Η εσφαλμένη ανάγνωση του σκανδιναβικού μοντέλου

Στην συνέχεια, μεταξύ 1970 και 1991, η Σουηδία -σε αντίθεση με άλλες σκανδιναβικές χώρες- πειραματίστηκε με τον τρίτο δρόμο του σοσιαλισμού. Το αποκορύφωμα αυτών των πολιτικών ήταν η εισαγωγή των «εργοδοτικών κεφαλαίων», ένα σύστημα μέσω του οποίου η κυριότητα των ιδιωτικών επιχειρήσεων θα μεταφερόταν σιγά-σιγά σε Ταμεία που θα διοικούντο από συνδικαλιστικές οργανώσεις. Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης της Σουηδίας υποχώρησε στο 1,4%, τον δεύτερο χαμηλότερο στην Δυτική Ευρώπη, και πολλές επιτυχημένες επιχειρήσεις και ιδιώτες εγκατέλειψαν την χώρα. Το σοσιαλιστικό πείραμα ακολουθήθηκε από μια εποχή ανανεωμένης έμφασης στις μεταρρυθμίσεις υπέρ της αγοράς, μειωμένη γενναιοδωρία προς τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και σημαντικές φορολογικές ελαφρύνσεις. Οι μεταρρυθμίσεις απέδωσαν καρπούς: Μεταξύ 1991 και 2014, ο ρυθμός ανάπτυξης της Σουηδίας αυξήθηκε στο 1,8% -τοποθετώντας την χώρα μόνο ελαφρώς πίσω από το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο είχε το υψηλότερο ποσοστό στην Δυτική Ευρώπη κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΣΟΚ

Εκτός από την οικονομική ανάπτυξη, οι Αμερικανοί θαυμαστές των σκανδιναβικών κοινωνιών συχνά εστιάζουν σε κοινωνικά χαρακτηριστικά τους [7], όπως τα υψηλά επίπεδα του εισοδήματος και της ισοκατανομής του πλούτου. Ωστόσο, όπως έχω δείξει στο βιβλίο μου, πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σε μεγάλο βαθμό προγενέστερα του κράτους πρόνοιας. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη των ανώτατων εισοδημάτων στην Σουηδία το 2008 [8], οι οικονομολόγοι Jesper Roine και Daniel Waldenstrom εξηγούν ότι «το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης [στην ισότητα των εισοδημάτων στην Σουηδία] λαμβάνει χώρα πριν από την επέκταση του κράτους πρόνοιας και από το 1950 το μερίδιο του ανώτατου εισοδήματος της Σουηδίας ήταν ήδη χαμηλότερο από ό, τι σε άλλες χώρες». Μια μελέτη του 2013 [9] από τους Anthony Barnes Atkinson και Jakob Egholt Søgaard κατέληξε σε παρόμοιο συμπέρασμα για την Δανία και την Νορβηγία. Όπως ο αδελφός μου, ο οικονομολόγος Tino Sanandaji, εξηγεί σε μια άλλη μελέτη το 2012 [10]: «Οι Αμερικανοί μελετητές που γράφουν για την επιτυχία των σκανδιναβικών κρατών πρόνοιας στην μεταπολεμική περίοδο τείνουν να είναι εξαιρετικά αδιάφοροι για την ιστορία της Σκανδιναβίας πριν από την εν λόγω περίοδο. Η Σκανδιναβία ήταν πιθανότατα το πλέον εξισωτικό μέρος της Ευρώπης, ακόμη και πριν από την σύγχρονη εποχή. Για παράδειγμα, ήταν το μόνο μεγάλο μέρος της Δυτικής Ευρώπης που ποτέ δεν αναπτύχθηκε σε πλήρη κλίμακα η φεουδαρχία και ποτέ δεν ταπείνωσε τους αγρότες της σε δουλοπαροικία».

Τα καλά κοινωνικά αποτελέσματα στις σκανδιναβικές χώρες είναι προγενέστερα του κράτους πρόνοιας, διότι αυτό που κάνει τις σκανδιναβικές κοινωνίες μοναδικές δεν έχει σχέση με την πολιτική –τα μεγάλα κράτη πρόνοιας μπορούν επίσης να βρεθούν σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ισπανία- αλλά στον πολιτισμό. Πάνω από 100 χρόνια πριν, ο Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber παρατήρησε ότι οι προτεσταντικές χώρες στην Βόρεια Ευρώπη έτειναν να έχουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, καλύτερα ακαδημαϊκά ιδρύματα, και πιο εύρυθμης λειτουργίας κοινωνίες από τις χώρες σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Απέδωσε την επιτυχία τους στην «προτεσταντική ηθική της εργασίας». Ο Σουηδός λόγιος Assar Lindbeck αργότερα οικοδόμησε επάνω σε αυτήν την θεωρία, εξετάζοντας άλλους παράγοντες εκτός από την θρησκεία. Για παράδειγμα, εξήγησε ότι στο εχθρικό περιβάλλον της προβιομηχανικής Σκανδιναβίας, ήταν δύσκολο να επιβιώσει κάποιος ως αγρότης χωρίς να εργάζεται εξαιρετικά σκληρά. Ως εκ τούτου, ο πληθυσμός υιοθέτησε την ανάγκη ενός πολιτισμού με μεγάλη έμφαση στην ατομική ευθύνη, την ειλικρίνεια, την εμπιστοσύνη, την ακρίβεια και την σκληρή δουλειά.

Αυτά τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά βοηθούν να εξηγηθεί γιατί τα σκανδιναβικά έθνη ανέπτυξαν υψηλά επίπεδα ευημερίας και χαμηλά επίπεδα φτώχειας κατά την διάρκεια της εποχής των μικρών κυβερνήσεων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα κράτη πρόνοιας εισήχθησαν στις σκανδιναβικές κοινωνίες μόνο όταν είχαν ήδη γίνει ευημερούσες και ίσες. Ό, τι ο Bernie Sanders, ο Μπαράκ Ομπάμα, και άλλοι κορυφαίοι Δημοκρατικοί θαυμάζουν στις σκανδιναβικές χώρες υπήρχαν ήδη στα μέσα του 20ου αιώνα, όταν αυτές οι κοινωνίες είχαν μικρό δημόσιο τομέα και χαμηλούς φόρους. Στην πραγματικότητα, τα αποτελέσματα αυτά μπορούν να βρεθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης, ανάμεσα σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων: Τους Αμερικανούς με σκανδιναβική καταγωγή.

Ένα σημαντικό εύρημα του βιβλίου μου σχετίζεται με μια σύγκριση των Σκανδιναβών με Αμερικανούς σκανδιναβικής καταγωγής. Ιστορικά, οι φτωχοί άνθρωποι στις σκανδιναβικές χώρες είχαν περισσότερες πιθανότητες από τους πλούσιους να πλεύσουν πέρα από τον Ατλαντικό για να ξεκινήσουν μια νέα ζωή. Ωστόσο, παρά το ότι προέρχοντο από τις φτωχότερες κλίμακες της σκανδιναβικής κοινωνίας, οι Σκανδιναβοί Αμερικανοί έχουν γίνει πολύ πιο εύποροι από τα ξαδέρφια τους πίσω στην Ευρώπη. Σήμερα, μετρημένο με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το βιοτικό επίπεδο των Δανών Αμερικανών είναι 55% υψηλότερο από ό, τι εκείνο των Δανών. Το βιοτικό επίπεδο των Σουηδών Αμερικανών είναι 53% υψηλότερο από ό, τι εκείνο των Σουηδών. Και το βιοτικό επίπεδο των Φινλανδών Αμερικανών είναι 59% υψηλότερο από ό, τι των Φινλανδών. Ακόμη και για τους Νορβηγούς Αμερικανούς, οι οποίοι στερούνται τον πετρελαϊκό πλούτο της Νορβηγίας, το βιοτικό επίπεδο ξεπερνά εκείνο των Νορβηγών κατά 3%.

----------------------------------------------------