Αναγνωρίζοντας την πολιτική του Τραμπ για την Μέση Ανατολή

Οι ηγέτες στην Μέση Ανατολή δεν έχασαν χρόνο για να συγχαρούν τον Donald Trump για την εκπληκτική εκλογική νίκη του [1]. Δεδομένης της αντι-μουσουλμανικής ρητορικής του Τραμπ, αυτό μπορεί να φαίνεται περίεργο. Αλλά δεν θα έπρεπε να είναι, δεδομένου ότι λίγοι στην περιοχή ενθουσιάστηκαν ιδιαίτερα με την προοπτική μιας προέδρου Χίλαρι Κλίντον [2] που θα διαιώνιζε τις πολιτικές της κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα απέναντι στο Ιράν και την Συρία. Την ίδια στιγμή, οι ηγέτες της περιοχής παραμένουν αβέβαιοι όσον αφορά τις δυνητικές πολιτικές του Τραμπ στην Μέση Ανατολή, δίνοντας αφορμή για ατελείωτες εικασίες σχετικά με το αν θα παραμείνει ή θα κάνει πίσω.

Συντηρητικοί Άραβες και Ισραηλινοί ομοίως, ελπίζουν ότι η νέα κυβέρνηση Trump θα αντιστρέψει την πολιτική της εποχής Ομπάμα να ηγείται από τα μετόπισθεν [3]. Ειδικά, θέλουν σαφείς ενδείξεις για την δέσμευση των ΗΠΑ στους παραδοσιακούς συμμάχους τους. Ωστόσο οι Αμερικανοί συντηρητικοί -σε αντίθεση με τους πιο επιθετικούς νεοσυντηρητικούς- παραδοσιακά προσπαθούν να αποφεύγουν περιπεπλεγμένες συμμαχίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Μέσης Ανατολής. Αν ο Trump ακολουθήσει αυτήν την τάση και τηρήσει την υπόσχεσή του «Να Κάνει την Αμερική Μεγάλη και Πάλι», ξεκινώντας από την πατρίδα, οι περιφερειακοί φίλοι των Ηνωμένων Πολιτειών θα μπορούσαν να αναγκαστούν να ανανεώσουν την αναζήτησή τους για άλλους εταίρους ώστε να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους.

ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΖΟΝΤΑΣ, ΜΕ ΤΟΝ ΜΕΣΑΝΑΤΟΛΙΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ

Είναι δύσκολο να αναγνωριστούν οι προτιμήσεις της πολιτικής του Τραμπ για την Μέση Ανατολή, δεδομένου ότι έχει μιλήσει τόσο λίγο για την εξωτερική πολιτική κατά την διάρκεια της [προεκλογικής] εκστρατείας, εκτός από να δυσφημίζει κατηγορηματικά την ομάδα Ομπάμα-Κλίντον για θεωρούμενα ως λάθη εκ παραλείψεως και εξ ενεργείας στο Ιράν, το Ιράκ, την Λιβύη και την Συρία. Με δεδομένη την επιλογή μεταξύ της εκ νέου εμπλοκής ή της περαιτέρω απεμπλοκής [4], οι Άραβες ηγέτες φοβούνται ότι η ομάδα πολιτικής του Trump μπορεί να επιλέξει να μειώσει περαιτέρω την αμερικανική διπλωματική και στρατιωτική εμπλοκή στην περιοχή. Μέσα στην ανασφάλειά τους, πολλοί από αυτούς τους αρχηγούς κρατών μπορεί κάλλιστα να ενθαρρύνουν μη Άραβες εξωτερικούς παίκτες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία ή η Τουρκία, για να αναλάβουν έναν μεγαλύτερο ρόλο - αποσταθεροποιώντας έτσι περαιτέρω την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή και στον κόσμο.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940, τα συντηρητικά και φιλοδυτικά μεσανατολικά καθεστώτα –για παράδειγμα, της Ιορδανίας και της Σαουδικής Αραβίας - θεωρούσαν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως έναν σταθερό και αξιόπιστο αμυντικό πυλώνα. Κατά την διάρκεια των ετών του Ομπάμα, ωστόσο, η εμπιστοσύνη τους άρχισε να κλονίζεται. Οι σχέσεις μεταξύ της Ουάσιγκτον και των παραδοσιακών αραβικών συμμάχων της έφθασε σε νέο χαμηλό [5] αφότου ο Ομπάμα απέτυχε να δώσει συνέχεια στο θέμα της υπόσχεσης των λεγόμενων «κόκκινων γραμμών» προειδοποίησης προς τον Σύριο πρόεδρο Μπασάρ αλ-Άσαντ το 2012, εναντίον της χρήση χημικών όπλων κατά των αντιφρονούντων της Συρίας. Τα πράγματα επιδεινώθηκαν περαιτέρω το 2015 με την διαπραγμάτευση και την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν. Αμφισβητώντας την κρίση και την δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών, Άραβες ηγεμόνες άρχισαν να αναζητούν εναλλακτικές πηγές πολιτικής και διπλωματικής υποστήριξης, κυρίως στην Μόσχα.

Κατά το παρελθόν έτος, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, μπαίνοντας στον εμφύλιο πόλεμο στην Συρία, έχει ξεκινήσει μια μεγάλη επίθεση στην Μέση Ανατολή [6]. Το Κρεμλίνο προφανώς στοχεύει στην ενίσχυση της στρατιωτικής και διπλωματικής δικής του παρουσίας στην στρατηγική Ανατολική Μεσόγειο, ενώ θα αποδυναμώνει ταυτόχρονα το μπλοκ των υποστηρικτών των Ηνωμένων Πολιτειών. Χάρη στην παρουσία του και στην απουσία των Ηνωμένων Πολιτειών, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία και άλλα κράτη του Περσικού Κόλπου έχουν ανοίξει γραμμές επικοινωνίας με την Μόσχα. Μια ενεργητική διοίκηση Trump θα πρέπει να εργαστεί σκληρά για να ανακτήσει την εμπιστοσύνη τους μέσω μέτρων όπως η στενότερη διαβούλευση και ο συντονισμός, επίσημες συμφωνίες ασφάλειας, προμήθειες όπλων, υπερπόντια ανάπτυξη δυνάμεων και μεγαλύτερη πίεση στο Ιράν.

Την ίδια στιγμή, η επιθυμία του Trump να βελτιώσει τους δεσμούς με την Ρωσία είναι μέρος όσων έχουν καταγραφεί δημοσίως. Σε έναν ατελή κόσμο, οι χώρες της Μέσης Ανατολής εξακολουθούν να προτιμούν να εργάζονται με την Ουάσιγκτον και θα προτιμούσαν αναμφίβολα μια αμερικανο-ρωσική συνεργασία αντί για μια υποχώρηση των ΗΠΑ. Ο Τραμπ έχει, φυσικά, καταγραφεί να ενθαρρύνει την Ρωσία να εντείνει τον αγώνα της κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), που είναι κατά την γνώμη του η βασική αιτία για την αστάθεια στην Μέση Ανατολή. Αυτό που μένει ασαφές είναι τι μέτρα θα αισθάνονταν οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχρεωμένες να λάβουν εάν η Ρωσία αρνηθεί προκλητικά να παίξει τον ρόλο που της έχουν αναθέσει.

ΕΓΧΩΡΙΕΣ - ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ

Βάζοντας στην άκρη τις ήπιες ελπίδες γα την διοίκηση Trump, οι Άραβες ηγέτες εξακολουθούν να είναι νευρικοί, χάρη στην κραυγαλέα αντι-μουσουλμανική ρητορική της εκστρατείας του και στις εκκλήσεις για την απαγόρευση εισόδου των Μουσουλμάνων στις Ηνωμένες Πολιτείες. (Μια διαφήμιση της Royal Jordanian airline ενθάρρυνε τους επιβάτες να ταξιδέψουν στις ΗΠΑ, όσο ακόμα τους επιτρέπεται!). Σίγουρα, μόλις αναλαμβάνουν την εξουσία, οι νικητές υποψήφιοι έχουν την τάση να υιοθετούν πολιτικές που διαφέρουν σημαντικά από την θερμή ρητορική της [προεκλογικής] εκστρατείας τους. Οι προοπτικές είναι καλές, συνεπώς, ότι ο πρόεδρος Trump θα μιλήσει με διαφορετικό τρόπο από ό, τι ο υποψήφιος Trump. Ακόμα κι έτσι, θα πρέπει να δουλέψει σκληρά για να καθησυχάσει τις αραβικές και μουσουλμανικές ευαισθησίες.

Ήδη, ο Trump επιδίωξε να αποστασιοποιηθεί από μερικές από τις προηγούμενες παρατηρήσεις του σχετικά με τους Μουσουλμάνους και την τρομοκρατία. Για παράδειγμα, η έκκληση για μια «πλήρη και ολοκληρωμένη απαγόρευση εισόδου των Μουσουλμάνων στις Ηνωμένες Πολιτείες» έχει ήσυχα διαγραφεί από την ιστοσελίδα της εκστρατείας του Trump. Από την αραβική πλευρά, επίσης, έχουμε κάθε λόγο να υποθέσουμε ότι υπάρχει μια προθυμία να ανοίξει μια νέα σελίδα στις σχέσεις. Ο Σαουδάραβας πρίγκηπας Alwaleed bin Talal, ένας σφοδρός επικριτής του Trump που κάποτε τον αποκάλεσε «αισχρό», λέει τώρα ότι ήρθε η ώρα να βάλουν κατά μέρος τις διαφορές.

Εδώ, οι πολιτικές του Ομπάμα στην Μέση Ανατολή μπορεί να έχουν μια ευεργετική επίδραση. Οι Σουνίτες Άραβες στην Αίγυπτο, τα Εμιράτα, την Ιορδανία και την Σαουδική Αραβία συνεχίζουν να είναι βαθιά ανήσυχοι για την συμφωνία του 2015 με το Ιράν. Ελπίζουν σε μια αποφασιστική αμερικανική ηγεσία κατά του Ιράν υπό τον Τραμπ, ο οποίος έχει επανειλημμένα εκφράσει την αποδοκιμασία του για την συμφωνία με το Ιράν, χαρακτηρίζοντας το πυρηνικό σύμφωνο ως «καταστροφή» και «την χειρότερη συμφωνία που έχει ποτέ τύχει διαπραγμάτευσης [7]». (Η Clinton, αντίθετα, ήταν υπέρμαχος της συμφωνίας, κάτι που έκανε τους Άραβες νευρικούς σχετικά με μια ευρύτερη επαναπροσέγγιση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν). Αν ο Trump επιμείνει για μεγαλύτερη διαφάνεια και μετριοπάθεια από την Τεχεράνη, η Τεχεράνη θα μπορούσε να αθετήσει την συμφωνία. Αμέσως μετά την εκλογή του Τραμπ, εκπρόσωποι του Ιράν προειδοποίησαν ότι εάν ο νέος πρόεδρος αθετήσει την συμφωνία, κι αυτοί, επίσης, έχουν αναρίθμητες πιθανές απαντήσεις, συμπεριλαμβανομένης της συνέχισης της πορείας τους προς την [πυρηνική] βόμβα.

Στην πραγματικότητα, αν και οι σχολιαστές προβλέπουν ότι η συμφωνία με το Ιράν θα μπορούσε να γίνει το πρώτο θύμα της εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ [8], θα το βρει δύσκολο απλά να αποφύγει μια δεσμευτική πολυμερή συμφωνία. Και αυτό θα μπορούσε να επιφέρει περαιτέρω αστάθεια στην Μέση Ανατολή και να περιπλέξει τις σχέσεις των ΗΠΑ με τους Ευρωπαίους συμμάχους τους. Η δουλειά του Τραμπ, τότε, θα είναι να βρει άλλους τρόπους για να καθησυχάσει τους παραδοσιακούς συμμάχους. Αυτό ίσως να είναι δύσκολο, όμως, δεδομένου ότι ο Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι θέλει να μοιραστεί περισσότερο από το βάρος της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Ο Trump απείλησε ότι μέχρι που θα σκεφθεί να σταματήσει τις αγορές πετρελαίου από την Σαουδική Αραβία εκτός εάν η σαουδαραβική κυβέρνηση συναινέσει να παρέχει στρατεύματα για την καταπολέμηση του ISIS, προσθέτοντας κάπως μη διπλωματικά ότι, χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Σαουδική μοναρχία δεν θα υπάρχει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, τα μέλη του Αραβικού Συνδέσμου, στον βαθμό που είναι πραγματικά αφοσιωμένα στην παλαιστινιακή κρατική υπόσταση στο πλαίσιο της ειρηνευτικής φόρμουλας των δύο κρατών, θα μπορούσε να αναγκαστεί να αφαιρέσει κάποια έμφαση από το θέμα. Σε όλη την [προεκλογική] εκστρατεία, ο Trump έστελνε αντιφατικά μηνύματα, λέγοντας ότι θα ήταν «ουδέτερος» στην προσπάθειά του να προωθήσει την ειρηνευτική διαδικασία και στην συνέχεια δηλώνοντας αργότερα ότι δεν θα ασκήσει καμία πίεση στο Ισραήλ.

Αυτό αφήνει το Ισραήλ να κάνει τα δικά του σχέδια για το τι μπορεί να συμβεί μετά τις 20 Ιανουαρίου. Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου και οι σύμβουλοί του, προφανώς αναμένουν μειωμένη άμεση συμμετοχή [9] από τις ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή, στην γενική και στην ισραηλινο-παλαιστινιακή διένεξη, ειδικότερα. Αν ο Trump είναι αποφασισμένος να αποστασιοποιηθεί από τις μεσανατολικές πολιτικές του προκατόχου του, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η επανάληψη της αδιέξοδης διπλωματικής διαδικασίας μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστίνιων δεν θα είναι ψηλά στην ατζέντα του. Μέσα στην δεξιά κυβέρνηση του Ισραήλ υπάρχουν και εκείνοι που βλέπουν μια απροκάλυπτη ευλογία στα αποτελέσματα των εκλογών, θεωρώντας ότι η Trump είναι πιθανό να χορηγήσει στο Ισραήλ μεγαλύτερη ευελιξία στην αντιμετώπιση των Παλαιστινίων. Σε άλλους κυβερνητικούς κύκλους, όμως, υπάρχει καλυμμένος σκεπτικισμός για τις προθέσεις του και την πραγματική ικανότητά του να παρακάμψει το πολιτικό κατεστημένο της Ουάσιγκτον, ιδίως όσον αφορά την τήρηση της προεκλογικής υπόσχεσής του να μετακινήσει την πρεσβεία της Αμερικής στο Ισραήλ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ.

ΟΛΑ ΤΑ ΒΛΕΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ

Τα περιγράμματα της εξωτερικής πολιτικής του Trump παραμένουν απροσδιόριστα. Ορισμένοι από τους εταίρους των Ηνωμένων Πολιτειών στην Μέση Ανατολή περιμένουν την αγωνία. Άλλοι προετοιμάζονται για την συνέχιση της απεμπλοκής των ΗΠΑ από την Μέση Ανατολή, ενεργώντας μονομερώς, όπως η Τουρκία κατά μήκος των νότιων συνόρων με την Συρία, το Ιράκ και το Ιράν, και η Σαουδική Αραβία στην Υεμένη [10]. Ακόμα, άλλοι, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, έχουν ήσυχα επιδιώξει να ενισχύσουν την ασφάλειά τους μέσω της βελτίωσης των σχέσεων με την Κίνα και την Ρωσία, μερικές φορές με ανοιχτή περιφρόνηση των Ηνωμένων Πολιτειών και των εκφρασμένων συμφερόντων τους.

Αυτό κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχιστεί. Για τις περισσότερες χώρες και τους ηγέτες, ωστόσο, η αντιστάθμιση δεν είναι η προτιμώμενη επιλογή. Θα εξακολουθήσουν μάλλον να στερεοποιούν τις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, με την προϋπόθεση ότι εκείνες θα δείχνουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση ηγεσίας και ευαισθησία για τα συμφέροντα και τις ανάγκες τους. Βλέπουν τον Trump ως μια ισχυρογνώμονα προσωπικότητα εξ ολοκλήρου σε θέση να λαμβάνει και να τιμά συμφωνίες που έχουν επιτευχθεί με ισχυρούς άνδρες όπως οι ίδιοι. Το Κάιρο θα ήθελε να πιστεύει ότι ο Trump θα είναι κάποιος με τον οποίον θα μπορούν να κάνουν δουλειές και που δεν θα καταφέρεται κατά των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο Αιγύπτιος πρόεδρος Abdel-Fattah al-Sisi εξέδωσε μια δήλωση για να συγχαρεί τον Trump, λέγοντας ότι ήταν βέβαιος ότι η προεδρία του θα εισφέρει «νέα ζωή» [11] στις αιγυπτο-αμερικανικές σχέσεις. Γι’ αυτόν, «νέα ζωή» σημαίνει να σαρωθεί η κληρονομιά του Ομπάμα και της Κλίντον, οι οποίοι ευρέως θεωρείται ότι έχουν υποστηρίξει την Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Υπάρχουν επίσης εκείνοι που πιστεύουν ότι η επιθυμία του Trump (και, μάλιστα, του αμερικανικού κοινού) να αποστασιοποιηθεί από την Μέση Ανατολή θα αποδειχθεί πάρα πολύ ισχυρή για να αγνοηθεί. Ωστόσο, η Μέση Ανατολή έχει αποδείξει την ικανότητά της να επιβάλλεται σε αυτούς. Οι παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η πρόληψη της εξάπλωσης των όπλων μαζικής καταστροφής και η καταπολέμηση της τρομοκρατίας θα εξακολουθούν να επικεντρώνονται στην Μέση Ανατολή. Προβλήματα που προέρχονται από την περιοχή μπορεί ρεαλιστικά να αναμένεται να διαχυθούν στον υπόλοιπο κόσμο, σε κάποιο σημείο στα επόμενα τέσσερα έως οκτώ χρόνια. Αυτό θα αναγκάσει τον πρόεδρο να αντιδράσει με κάποιον τρόπο -ενδεχομένως ακόμη και κατά των δικών του καλύτερων ενστίκτων και της υπόσχεσής του «Πρώτα η Αμερική» ("America First").

Η Μέση Ανατολή είναι από τις λιγότερο σταθερές περιοχές του κόσμου. Η μείωση της παρουσίας των ΗΠΑ δεν θα προσθέσει στην σταθερότητά της, καθώς και κάθε δραματική αλλαγή στις δεσμεύσεις των συμμαχιών της Ουάσινγκτον ενδέχεται να έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες -για τους περιφερειακούς συμμάχους, για τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και για το διεθνές σύστημα. Με έναν αποσυντιθέμενο αραβικό κόσμο, την Ρωσία και το Ιράν πιο δυναμικούς και τέσσερις πολέμους να μαίνονται ταυτόχρονα στην περιοχή, ο 45ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών αντιμετωπίζει ήδη ένα δύσκολο σύνολο μοιραίων αποφάσεων για την αντιμετώπιση μιας δυσλειτουργικής Μέσης Ανατολής.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-11-17/reading...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-11-09/trump-a...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-05-17/hillary-clinton-doctrine
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/2011-06-17/does-obama-have-grand...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2016-09-12/ripped
[5] http://www.theatlantic.com/notes/2016/03/saudi-obama-free-riders/473643/
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2016-04-03/putins-game-syria
[7] https://www.yahoo.com/news/trump-election-puts-iran-nuclear-deal-shaky-g...
[8] http://www.telegraph.co.uk/news/2016/11/10/what-donald-trumps-victory-me...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2016-07-11/trump-clinton-...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2016-01-10/saudi-ar...
[11] http://www.bloomberg.com/politics/trackers/2016-11-09/egypt-says-el-sisi...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition