Διασχίζοντας την Κασπία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Διασχίζοντας την Κασπία

Επιστολή από το Turkmenbashi

Δεν υπάρχει καλύτερο σύμβολο για τον ανταγωνισμό και την αλληλεξάρτηση από την Κασπία Θάλασσα, η οποία συνδέει την Κεντρική Ασία με την Ευρώπη, και την Ρωσία με το Ιράν και την Μέση Ανατολή. Αυτή η εσωτερική θάλασσα, τόσο μια γέφυρα όσο και εμπόδιο, περιέχει μερικά από τα μεγαλύτερα ορυκτά ενεργειακά αποθέματα στον κόσμο, αλλά οι απροσδιόριστοι κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού τα κράτησαν εκτός ορίων: Οι ενεργειακοί πόροι της Κασπίας συγκεντρώνουν μεγάλο ενδιαφέρον στην Ευρώπη, την Κίνα και την Ρωσία, αλλά το ζήτημα του πώς θα μεταφερθούν στον προορισμό τους ή ίσως στον ανοιχτό ωκεανό παραμένει εξαιρετικά περίπλοκο.

Την περασμένη άνοιξη, έκανα μια επίσκεψη στην Κασπία Θάλασσα για να αποκτήσω μια αίσθηση των αλλαγών που λαμβάνουν χώρα εκεί καθώς επιταχύνθηκαν διάφορα σχέδια για να συνδέσουν την Ευρώπη με την Ασία. Δεδομένου ότι δεν πλέουν επιβατηγά πλοία στην Κασπία, ο μόνος τρόπος για να την διασχίσει κάποιος είναι με φορτηγό πλοίο. Τα περισσότερα θα πάρουν μια χούφτα επιβάτες για να βγάλουν κάποια επιπλέον χρήματα, αλλά δεν υπάρχουν σταθερά δρομολόγια. Θα πρέπει κανείς να περιμένει για ένα πλοίο να φορτωθεί πλήρως με εμπορεύματα πριν ανέβει επί του σκάφους. Δεδομένου ότι δεν υπήρχε χρονοδιάγραμμα, μια εξυπηρετική Ρωσίδα που ονομάζεται Vika η οποία δουλεύει για την Κρατική Ναυτιλιακή Εταιρεία του Αζερμπαϊτζάν για την Κασπία (Azerbaijan State Caspian Shipping Company) μου έδωσε τον τηλεφωνικό αριθμό της. Αλλά καθώς την καλούσα κάθε δύο ώρες, η απάντηση ήταν πάντα η ίδια: Δεν υπάρχει πλοίο σήμερα, ίσως ούτε αύριο, και αν υπάρχουν πλοία που θα μεταφέρουν πετρέλαιο, τότε δεν επιτρέπονται επιβάτες. Το Τουρκμενιστάν διαθέτει επίσης ένα φορτηγό πλοίο, το Berkarar, για το οποίο μου είπαν ότι είναι πιο σύγχρονο και έχει σημαντικά καλύτερες ανέσεις για τους επιβάτες, αλλά κανείς δεν ξέρει πού είναι ή πότε φεύγει και η εταιρεία δεν έχει γραφεία στο Μπακού.

Μετά από μια-δυο μέρες, άρχισα να αναρωτιέμαι αν θα κάνω ποτέ την διέλευση. Στην συνέχεια, έλαβα ένα μήνυμα από την Vika: Ένα φορτίο εμπορευμάτων μόλις είχε παραδοθεί, οπότε ένα πλοίο θα έφευγε σε δύο ή τρεις ώρες. Έτρεξα στο λιμάνι του Μπακού όπου πωλούνται τα εισιτήρια, αλλά στην συνέχεια αποδείχθηκε ότι το πλοίο έφευγε από το Alat, μια ώρα οδήγησης προς τα νότια. Ευτυχώς, οι άλλοι επιβάτες που αγόρασαν εισιτήρια στο λιμάνι του Μπακού με πήραν στο αυτοκίνητό τους. Ήταν νέοι Τουρκμένοι, στις αρχές της τρίτης δεκαετίας την ζωής τους, οι οποίοι είχαν εργαστεί στην βιομηχανία πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν, αλλά πλέον επέστρεφαν στο σπίτι τους. Κανόνισαν να σταματήσουν σε ένα σούπερ μάρκετ για να πάρουν ένα απόθεμα αλκοόλ. Προβλέποντας ένα εγκάρδιο γεύμα αργότερα εκείνο το βράδυ με το πλήρωμα του πλοίου, πήρα μόνο μια τσάντα με σταφύλια.

Μετά από ένα γρήγορο πέρασμα από το τελωνείο, αποσυρθήκαμε στις καμπίνες μας, που ήταν εξοπλισμένες με μόνο ένα κρεβάτι κουκέτας και ένα παλιό στρώμα. Δεν υπήρχαν κουβέρτες ή μαξιλάρια. Η θερμοκρασία θα πέσει γρήγορα κάτω από το μηδέν, και δεν υπήρχε θέρμανση στο πλοίο. Αυτή θα αποδειχθεί μια μακρά, άγρυπνη νύχτα. Το πλήρωμα δεν φαινόταν πουθενά, έτσι η ιδέα ενός ζεστού γεύματος διαλύθηκε το ίδιο σκληρά. Λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα, το πλοίο άρχισε να σείεται. Έτσι κατάλαβα ότι είχαμε αφήσει το λιμάνι.

21102016-1.jpg

Στο φορτηγό πλοίο. Bruno Macaes

------------------------------------------

Μια ή δύο ώρες μετά την αναχώρηση από το Alat, τα φώτα του Neft Dashlari εμφανίστηκαν στον βορρά μας. Αυτός ο υπεράκτιος οικισμός διαθέτει εκατοντάδες μίλια δρόμων, χτισμένους σε στρώσεις προσχώσεων, που συνδέουν διαφορετικές πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου, με τις περισσότερες να χρησιμοποιούνται ακόμα αν και η τεχνολογία είναι σχεδόν αρχαϊκή. Έχοντας το παρατσούκλι «Ατλαντίδα του Στάλιν», ένα τμήμα της είναι ερείπια. Αλλά οι πολυκατοικίες, μερικώς βυθισμένες κάτω από το νερό, ακόμα φιλοξενούν χιλιάδες εργάτες πετρελαίου. Υπάρχουν, επίσης, λειτουργούντα σχολεία, κινηματογράφοι, ξενοδοχεία, και ένα πάρκο με δέντρα φυτεμένα σε σειρές. Το Neft Dashlari ήταν η πρώτη υπεράκτια πλατφόρμα πετρελαίου στον κόσμο και ο κεντρικός οικισμός του χτίστηκε πάνω σε θεμέλια από επτά βυθισμένα πλοία, μεταξύ των οποίων το πρώτο πετρελαιοφόρο του κόσμου, το Zoroaster, το οποίο απέπλευσε από το Μπακού το 1878.

Καθώς το Neft Dashlari χανόταν πίσω μας, νέα φώτα από νεότερες πλατφόρμες, φάροι της πετρελαϊκής αυτοκρατορίας του Αζερμπαϊτζάν, έλαμψαν γύρω μας: Το Chirag, το East Azeri, το Deepwater Guneshli και το Shah Deniz. Υπάρχουν σχέδια, η ευθεία γραμμή που πήραμε από το Μπακού προς το Τουρκμένμπασι να γίνει μια ενεργειακή οδός, φέρνοντας φυσικό αέριο από την Κεντρική Ασία προς την Ευρώπη. Ο δια-Κασπιακός αγωγός φυσικού αερίου (Trans-Caspian pipeline) προτάθηκε για πρώτη φορά ακριβώς πριν από 20 χρόνια. Δεν έχουν συμβεί πολλά πέρα από τις συνήθεις μελέτες σκοπιμότητας και τις προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις, αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να τον συμπεριλαμβάνει μεταξύ των έργων ζωτικού στρατηγικού ενδιαφέροντος, πιο πρόσφατα στα επικαιροποιημένα σχέδια για τον Νότιο Διάδρομο Αερίου (Southern Gas Corridor), τα οποία δόθηκαν στην δημοσιότητα λίγο νωρίτερα από έναν μήνα πριν.

Αν το Αζερμπαϊτζάν θέλει να γίνει όχι μόνο ένας παραγωγός ενέργειας, αλλά και ένας παγκόσμιος ενεργειακός κόμβος, χρειάζεται αυτό το κρίσιμο κομμάτι της υποδομής. Για το Τουρκμενιστάν, ένας αγωγός προς τα δυτικά θα ήταν ένα ευπρόσδεκτο μονοπάτι προς την ενεργειακή διαφοροποίηση, καθώς σήμερα είναι πάρα πολύ εξαρτημένο από την Κίνα. Για να εξαγάγει φυσικό αέριο σε διαφορετικές αγορές, το Τουρκμενιστάν πρέπει να βελτιώσει τις υποδομές του σε αγωγούς. Τώρα, υπάρχουν δύο διαδρομές αγωγών: Η μια πηγαίνει προς την Κίνα με τρέχουσα χωρητικότητα 55 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως (bcm) και μια άλλη πηγαίνει στην Ρωσία με δυναμικότητα 80 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων. Ο αγωγός φυσικού αερίου Τουρκμενιστάν-Κίνας ξεκινά στην Gedaim, μια πόλη στα σύνορα Τουρκμενιστάν-Ουζμπεκιστάν, και περνά μέσα από το κεντρικό Ουζμπεκιστάν και το νότιο Καζακστάν πριν φθάσει στην Khorgas στην κινεζική Αυτόνομη περιοχή των Ουιγούρων, Xinjiang. Ο αγωγός έχει τρεις σωλήνες που απλώνονται παράλληλα για 1.830 χιλιόμετρα και έφτασαν μια χωρητικότητα παράδοσης 30 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως μέχρι το τέλος του 2011, μετά από αρκετά χρόνια λειτουργίας. Σύμφωνα με την British Petroleum, το Τουρκμενιστάν κατέχει την τέταρτη θέση στον κόσμο σε όγκο αποθεμάτων φυσικού αερίου. Ωστόσο, η χώρα αντιμετωπίζει μια σειρά από προσκόμματα που εμποδίζουν τα αποθέματά της να φτάσουν την παγκόσμια αγορά. Και από τις αρχές του 2016, η Ρωσία σταμάτησε εντελώς την εισαγωγή φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν, αφήνοντας την Κίνα ουσιαστικά ως την μόνη εξαγωγική αγορά.

Όπως ήταν αναμενόμενο, το Ιράν και η Ρωσία έχουν επικρίνει το δια-Κασπιακό σχέδιο, το οποίο θα μειώσει σημαντικά την επιρροή τους στην Ευρώπη. Το 2011, για παράδειγμα, όταν οι συνομιλίες για να προχωρήσει η κατασκευή του αγωγού της Κασπίας φαινόταν να γίνονται πιο σοβαρές, η Ρωσία δήλωσε ότι το έργο ήταν μια μορφή «παρέμβασης» και ότι θα αυξήσει τις εντάσεις στην περιοχή. Το 2012, το Ιράν προειδοποίησε ότι το άλλο όνομα της Κασπίας Θάλασσας –η Θάλασσας της Ειρήνης και Φιλίας- θα αλλάξει αν προχωρήσει η κατασκευή του αγωγού. Ο αγωγός θα διασχίσει τα ύδατα από το Τουρκμένμπασι μέχρι το Μπακού, όπου θα συνδεθεί με την γραμμή του Νότιου Καυκάσου, στην συνέχεια στην γραμμή Trans-Anatolian, και θα συνδεθεί με το ευρωπαϊκό δίκτυο φυσικού αερίου στην Ελλάδα. Αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ο μόνος τρόπος ώστε η Ευρώπη να διασφαλίσει την πρόσβασή της στην ενέργεια της Κεντρικής Ασίας χωρίς να εξαρτάται είτε από το Ιράν είτε από την Ρωσία.

21102016-2.jpg

nationsonline.org
-----------------------------------------------------------------

Ένα από τα κύρια εμπόδια είναι το νομικό καθεστώς της Κασπίας. Θα πρέπει να θεωρηθεί μια κλειστή θάλασσα, που πρέπει να κατανεμηθεί πλήρως μεταξύ των παρόχθιων κρατών; Σε αυτή την περίπτωση, ο αγωγός θα μπορούσε να κατασκευαστεί στις ζώνες του Τουρκμενιστάν και του Αζερμπαϊτζάν. Ή θα πρέπει να θεωρηθεί μια λίμνη, οπότε όλα τα ύδατα εκτός από μια στενή αλιευτική ζώνη πρέπει να διοικούνται από κοινού από όλους, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και του Ιράν; Η γεωλογική ιστορία της Κασπίας αποκαλύπτει έντονους μετασχηματισμούς, από την στιγμή που απομονώθηκε από τον ωκεανό μέχρι την διάσπασή της σε μικρότερα περίκλειστα υδατικά συστήματα. Η γεωπολιτική ιστορία της είναι εξίσου ταραχώδης. Πριν από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Κασπία μοιραζόταν μόνο από δύο κράτη. Εκατό χρόνια πριν, ήταν στην ουσία μια ρωσική λίμνη, με την βόρεια Περσία υπό ρωσικό έλεγχο. Σήμερα, οι δύο αυτές χώρες βλέπουν τους τρεις νέους γείτονές τους –το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και το Καζακστάν- με λεπτή περιφρόνηση καθώς κάθε χρόνο αποκτούν ένα νέο ποσοστό ανεξαρτησίας που προσθέτει στην γεωπολιτική πολυπλοκότητα της περιοχής.

Πράγματι, η ευρασιατική πολιτική των αγωγών είναι μια απόκρυφη επιστήμη. Σχέδια ανακοινώνονται και ακυρώνονται πολλές φορές. Πάρτε το πρόσφατο παράδειγμα του TurkStream, που επιδιώκει να συνδέσει την Ρωσία με την Τουρκία κάτω από την Μαύρη Θάλασσα. Είναι, αναμφισβήτητα, μια διαδρομή που είναι ικανή να αντικαταστήσει τον προβλεπόμενο Tran-Caspian Pipeline. Ο TurkStream μελετήθηκε αρχικά αφότου η Ευρωπαϊκή Ένωση μπλοκάρισε την πρόοδο στην ανάπτυξη του South Stream, ενός αγωγού σχεδιασμένου για την μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου από την περιοχή του Κρασνοντάρ μέσω της Μαύρης Θάλασσας στην Βουλγαρία και στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Εκείνη την εποχή, η Τουρκία επέδειξε ένα υψηλό επίπεδο διπλωματικής λεπτότητας και νου: Κατάφερε να διαπραγματευτεί μια συμφωνία με την Ρωσία ενώ την πίεζε απαλά για να εγκαταλείψει τον South Stream, κερδίζοντας έτσι επαίνους από την Ευρωπαϊκή Ένωση επίσης. Στην συνέχεια, ο TurkStream συνάντησε δυσκολίες και εγκαταλείφθηκε μετά την κατάρριψη ενός ρωσικού βομβαρδιστικού από την Πολεμική Αεροπορία της Τουρκίας και οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών χάλασαν.

Αλλά αργότερα, η συμφωνία για τον TurkStream επανήλθε και υπεγράφη στις 10 Οκτωβρίου κατά την διάρκεια συνάντησης στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του Ερντογάν και του Πούτιν. Είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι τεχνικές και οι οικονομικές προκλήσεις παραμένουν. Μου έχουν πει, για παράδειγμα, ότι το είδος των συμπιεστών που απαιτούνται για την άντληση φυσικού αερίου στην Μαύρη Θάλασσα δεν μπορούν πλέον να αγοράζονται από την Ευρώπη ή τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένου ότι εμπίπτουν στο πλαίσιο του υφιστάμενου καθεστώτος κυρώσεων, αφήνοντας μόνο την Ιαπωνία ως πιθανή, αλλά πιθανώς απρόθυμη, προμηθεύτρια [χώρα]. Η επένδυση σε τέτοια τεχνολογία είναι σημαντική και θα μπορούσε να είναι απαγορευτική αν δεν υπάρχει σταθερή εγγύηση ότι το φυσικό αέριο θα μπορεί να πωληθεί στην Ευρώπη καθώς και στην Τουρκία. Δεδομένου ότι οι κανόνες ανταγωνισμού που καταδίκασαν τον South Stream ισχύουν ακόμα, αυτή η εγγύηση είναι δύσκολο να ληφθεί. Παρ’όλα αυτά, θα ήταν λάθος να πούμε ότι κάποια από τα σχέδια αυτά δεν πρόκειται να ολοκληρωθούν ποτέ. Ο κόσμος εξακολουθεί να χρειάζεται το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, οπότε τελικά θα υπάρξει ένας νικητής, αφότου οι κυβερνήσεις και οι πολυεθνικές διαγκωνιστούν για να σαμποτάρουν η μια την άλλη ή για να επηρεάσουν μελλοντικά σχέδια με όπλο αιχμής την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Οι αγωγοί είναι η συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα.

Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι οι πέντε παρόχθιες χώρες συνεχίζουν να χτίζουν το ναυτικό τους στην Κασπία, προβλέποντας μια περίοδο αυξανόμενου ανταγωνισμού για τους πόρους. Τον Οκτώβριο του 2015, η Ρωσία επεδείκνυε την σημαντική υπεροχή της στην περιοχή διατάζοντας μια φρεγάτα και τρία αντιτορπιλικά από τον στολίσκο της Κασπίας να εκτοξεύσουν πυραύλους cruise σε 11 στόχους στην Συρία. Οι πύραυλοι ταξίδεψαν σχεδόν χίλια μίλια, πρώτα μέσω του Ιράν και στην συνέχεια στον ιρακινό εναέριο χώρο, πριν να πλήξουν περιοχές στις επαρχίες της Ράκα, του Χαλεπίου και της Ιντλίμπ. Αυτή ήταν η αρχή της ρωσικής επέμβασης στην Συρία, και ο στολίσκος συνέχισε να διαδραματίζει στρατηγικό ρόλο στην σύγκρουση. Πυραυλικά πλοία οπλισμένα με πυραύλους Kalibr που είχαν αναπτυχθεί στην περιοχή της Κασπίας Θάλασσας έχουν έρθει προς ενίσχυση των Δυνάμεων Αεροπορικής Άμυνας (Aerospace Defense Forces) αρκετές φορές.

Λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, έφυγα από την παγωμένη καμπίνα μου και περπάτησα στην γέφυρα του πλοίου, όχι πριν αξιοποιήσω ένα ολόκληρο καρβέλι ψωμί στην κουζίνα. Ήμασταν τώρα λίγο-πολύ στην μέση της Κασπίας κοντά στο διαμφισβητούμενο πετρελαϊκό κοίτασμα Kapaz. Ανακαλύφθηκε από Αζέρους εργαζόμενους στον πετρελαϊκό τομέα κατά την διάρκεια της σοβιετικής περιόδου και υπήρξε σημείο έντασης μεταξύ του Μπακού και της Ashgabat λόγω της θέσης του στην μεσαία γραμμή μεταξύ του Τουρκμενιστάν και του Αζερμπαϊτζάν. Το Αζερμπαϊτζάν έχει ζητήσει επανειλημμένως να μην διεξάγονται έρευνες σε περιοχές των οποίων το νομικό καθεστώς δεν έχει ακόμη οριστεί. Ως εκ τούτου, τα μέρη υπέγραψαν μια συμφωνία να απέχουν από ερευνητικές ή εξορυκτικές δραστηριότητες στο κοίτασμα μέχρι να επιλυθεί η διαφορά.

Το πρώτο φως του ουρανού, ο οποίος ήταν θυελλώδης όταν είχαμε αφήσει το Alat, υποσχόταν για σήμερα μια όμορφη, καθαρή μέρα. Γύρω στο μεσημέρι, μια δεύτερη πόλη φάντασμα εμφανίστηκε στον ορίζοντα, γεμάτη με ψηλά κτίρια από λευκό μάρμαρο. Έμαθα αργότερα ότι αυτή ήταν η Avaza, ένα από τα πιο απίθανα τουριστικά θέρετρα στον κόσμο. Αποτελείται από 30 ή 40 ξενοδοχεία, μια λέσχη γιοτ και ένα συνεδριακό κέντρο, όλα χτισμένα κατά την τελευταία δεκαετία και όλα με άψογο λευκό μάρμαρο. Όταν την επισκέφθηκα, δεν υπήρχαν γιοτ ή άνθρωποι στον ορίζοντα. Σε μια χώρα όπου η ηλεκτρική ενέργεια παρέχεται δωρεάν, η παραμονή στην Avaza προσφέρεται επίσης ως βραβείο σε λίγους υποδειγματικούς υπαλλήλους του κράτους. Ο πρόεδρος του Τουρκμενιστάν, Gurbanguly Berdymukhamedov (Γκουρμπανγκουλί Μπερντιμουχαμέτωφ), είχε ποζάρει για φωτογραφίες στο γιοτ του, το οποίο ονομάζεται Galkynysh, από το γιγαντιαίο κοίτασμα φυσικού αερίου στο νότιο τμήμα της χώρας. Αλλά η Avaza δεν είναι απλά ένα περίεργο παραθαλάσσιο θέρετρο. Εάν η Κασπία Θάλασσα είναι μια λίμνη πετρελαίου, μπορεί εξίσου καλά να είναι μια λίμνη με μια λέσχη γιοτ και να χρησιμεύσει ως ένας εξελιγμένος μηχανισμός για την αναδιανομή του πετρελαϊκού πλούτου μεταξύ των ελίτ, ή ως ένα δοχείο για τον υπερπόντιο πλούτο.

Όταν τελικά φτάσαμε στο Turkmenbashi, μια θαυμάσια γραφική πόλη, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στην θάλασσα και σε χαμηλά βραχώδη βουνά, ήταν μια ανακούφιση το να δούμε ότι είχε διατηρηθεί ως το ρωσικό αποικιακό φυλάκιο που ήταν κάποτε -ως ο πρώτος σταθμός του Δια-Κασπιακού Σιδηροδρόμου, ακολουθώντας το μονοπάτι του παλιού Δρόμου του Μεταξιού σε όλη την διαδρομή προς το Αντιτζάν στην κοιλάδα Φεργκάνα, την γενέτειρα του κατακτητή Babur. Επίσης, κατάφερα να ρίξω μια ματιά στο φορτίο που βρισκόταν δίπλα [μου] κατά την διάρκεια του ταξιδιού: Χρησιμοποιημένοι σωλήνες πετρελαίου, που προήλθαν από την Γεωργία, σύμφωνα με τα μέλη του πληρώματος που τελικά έκαναν μια εμφάνιση.

Όταν κοιτάζετε την Κασπία Θάλασσα από έναν χάρτη, η ψυχρή απόσταση που μεταδίδει μπορούσε να δώσει την εντύπωση ότι πρόκειται απλά για έναν σημαντικό κόμβο μεταφορών, που συνδέει τα ανατολικά με τα δυτικά, τα βόρεια με τα νότια. Αλλά από κοντά, οι μικροί περίεργοι κόσμοι και στις δύο πλευρές της ακτής της Κασπίας είναι εργαστήρια οικονομικού και κοινωνικού μετασχηματισμού σε μια ασταθή, αλλά εξαιρετικά σημαντική περιοχή του κόσμου.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/central-asia/2016-10-19/crossing...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition