Ο άξονας Κύπρου-Ισραήλ-Ιορδανίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο άξονας Κύπρου-Ισραήλ-Ιορδανίας

Μια ιστορία των ευαίσθητων ισορροπιών στην Μέση Ανατολή
Περίληψη: 

Αν και η Ιορδανία ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Αύγουστο του 1960, μόλις πριν από λίγες εβδομάδες λειτούργησε για πρώτη φορά ιορδανική πρεσβεία στην Λευκωσία. Η αναβάθμιση των σχέσεων Κύπρου-Ιορδανίας γίνεται με φόντο το φυσικό αέριο της ανατολικής Μεσογείου, την διαφαινόμενη ισραηλινή διεισδυτικότητα στην ιορδανική αγορά ενέργειας, τις στρατηγικές επιλογές των εταιρειών εκμετάλλευσης και εξόρυξης φυσικού αερίου, ως επίσης και την συριακή προσφυγική κρίση. Εν μέσω περιφερειακών ανακατατάξεων, Λευκωσία και Αμμάν διερευνούν προοπτικές συνεργασίας, επιδιώκοντας να ανοίξουν ένα νέο κεφάλαιο στις διμερείς σχέσεις τους. Παράλληλα, όμως, καλούνται να λάβουν σοβαρά υπ’ όψιν παγιωμένους συσχετισμούς.

Ο ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΑΡΙΤΟΣ είναι δικηγόρος με διδακτορικό στις Διεθνείς Σχέσεις του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Η υπό έκδοση διδακτορική του διατριβή έχει θέμα: «Η εξωτερική πολιτική του Ισραήλ και η Κύπρος, 1946-1960». Η μελέτη του με τίτλο «Ο εκδημοκρατισμός των αραβικών χωρών ως προτεραιότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην Μέση Ανατολή – Η περίπτωση της Ιορδανίας και της Τυνησίας» κυκλοφορεί από τις νομικές εκδόσεις Σάκκουλα.

Η επίσκεψη που πραγματοποίησε στην Κύπρο στις 8 Σεπτεμβρίου 2016 ο βασιλιάς Αμπντάλα Β’ της Ιορδανίας, συνοδευόμενος από τον πρωθυπουργό, τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, τον υπουργό Εξωτερικών, τον νεο-τοποθετηθέντα πρέσβη της Ιορδανίας στην Κύπρο και άλλους ανώτερους αξιωματούχους, έρχεται ως επιστέγασμα μιας σειράς εντατικών διμερών επαφών που είχαν δρομολογηθεί ήδη από την περασμένη χρονιά. Τον Νοέμβριο του 2015 ο πρόεδρος Αναστασιάδης επισκέφθηκε το Αμμάν και οι επαφές του τόσο με τον Ιορδανό μονάρχη και την κυβέρνηση όσο και με τοπικούς επιχειρηματικούς φορείς επικεντρώθηκαν στους τομείς της οικονομικής συνεργασίας, με έμφαση - όπως άλλωστε ήταν αναμενόμενο – τις νέες περιφερειακές προοπτικές που ανοίγονται στον τομέα της ενέργειας.

Όλα δείχνουν ότι, όπως δήλωσε ο Κύπριος πρόεδρος μετά το πέρας της πρόσφατης επίσκεψης του βασιλιά Αμπντάλα, πράγματι οι δύο χώρες «γράφουν ένα νέο κεφάλαιο στις διμερείς τους σχέσεις». Στην πραγματικότητα όμως, πρόκειται για το πρώτο σημαντικό κεφάλαιο στις διμερείς σχέσεις Κύπρου-Ιορδανίας, οι οποίες, ήδη από την δεκαετία του 1950 έως και σήμερα, χαρακτηρίζονται από σημαντικές ιδιαιτερότητες.

ΚΥΠΡΟΣ-ΙΟΡΔΑΝΙΑ: ΔΥΟ ΧΩΡΕΣ ΣΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΤΡΟΧΙΕΣ

Έχοντας αποτελέσει βρετανικό προτεκτοράτο από το 1921, το Εμιράτο της Υπεριορδανίας απέκτησε την ανεξαρτησία του στις 25 Μαΐου 1946, μετεξελισσόμενο σε Βασίλειο. Ο οίκος των Χασεμιτών ανέλαβε τα ηνία της χώρας, με πρώτο Ιορδανό μονάρχη τον βασιλιά Αμπντάλλα Α’. Ήδη κατά την περίοδο της βρετανικής επικυριαρχίας, είχαν τεθεί οι βάσεις των δομών της διοίκησης και των ενόπλων δυνάμεων, γεγονός το οποίο καθόρισε αποφασιστικά όχι μόνο την εσωτερική λειτουργία του νεοσύστατου ιορδανικού κράτους αλλά και τις περιφερειακές του συμμαχίες. Είχε εξ αρχής καταστεί σαφές ότι η Ιορδανία θα είχε στραμμένη την ματιά της στην Δύση, τελώντας σε πλήρη εξάρτηση από τις στρατηγικές επιλογές του Λονδίνου στην ευρύτερη περιοχή του Μασρέκ και του Περσικού Κόλπου. Κατά την πρώτη εικοσαετία της ύπαρξής του, το νεαρό χασεμιτικό βασίλειο – με ελάχιστους φυσικούς πόρους και ισχνή οικονομία, με την πλειοψηφία των υπηκόων του να αποτελείται από Παλαιστίνιους πρόσφυγες του Α’ Αραβοϊσραηλινού Πολέμου (1948-1949), έχοντας να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη επιρροή του αντι-Δυτικού παναραβισμού που προωθούσε η νασερική Αίγυπτος, ως επίσης και την παρουσία του Ισραήλ που παγιωνόταν στην περιοχή – δεν είχε άλλη επιλογή από το να εμβαθύνει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις εξάρτησης που επί δεκαετίες είχαν διαμορφωθεί με την προστάτιδα Βρετανία.

30092016-1.jpg

------------------------------------------------------

Δεδομένων των ανωτέρω, όταν κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950 το Κυπριακό αποτέλεσε ένα από τα κομβικά περιφερειακά ζητήματα που αντιμετώπιζε η βρετανική εξωτερική πολιτική, η φιλοβρετανική στάση που τήρησε το Χασεμιτικό Βασίλειο της Ιορδανίας δεν εξέπληξε κανέναν. Σύμφωνα με την θεώρηση του Αμμάν, εάν οι Βρετανοί αποσύρονταν από την Κύπρο, η ιορδανική μοναρχία θα στερείτο ένα από τα σημαντικότερα στηρίγματά της στην περιοχή. Είναι ενδεικτικό ότι, όταν τον Ιούλιο του 1958 φιλονασσερικές αντικαθεστωτικές δυνάμεις επιχείρησαν να ανατρέψουν τον βασιλιά Χουσεΐν Α’ (πατέρα του σημερινού Ιορδανού μονάρχη), η Βρετανία απέστειλε στο Αμμάν στρατιωτικές ενισχύσεις μέσω των αεροπορικών της βάσεων στην Κύπρο. Χωρίς την άμεση βρετανική στρατιωτική εμπλοκή το κρίσιμο εκείνο καλοκαίρι του 1958, η ιορδανική μοναρχία δεν θα ήταν σε θέση να διατηρήσει την εξουσία και πιθανότατα σήμερα, η μετέπειτα πορεία της χώρας να θύμιζε ό,τι αργότερα επακολούθησε στο πάλαι ποτέ εξίσου φιλο-Δυτικό Χασεμιτικό Βασίλειο του Ιράκ.

Η ιορδανική στάση σε όλες τις ψηφοφορίες που πραγματοποιήθηκαν για το Κυπριακό ζήτημα στα συλλογικά όργανα του ΟΗΕ, από το 1954 έως και το 1958, ήταν ταυτόσημη με εκείνην της Βρετανίας και της πλειοψηφίας των χωρών της Δύσης που δεν στήριζαν τις θέσεις της Ελλάδας και των Ελληνοκυπρίων. Όταν υπεγράφησαν οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου και εξασφαλίσθηκε η συνέχιση της βρετανικής στρατιωτικής παρουσίας στο νησί, η Ιορδανία δεν είχε κανέναν λόγο να μην θελήσει να καλλιεργήσει τις σχέσεις της με την Κυπριακή Δημοκρατία. Το Αμμάν χαιρέτισε το αποτέλεσμα των συμφωνιών για την Κύπρο. Ήταν μάλιστα χαρακτηριστικό ότι κατά τις επίσημες εκδηλώσεις για την ανακήρυξη της κυπριακής ανεξαρτησίας της 16ης Αυγούστου του 1960, εκτός από τον Λίβανο – που ήταν η μοναδική αραβική χώρα που διατηρούσε διπλωματική παρουσία στην Λευκωσία εκείνη την περίοδο – η Ιορδανία εξέπληξε αποστέλλοντας στις εορταστικές εκδηλώσεις για την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας επίσημη αντιπροσωπεία, με επικεφαλής της τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Εξωτερικών. Κατά τους αμέσως επόμενους μήνες, η Ιορδανία εξέφραζε με ποικίλους τρόπους το ενδιαφέρον της για περαιτέρω εμβάθυνση των σχέσεών της με την Κυπριακή Δημοκρατία. Στην πράξη όμως, η στάση του Αμμάν αποτιμάται ως μάλλον διστακτική.