οικονομικής ελευθερίας σε σχέση με εκείνες του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Το παράδειγμα της Σουηδίας είναι διδακτικό. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι φιλελεύθεροι πολιτικοί όπως ο Johan August Gripenstedt, υπουργός Οικονομικών από το 1856 ως το 1866, εισήγαγαν μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούσαν στην εξασφάλιση επιχειρηματικής ελευθερίας, ελεύθερου εμπορίου, και στην ισχυρή προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Από περίπου το 1870 έως το 1936, η Σουηδία επιδίωξε οικονομικές πολιτικές υπέρ της αγοράς και ανταμείφθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 2% -το υψηλότερο οποιασδήποτε Δυτικής ευρωπαϊκής χώρας κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου και διπλάσιο ποσοστό από κορυφαίες οικονομίες όπως εκείνη του Ηνωμένου Βασιλείου.

Το 1936, το Σουηδικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ήταν σε θέση να σχηματίσει την πρώτη κυβέρνηση πλειοψηφίας του. Οι Σοσιαλδημοκράτες κυριάρχησαν στην σουηδική πολιτική ζωή μέχρι το 1970, αυξάνοντας σιγά-σιγά τους φόρους και επεκτείνοντας το κράτος πρόνοιας, ενώ, ως επί το πλείστον, άφησαν στην θέση τους τις πολιτικές των προκατόχων τους με προσανατολισμό στην αγορά. Κατά την διάρκεια αυτών των ετών, ο ρυθμός ανάπτυξης της Σουηδίας αυξήθηκε στο 2,9%. Αν και υψηλότερος σε απόλυτους όρους από ό, τι πριν -ένα προϊόν της τεχνολογικής ανάπτυξης και του μεταπολεμικού μπουμ- αυτό ήταν γύρω στον Δυτικό ευρωπαϊκό μέσο όρο. (Η Αυστρία, για παράδειγμα, αναπτυσσόταν κατά ετήσιο μέσο όρο στο 3,5% κατά την ίδια περίοδο).