Το μέλλον του αμερικανικού συστήματος συμμαχιών

Κατά την διάρκεια της προεδρικής προεκλογικής εκστρατείας των ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ εξέφρασε συχνά τις αμφιβολίες του για την χρησιμότητα του ΝΑΤΟ. Αν και είπε ότι δεν ήθελε οι Ηνωμένες Πολιτείες να αποχωρήσουν από την συμμαχία [1], οι γενικές επικρίσεις του έναντί του, έχουν αφήσει μια ανεξίτηλη εντύπωση στους συμμάχους των ΗΠΑ, καλώς ή κακώς. Οι πιο καλόπιστες παρατηρήσεις του (που άλλοι έχουν κάνει πριν από αυτόν) αφορούν στην κατακεραύνωση των εταίρων των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν πληρώνουν το δίκαιο μερίδιό τους για την ΝΑΤΟϊκή άμυνα. «Μόνο τέσσερις από τις 28 άλλες χώρες εκτός από την Αμερική δαπανούν το ελάχιστο απαιτούμενο 2% [του ΑΕΠ] για την άμυνα», είπε, τον Απρίλιο, στην διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας [1]. Ο Trump είπε, επίσης, ότι το ΝΑΤΟ «δεν καλύπτει πραγματικά την τρομοκρατία, όπως υποτίθεται ότι πρέπει [να κάνει]».

Οι χονδροειδές επιθέσεις του εκλεγέντα προέδρου –όπως το να αποκαλέσει το ΝΑΤΟ «παρωχημένο»- έχουν πλήξει σκληρά τα θεμέλια του ΝΑΤΟ. Και πιο δυσοίωνα, έχει επανειλημμένα καταστήσει τις αμυντικές εγγυήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών ένα αμιγώς υπό όρους και συναλλακτικό εμπόρευμα. «Εάν δεν μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, ειλικρινά», δήλωσε σε προεκλογική συγκέντρωση στο Ουισκόνσιν [2] και έκτοτε επανέλαβε αρκετές φορές, «πρέπει να φύγουν». Σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης εναντίον χωρών της Βαλτικής που είναι μέλη του ΝΑΤΟ [3], ο Trump δήλωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να πάνε προς ενίσχυσή τους, μόνον «εφόσον εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους προς εμάς». Όταν συζητούσε για την ενδεχόμενη απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων, είπε: «Αν έχουμε να υπερασπιστούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορούμε πάντα να αναπτυχθούμε [από το αμερικανικό έδαφος] και θα είναι πολύ λιγότερο δαπανηρό».

Δεδομένων τέτοιων δηλώσεων, καθώς και εκείνων που υπονοούν στενότερες σχέσεις με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και το αναπόφευκτο να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα [4], οι συμμαχικοί ηγέτες έχουν φυσικά αντιδράσει με τρόμο. Η πρόεδρος της Νότιας Κορέας Παρκ Γκέουν-χε [5] μίλησε με τον Trump μόνο δύο ημέρες μετά τις εκλογές, καθώς ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg προσπαθούσε να καθησυχάσει τους άλλους (και πιθανόν τον εαυτό του) ότι η συμμαχία θα παραμείνει ανέπαφη. Στις 17 Νοεμβρίου, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε πήγε στο Trump Tower για να συναντηθεί με τον εκλεγέντα πρόεδρο˙ ήταν ο πρώτος ξένος ηγέτης που το έπραξε. Σε αυτές τις περιπτώσεις και σε άλλες, ο Trump επιβεβαίωσε τις δεσμεύσεις της συμμαχίας των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σε αυτό το σημείο, δεν είναι σαφές ποιες από τις υποσχέσεις του Trump θα καρποφορήσουν και πόσο ισχυρό ή εύθραυστο θα είναι το δι-ατλαντικό και δι-ειρηνικό σύστημα συμμαχιών της Αμερικής ενόψει νέας αβεβαιότητας. Αλλά το παρελθόν παρέχει κάποια εικόνα για το πώς θα μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα.

ΣΠΙΤΙ ΑΠΟ ΤΡΑΠΟΥΛΟΧΑΡΤΑ

Ιστορικά, οι επίσημες αμυντικές συμμαχίες έτειναν να είναι συγκριτικά βραχύβιες και η φύση τους γενικά εξαρτάτο από προϋποθέσεις. Για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες σχημάτισαν μια σειρά ad hoc συνασπισμών, από την προσωρινή συμμαχία με την Γαλλία κατά την διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης μέχρι την σύντομη περίοδο της αμερικανικής «συν-επιθετικότητας» κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ο τότε υπουργός Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ [6] υπογράμμισε την ιδέα ότι οι συμμαχίες εξαρτώντο από τις αλλαγές στις στρατηγικές συνθήκες. «Σε αυτόν τον πόλεμο», έγραψε σε ένα άρθρο γνώμης καθώς η κυβέρνηση του George W. Bush προετοιμαζόταν για το Ιράκ, «η αποστολή θα καθορίσει την συμμαχία -όχι το αντίστροφο».

Υπό αυτό το πρίσμα, η μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολυμερής Ατλαντική Συμμαχία και οι ακτινικές συμμαχίες μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των βασικών εταίρων τους στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού είναι σχετικά νέες εξελίξεις. Ακόμη και έτσι, έχουν εκταθεί στα δύο τρίτα του αιώνα και έχουν αποδείξει ότι είναι τόσο διαρκείς όσο και εξαιρετικά ανθεκτικές. Η Ατλαντική Συμμαχία ξεπέρασε τον μετασχηματισμό του ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας από την αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης σε μια Δυτικο-κεντρική μετα-ψυχροπολεμική τάξη, κατά την οποία το ΝΑΤΟ διεξήγαγε τους πρώτους πολέμους του στα Βαλκάνια˙ αργότερα, παρενέβη στο Αφγανιστάν και την Λιβύη. Ταυτόχρονα, η συμμαχία σχεδόν διπλασίασε τα μέλη της. Στην Ασία και τον Ειρηνικό, το επίκεντρο του ακτινικού συστήματος συμμαχιών της Ουάσινγκτον μετατοπίστηκε από την σοβιετική ανάσχεση στην εξισορρόπηση μιας ανερχόμενης Κίνας. Οι ασιατικές και ευρωπαϊκές συμμαχίες αποδείχθηκαν έμπειρες στην επίλυση των εσωτερικών εντάσεων μεταξύ των κρατών-μελών τους, είτε επρόκειτο για την βαθιά και διαρκή δυσπιστία μεταξύ της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας, την μακρά έξοδο της Γαλλίας από την στρατιωτική δομή διοίκησης του ΝΑΤΟ μεταξύ 1966 και 2009, είτε για τις απευθείας συζητήσεις επιμερισμού των βαρών.

Πράγματι, αυτές οι συμμαχίες έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά ισχυρές, ικανές να προσαρμόζονται σε σημαντικές αποκλίσεις από τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά την δημιουργία τους. Το σύστημα έρχεται επίσης με άφθονη ενσωματωμένη αδράνεια, με στρατεύματα των ΗΠΑ μόνιμα αναπτυγμένα στην Ευρώπη και την Ασία. Η βαθιά εναρμόνιση των συστημάτων διοίκησης και ελέγχου, η ύπαρξη κοινών τεχνικών και διαδικαστικών κανόνων σε όλα τα επίπεδα, και η κοινή εποπτεία δυνητικών χώρων μάχης παρέχει επιπλέον έρμα στις συμμαχίες. Συνολικά, αυτό το σύστημα παρέχει στις Ηνωμένες Πολιτείες μια απαράμιλλη στρατηγική ενδοχώρα, του είδους που η Κίνα και η Ρωσία μπορούν μόνο να ονειρεύονται.

Αυτό δεν γράφεται για να πούμε ότι η επιζήμια ρητορική του Trump και η άνοδος του λαϊκισμού σε όλη την Δύση δεν θα καταπονήσει σοβαρά το σύστημα συμμαχιών. Στην πραγματικότητα, θα δοκιμαστεί όσο ποτέ άλλοτε.

Το θέμα με τις προεκλογικές υποσχέσεις του Trump είναι ότι οι εταίροι της Ουάσιγκτον περιμένουν από τους Αμερικανούς προέδρους, οι οποίοι είναι υπόχρεοι στους ψηφοφόρους τους, να πραγματοποιήσουν αυτό που λένε ότι θα κάνουν. Φυσικά, η πραγματικότητα ή η απλή στρατηγική κοινή λογική μπορεί να ωθήσει έναν πρόεδρο σε μια διαφορετική κατεύθυνση˙ αλλά αυτό δεν είναι κάτι για να στοιχηματίζει κανείς. Ο Μπους δεν εξελέγη για να εισβάλει στο Ιράκ, αλλά η 11η Σεπτεμβρίου του έδωσε την εντολή να το πράξει, ακόμη και αν το αποτέλεσμα ήταν τόσο ατυχές όπως ήταν και απροσδόκητο. Ούτε μπορεί οι ξένοι ηγέτες να παρηγορήσουν τους εαυτούς τους με το να συμπεράνουν ότι η ανταγωνιστική γλώσσα του Τραμπ [7] είναι καθαρά εργαλειακή, προσαρμοσμένη σε ό, τι νομίζει ότι μπορεί να ευχαριστήσει το κοινό του εκείνης της στιγμής, ιδίως δεδομένου ότι αυτή η ανάγνωση είναι «δίκοπο μαχαίρι». Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι τα ήπια λόγια του Τραμπ στην Παρκ ή τον Άμπε είχαν επίσης στόχο να τους καθησυχάσουν αντί να εκληφθούν ως σοβαρές δηλώσεις προθέσεων.

Επιδεινωτική της ανησυχίας είναι η διαίρεση μεταξύ των ευρωπαϊκών μελών του ΝΑΤΟ για το πώς θα ανταποκριθούν σε τρέχουσες προκλήσεις ασφαλείας όπως η σύγκρουση στην Ουκρανία. Παρά το γεγονός ότι η θέση του Ηνωμένου Βασιλείου στο ΝΑΤΟ θα παραμείνει αμετάβλητη, είναι ένα μειωμένης εστίασης μέλος, συγκλονισμένο από τις διαπραγματεύσεις για το Brexit. Η επιτυχία του λαϊκισμού σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο έχει κάνει επίσης την συμπαράταξη με τον Πούτιν ένα σημαντικό σημείο πώλησης [εικόνας] για όσους θέλουν να λαμπρύνουν τα αντι-ελίτ διαπιστευτήριά τους. Αυτό έχει προσθέσει καύσιμο στην φωτιά της αντι-κατεστημένης πολιτικής καθώς η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ολλανδία οδεύουν σε εκλογές γεμάτες αβεβαιότητα. Αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης και της Βουλγαρίας, της Τσεχικής Δημοκρατίας και της Ουγγαρίας, ευνοούν ήδη μια διευθέτηση με την Ρωσία, ενώ η έλευση ημι-αυταρχικών κυβερνήσεων στην Ουγγαρία και την Πολωνία αμφισβήτησε την έννοια των κοινών αξιών στο εσωτερικό της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Αυτή την στιγμή, η Ευρώπη μοιάζει όλο και περισσότερο με ένα σπίτι από τραπουλόχαρτα που θα μπορούσε να καταρρεύσει με το παραμικρό αεράκι.

ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Το χειρότερο σενάριο είναι ότι μέσα στον επόμενο χρόνο, το πολυμερές συμμαχικό σύστημα στην Ευρώπη θα αρχίσει να διαλύεται, με ενδεχόμενες αλυσιδωτές επιπτώσεις στην Ασία και τον Ειρηνικό. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους αυτό θα μπορούσε να εκτυλιχθεί.

Ο πρώτος εξαρτάται από το σχέδιο του ΝΑΤΟ να ενισχύσει την παρουσία του στην Ανατολική Ευρώπη. Από τον Απρίλιο μέχρι τον Μάιο του 2017, το ΝΑΤΟ πρόκειται να αναπτύξει μια «ενισχυμένη προωθημένη παρουσία» στις χώρες της Βαλτικής και την Πολωνία, μια απόφαση που ελήφθη το 2016 στην σύνοδο κορυφής του στην Βαρσοβία. Αυτό συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη στην Πολωνία μιας αμερικανικής ένοπλης δύναμης ή αλλιώς ένα σύνταγμα Stryker (ονομασμένο έτσι από έναν νέο τύπο αμερικανικού θωρακισμένου οχήματος πεζικού). Η ανάκληση αυτής της αμερικανικής συμβολής-κλειδί στην ενισχυμένη προωθημένη παρουσία, θα στείλει στους φίλους και τους εχθρούς ένα σαφές μήνυμα αμερικανικής απεμπλοκής.

Ο δεύτερος είναι ότι, ακριβώς όπως ο Πούτιν προκάλεσε τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, παρεμβαίνοντας σε στρατηγικά γκρίζες ζώνες της Ουκρανίας (όπως η Κριμαία και η Donbas), θα μπορούσε να προωθήσει ανατροπές στις περιοχές των Βαλκανίων που δεν ανήκουν ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στην ΕΕ (όπως όπως η Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο, η πΓΔΜ και η Σερβία). Η τρέχουσα διεύρυνση του ΝΑΤΟ στο Μαυροβούνιο, το οποίο στρατηγικά είναι περιθωριακό κομμάτι του εδάφους της ΕΕ, αλλά κατέχει σημαντική θρησκευτική και ιστορική αξία για την Ρωσία, θα μπορούσε να δώσει στον Πούτιν έναν λόγο να παρέμβει και να δοκιμάσει την αμερικανική αποφασιστικότητα. Στο παρελθόν, ο Ρώσος ηγέτης ανταποκρίθηκε αρκετά επιθετικά όποτε ένιωσε να προκαλείται από την Δύση: Όταν το Κοσσυφοπέδιο διακήρυξε την ανεξαρτησία του, ο Πούτιν προκάλεσε τον πόλεμο στην Γεωργία με την αναγνώριση των αυτοαποκαλούμενων κρατών της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας, και όταν η Ουκρανία ζήτησε αλλαγή καθεστώτος, ο Πούτιν προσάρτησε την Κριμαία. Μια κρίση θα μπορούσε επίσης να ξεσπάσει στην ρωσόφωνη πλειοψηφία της Υπερδνειστερίας στην Μολδαβία, την οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο Πούτιν ως δικαιολογία για να παρέμβει, ή από την ενδεχόμενη αντικατάσταση του προέδρου Αλεξάντερ Λουκασένκο στην Λευκορωσία με έναν πιο φιλο-ρώσο ηγέτη.

Ένας τρίτος τρόπος με τον οποίο ο Trump θα μπορούσε να εκτροχιάσει την συμμαχία είναι η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν [8], την οποία έχει υποσχεθεί να απορρίψει, για να «επαναδιαπραγματευθεί» ή να επιβάλει «όπως ποτέ δεν έχετε δει ένα συμφωνητικό στο παρελθόν». Εντός τεσσάρων έως 12 μηνών από την ορκωμοσία του, ο Trump θα πρέπει να αποφασίσει αν θα ανανεώσει το σύνολο των εκτελεστικών υποχωρήσεων που εκδόθηκαν από την απερχόμενη διοίκηση, οι οποίες έχουν άρει προσωρινά κάποιες από τις κυρώσεις κατά του Ιράν. Η επιλογή να μην τις ανανεώσει θα σηματοδοτήσει την πρόθεσή του να αποχωρήσει από το Κοινό Γενικό Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action), το οποίο θα προκαλέσει την συνδυασμένη αντίθεση των άλλων υπογραφόντων: Της Κίνας, της ΕΕ, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ρωσίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.

ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΗ

Εν όψει αυτών των προκλήσεων, η Ευρώπη θα μπορούσε να απαντήσει με την εξέταση τομέων στους οποίους θα μπορούσε να ενισχύσει την συνεργασία. Ο εκπρόσωπος Άμυνας του γερμανικού κυβερνώντος κόμματος της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης πρότεινε ότι η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσαν να παρέμβουν για να παράσχουν μια πυρηνική εγγύηση στους Ευρωπαίους συμμάχους τους. Αλλά αυτό ήταν στην πραγματικότητα, αν και σιωπηρά, η περίπτωση από το 1974, όταν η Ατλαντική Συμμαχία [9] δήλωσε ότι οι πυρηνικές δυνάμεις συμβάλλουν «στην συνολική ενίσχυση της συμμαχικής αποτροπής στην Ευρώπη». Παρατραβάει, επίσης, την φαντασία ότι ένας ενστικτωδώς αντι-πυρηνικός γερμανικός πληθυσμός θα καλωσόριζε μια ανανεωμένη και υψηλού προφίλ εξάρτηση από την πυρηνική αποτροπή.

Έτσι, μια πιο πιθανή αντίδραση στην απώλεια της εγγύησης της ασφάλειας των ΗΠΑ για την Ευρώπη είναι να αντισταθμίσει κατά το δυνατόν μια ρωσική πίεση με την θέσπιση φιλο-ρωσικής πολιτικής, όπως η ενίσχυση της φιλο-ρωσικής τάσης που τέθηκε από την Ουγγαρία και την Τσεχική Δημοκρατία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Θα μπορούσε επίσης να υπάρξει μια μετατόπιση από ένα πολυμερές ΝΑΤΟ σε κατά παραγγελία διμερή Σύμφωνα μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών και των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε μια τέτοια Ευρώπη, η Ρωσία θα έχει άφθονο χώρο για να πάει πολύ πιο πέρα από τα όρια της μετα-ψυχροπολεμικής Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών στην προσπάθεια να ασκήσει επιρροή.

Οι εταίροι των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ανατολική Ασία θα αντλήσουν αναμφίβολα παρόμοια μαθήματα, επιδιώκοντας να αντισταθμίσουν τις πολιτικές ασφαλείας τους προς την Κίνα -οι νέες, υπέρ της Κίνας πολιτικές των μακροχρόνιων συμμάχων των ΗΠΑ όπως οι Φιλιππίνες, είναι ένα αρχικό παράδειγμα. Μπορούν επίσης να εξετάσουν να ενισχύσουν τις εθνικές αμυντικές πολιτικές τους, και οι χώρες που έχουν εξετάσει την υιοθέτηση πυρηνικών όπλων κατά το παρελθόν όπως η Αυστραλία και η Νότια Κορέα, μπορεί να προσπαθήσουν να τα αποκτήσουν.

Φυσικά, τίποτα από αυτά δεν είναι αναπόφευκτο. Αλλά ο Trump έχει βοηθήσει να γίνει ένα τέτοιο σενάριο μια ευδιάκριτη πιθανότητα. Η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ θα πρέπει να ενεργήσει προσεκτικά και γρήγορα ώστε να προλάβει τέτοιες διαδικασίες. Αλλά το αν ο μη δοκιμασμένος νέος αρχιστράτηγος [στμ: Ο Ντόναλντ Τραμπ] και η ομάδα εθνικής ασφαλείας του μπορούν να είναι τόσο προσεκτικοί και ταχείς, επαφίεται στην εικασία του καθενός. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι το διακύβευμα για την παγκόσμια σταθερότητα και την συνέχιση της ισχύος και της επιρροής των ΗΠΑ δεν θα μπορούσε να είναι υψηλότερο.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-12-05/future-us-alliance-sy...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.factcheck.org/2016/05/whats-trumps-position-on-nato/
[2] http://nyti.ms/2eNmZ1r
[3] http://www.nytimes.com/2016/07/21/us/politics/donald-trump-issues.html?_r=0
[4] http://edition.cnn.com/2016/06/02/politics/donald-trump-nuclear-weapons-...
[5] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-11-10/trump-says-100-with-pa...
[6] http://www.nytimes.com/2001/09/27/opinion/a-new-kind-of-war.html
[7] http://www.nyti.ms/2gjA9Rg
[8] http://time.com/4267058/donald-trump-aipac-speech-transcript/
[9] http://www.nato.int/docs/comm/49-95/c740618b.htm

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition