Ο φάκελος Rex | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο φάκελος Rex

Τι να περιμένουμε από τον υπουργό Εξωτερικών του Τραμπ

Μετά από εβδομάδες αγωνίας, ο εκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump [1], επέλεξε τελικά τον Υπουργό Εξωτερικών. Την Τρίτη το πρωί, κατονόμασε τον διευθύνοντα σύμβουλο της ExxonMobil, Rex Tillerson, για την θέση αυτή, προσφεύγοντας στο Twitter λίγο μετά την ανακοίνωση για να διαλαλήσει την «τεράστια εμπειρία στην επιτυχή αντιμετώπιση όλων των τύπων των ξένων κυβερνήσεων» από τον διαλεχτό του.

Ο Tillerson είναι σαφώς ένας άνθρωπος των συμφωνιών (dealmaker). Υπό την ηγεσία του, η Exxon, η οποία δραστηριοποιείται σε έξι ηπείρους και έχει χρηματιστηριακή αξία πάνω από 390 δισεκατομμύρια δολάρια, έχει συνάψει πάνω από εκατό συμφωνίες συγχωνεύσεων και εξαγορών. Το διαπραγματευτικό στυλ του επόμενου υπουργού, παρόμοια με του επόμενου αρχηγού του [2], υπονοεί επίσης ένα ταλέντο στην δραματουργία. Η εφημερίδα New York Times αφηγείται ένα ιδιαίτερα γραφικό επεισόδιο στην Υεμένη, όπου ο Tillerson, έτοιμος να διαπραγματευτεί μια μονάδα εξαγωγής φυσικού αερίου και εξαντλημένος από την κωλυσιεργία της κυβέρνησης, «εξερράγη [3], ρίχνοντας ένα -δέκα πόντους χοντρό- βιβλίο από την μια άκρη της αίθουσας στην άλλη, και όρμησε έξω».

Αν εξαιρέσει κανείς το θέμα της ιδιοσυγκρασία, αυτό που διακρίνει τον Tillerson ως το επόμενο πρόσωπο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ είναι η σαφής κατανόησή του για το πώς τα οικονομικά κίνητρα διαμορφώνουν τις αποφάσεις της κυβέρνησης σε όλο τον κόσμο. Από την αισιόδοξη πλευρά, ο Tillerson θα μπορούσε, επομένως, να γίνει ο καταλύτης για την επιστροφή σε αυτό που ονομάζω «γεωοικονομικά» [4] -την χρήση των οικονομικών ως μέσου της τέχνης της πολιτικής – στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, μετά από 15 χρόνια κατά τα οποία η Ουάσιγκτον έχει βασιστεί σε μεγάλο βαθμό στην στρατιωτική ισχύ. Αλλά τα γεωοικονομικά είναι τελικά απλά ένα σύνολο εργαλείων. Το ερώτημα, λοιπόν, αφορά το ποιοι θα είναι οι στόχοι του νέου υπουργού Εξωτερικών –και εκείνοι του προέδρου του. Το παρελθόν του Tillerson στην Exxon παρέχει κάποιες ενδείξεις, που δεν είναι όλες τους καθησυχαστικές.

ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ ΝΟΜΙΜΟΦΡΟΣΥΝΗ

Ο Tillerson ήταν ανέκαθεν υπάλληλος της Exxon, έχοντας ηγηθεί της πετρελαϊκής εταιρείας, της μεγαλύτερης στις Ηνωμένες Πολιτείες, από το 2006. Εκείνη την εποχή, υπήρχε συχνά σημαντική δυσαρμονία μεταξύ των συμφερόντων της Exxon και εκείνων των Ηνωμένων Πολιτειών. Το 2013, για παράδειγμα, ο Tillerson πέτυχε μια ανεξάρτητη πετρελαϊκή συμφωνία με την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν, αψηφώντας άμεσα την πολιτική του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για «ένα Ιράκ» [5], πολιτική η οποία προσπάθησε να ενοποιήσει την χώρα κάτω από μια ισχυρή, κεντρική Αρχή στην Βαγδάτη. Το 2008, μετά από χρόνια φλερταρίσματος στον Λίβυο πρώην δικτάτορα, Μουαμάρ αλ-Καντάφι, η Exxon μπήκε σε έναν μακρύ κατάλογο εταιρειών πετρελαίου που προέτρεπαν το Κογκρέσο να εξαιρέσει την Λιβύη από έναν νόμο ο οποίος επιτρέπει στις οικογένειες των θυμάτων των ΗΠΑ να μηνύσουν ξένους υποστηρικτές της τρομοκρατίας. Υπό την ηγεσία του Tillerson, η Exxon έχει επίσης συνάψει επικερδείς συμφωνίες με δικτάτορες σε πλούσιους σε πετρέλαιο θύλακες της Αφρικής, επεκτείνοντας την διάρκεια ζωής των αυταρχικών καθεστώτων [6] σε μέρη όπως η Αγκόλα, το Τσαντ, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Ισημερινή Γουινέα.

Φυσικά, υπάρχει μια μακρά ιστορία στις Ηνωμένες Πολιτείες για μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες που επιδιώκουν την δική τους εξωτερική πολιτική, συχνά με τρόπους που αντιβαίνουν στα συμφέροντα των ΗΠΑ. Όπως έχει τεκμηριώσει ο ιστορικός Adam Hochschild [7], η πετρελαϊκή εταιρεία Texaco παραβίασε συμφωνίες ουδετερότητας των ΗΠΑ κατά την διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, προκειμένου να προμηθεύσει στην παράταξη των εθνικιστών καύσιμα με έκπτωση, επειδή ο τότε διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Torkild Rieber, ήταν μεγάλος θαυμαστής του Ισπανού εθνικιστή ηγέτη, Φρανσίσκο Φράνκο, και του συμμάχου του, Αδόλφου Χίτλερ.

Ο Rieber ανήκει στο παρελθόν. Αλλά η ανάγκη των πετρελαϊκών εταιρειών να ακολουθούν ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική έχει αναμφισβήτητα αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς όλο και περισσότεροι ενεργειακοί πόροι στον κόσμο έχουν επανέλθει στα χέρια κυρίαρχων [κρατών]. Παρ’ όλες τις φευγαλέες προσπάθειες ιδιωτικοποίησης της δεκαετίας του 1990, οι κυβερνήσεις, κι όχι ιδιώτες μέτοχοι, κατέχουν σήμερα 13 από τις μεγαλύτερες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο και τα τρία τέταρτα των γνωστών αποθεμάτων πετρελαίου στον κόσμο. Ιδιόκτητες πολυεθνικές εταιρείες όπως η Exxon παράγουν μόλις το 10% του πετρελαίου στον κόσμο και κατέχουν μόνο το 3% των αποθεμάτων στην γη. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι όπως ο Tillerson, έπρεπε λοιπόν να κάνουν τον διπλωμάτη, διαχειριζόμενοι σχέσεις με κυβερνήσεις που κάποιες ημέρες είναι συνεργάτες και κάποιες άλλες ήταν μεγαλύτεροι, καλύτερα χρηματοδοτούμενοι ανταγωνιστές. Όταν οι κυβερνήσεις αυτές δεν είναι σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως συμβαίνει με την Ρωσία, δεν είναι καθόλου περίεργο ότι αυτό που είναι καλό για την Exxon δεν είναι απαραίτητα καλό για την Ουάσιγκτον. Όπως παραδέχθηκε κάποτε ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της Exxon, Lee Raymond [8], η εταιρεία δεν «παίρνει αποφάσεις με βάση το τι είναι καλό για τις ΗΠΑ».

Το πραγματικό πρόβλημα, ωστόσο, δεν είναι αυτή η απόκλιση των συμφερόντων, αλλά μάλλον ότι οι αντίπαλοι των ΗΠΑ συχνά θεωρούν την Exxon και άλλες Δυτικές μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες ως πιθανούς αγωγούς άσκησης επιρροής στην Ουάσιγκτον. Μάρτυρας η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία [9], όπου, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Peter Pomerantsev, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν στοιχημάτιζε [10] ότι «οι παλιές συμμαχίες όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ σημαίνουν λιγότερα στον 21ο αιώνα από όσα οι νέοι εμπορικοί δεσμοί [που η Ρωσία] έχει καθιερώσει με κατ’όνομα ‘δυτικές’ εταιρείες, όπως η BP, η Exxon, η Mercedes και η BASF». Ουσιαστικά, ο Πούτιν υπολόγιζε ότι είχε την Exxon στο πλευρό του και ότι οι τυχόν κυρώσεις από την Δύση θα συναντούσαν σθεναρή αντίσταση από τον ενεργειακό τομέα.

Δεν ήταν ένα κακό στοίχημα [11]. Η Exxon έχει δισεκατομμύρια δολάρια επενδεδυμένα σε συμφωνίες που θα πάνε μπροστά μόνο αν αρθούν οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας, και το 2014 η εταιρεία δαπάνησε εκατομμύρια για επιρροή στην Ουάσιγκτον [12], με τις ρωσικές κυρώσεις ως ένα από τα μείζονα ζητήματά της. Αν δεν ήταν ο ρόλος της Ρωσίας στην κατάρριψη του μαλαισιανού αεροσκάφους τον Ιούλιο του 2014, που καταρρίφθηκε από συνδεδεμένους με την Ρωσία μαχητές οι οποίοι επιχειρούσαν εντός της Ανατολικής Ουκρανίας, δεν είναι καθόλου σαφές αν η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες θα είχαν εντείνει τις κυρώσεις με τον τρόπο που τελικά το έκαναν.

19122016-1.jpg

Λουόμενοι παρατηρούν πετρελαιοφόρα αγκυροβολημένα στα ανοικτά του πετρελαϊκού κόμβου Fos-Lavera κοντά στη Μασσαλία, τον Οκτώβριο του 2010. JEAN-PAUL PELISSIER / REUTERS
-------------------------------------------------

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΣΟΚ

Το αν ο Tillerson θα αντικαταστήσει τα συμφέροντά του ως εταιρικός διπλωμάτης με τις ευρύτερες ανησυχίες των Ηνωμένων Πολιτειών ή όχι, είναι ασαφές. Δεν είναι μόνο το ότι δεν διαθέτει επίσημη εμπειρία στην κυβέρνηση ή την εξωτερική πολιτική, αλλά έχει περάσει ολόκληρη την καριέρα του στην Exxon. Πράγματι, ο Tillerson έχει πετύχει ακριβώς επειδή τα έχει πάει καλά μέσα στην εταιρική κουλτούρα της Exxon. Αυτό δεν μπορεί παρά να επηρεάζει το πώς αντιλαμβάνεται ο ίδιος τον κόσμο και τα διάφορα συμφέροντα που είναι πιθανό να επιδιώξει.

Η κουλτούρα της Exxon είναι εμφανώς απομονωτική και αδιαφανής. Η εταιρεία είναι γνωστό ότι θέτει σε προτεραιότητα την ασφάλεια: Τα στελέχη προστατεύονται από ομάδες ασφάλειας σαν των μυστικών υπηρεσιών-όπως, και οι καταστροφές εγγράφων καταγράφονται στις ετήσιες στατιστικές για την ασφάλεια, σύμφωνα με το βιβλίο του ερευνητικού δημοσιογράφου Steve Coll με τίτλο Private Empire. Αλλά ίσως η ισχυρότερη θεσμική προκατάληψη της εταιρείας είναι προς την τάξη. Με δεδομένους τους μακροπρόθεσμους επενδυτικούς ορίζοντες και τα τεράστια ποσά κεφαλαίων που χαρακτηρίζουν την επίτευξη συμφωνιών στην πετρελαϊκή βιομηχανία, η Exxon από καιρό ευνοούσε την πολιτική σταθερότητα πάνω απ’ όλα. Αλλά σε πολλά μέρη του κόσμου, η σταθερότητα έρχεται με την μορφή του αυταρχικού κράτους, με προφανές κόστος για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την δημοκρατία. Και η προτίμηση [της εταιρείας] για συνέχεια, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ευσεβείς πόθους με την μορφή της εμμονής σε καθιερωμένα καθεστώτα, πέρα από το σημείο που είναι λογικό να το πράττει. Για παράδειγμα, έχοντας κάνει εκτεταμένες επενδύσεις στην Βενεζουέλα στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Exxon συνέχισε να επιχειρεί στην χώρα παρά τις αυξανόμενες ενδείξεις οικονομικής δυσλειτουργίας και πολιτικής αναταραχής. Τέλος, το 2007, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας, σύμφωνα με τον τότε πρόεδρο Ούγκο Τσάβες, απαλλοτρίωσε περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας, εκκινώντας επτά χρόνια δικαστικής διαμάχης και, τελικά, αναγκάζοντας τον Tillerson να αποδεχθεί έναν διακανονισμό για ψίχουλα.

Επιπλέον, ακόμα κι αν ο Tillerson είναι κατά κάποιον τρόπο ικανός να αποστασιοποιηθεί από αυτή την υπερβολικά επιφυλακτική στάση, θα πρέπει επίσης να ξεπεράσει τα δικά του οικονομικά συμφέροντα, τα οποία φαίνεται να είναι αναπόσπαστα δεμένα με εκείνα της Exxon. Μεγάλο μέρος της συμμετοχής των 150 εκατομμυρίων δολαρίων του Tillerson στην εταιρεία είναι σε stock options που δεν θα ωριμάσουν για πολλά χρόνια, κάτι που σημαίνει ότι δεν μπορεί εύκολα να αποκοπεί από την εταιρεία ή να αφήσει τα πάντα σε ανεξάρτητη διαχείριση. Θα μπορούσε, συνεπώς, να το βρει δύσκολο να αποφεύγει να σκέπτεται την Exxon -η οποία εκτείνεται σε περίπου 50 χώρες και έξι ηπείρους- καθώς θα διαπραγματεύεται για λογαριασμό των Ηνωμένων Πολιτειών.

ΘΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ ΥΠΕΡΧΕΙΛΙΣΕΙΣ

Ο οποιοσδήποτε μπορεί να ελπίζει ότι ο Tillerson θα δώσει προτεραιότητα στα συμφέροντα των ΗΠΑ, αλλά δεν θα πρέπει να υπολογίζει σε αυτό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κατά τις ακροάσεις για την επιβεβαίωση του διορισμού του, η Γερουσία θα πρέπει να φέρει στο προσκήνιο τις περιοχές στις οποίες τα συμφέροντα της Exxon αποκλίνουν από εκείνα των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Ρωσία είναι προφανώς η πρώτη σε αυτή τη λίστα, αλλά υπάρχουν και άλλες, όπως το Ιράκ και η Συρία, όπου η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει εργαστεί πάνω από μια δεκαετία για να αποφύγει να δώσει την εντύπωση ότι έχει εμπλακεί σε μια κατάκτηση πόρων.

Ένα άλλο σημείο τριβής θα μπορούσε να προέλθει από την δεδηλωμένη απέχθεια του Tillerson για τις κυρώσεις. Το 2014, είπε στους μετόχους της Exxon [13] ότι «δεν υποστηρίζουμε κυρώσεις γενικά, γιατί δεν τις βρίσκουμε αποτελεσματικές, εκτός αν εφαρμοστούν συνολικά και αυτό είναι πολύ δύσκολο να γίνει». Αλλά οι κυρώσεις έχουν αποδειχθεί μια ισχυρή προσθήκη στο σύγχρονο διπλωματικό οπλοστάσιο της Ουάσιγκτον, γλιτώνοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες, στην περίπτωση του Ιράν, από την ανάγκη για μια ακόμα στρατιωτική επιδρομή στην Μέση Ανατολή. Αν ο εκλεγείς πρόεδρος Trump είναι σοβαρός σχετικά με την αποφυγή παρεμβάσεων των ΗΠΑ [14], μια αλλεργία για τις κυρώσεις θα μπορούσε να στερήσει τους πολιτικούς από ένα κρίσιμο εργαλείο, ιδιαίτερα με τις εντάσεις να αυξάνονται στην κορεατική χερσόνησο και στις θάλασσες της Νότιας και της Ανατολικής Κίνας.

Υπάρχει, τέλος, το ζήτημα του κατά πόσον ένα στέλεχος του πετρελαϊκού τομέα μπορεί να είναι αξιόπιστο για την κλιματική αλλαγή. Και πράγματι, ο Tillerson, ο οποίος έχει αποκαλέσει την απειλή από την υπερθέρμανση του πλανήτη ως «πραγματική» και «σοβαρή», μπορεί να είναι καλύτερος στο θέμα αυτό από ό, τι εκείνος που σύντομα θα γίνει το αφεντικό –υπό τον Tillerson, η Exxon έχει υποστηρίξει έναν φόρο διοξειδίου του άνθρακα (έστω και ως αντικατάσταση μιας ρύθμισης), και την Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα. Ωστόσο οι επιδόσεις της εταιρείας για το κλίμα δεν πρέπει να υπερεκτιμηθούν: Η Exxon βρίσκεται υπό έρευνα [15] για το γεγονός ότι εν γνώσει της απέκρυψε αποδεικτικά στοιχεία που συνδέονται με την καύση ορυκτών καυσίμων για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Εν τω μεταξύ, αυξανόμενοι αριθμοί Αμερικανών στρατιωτικών και μυστικών αξιωματούχων αναφέρουν τώρα την κλιματική αλλαγή ως μια από τις σοβαρότερες απειλές για την εθνική ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Επομένως, ακόμη και μια αμφιθυμία σχετικά με το θέμα θα ταιριάξει άβολα με το εθνικό συμφέρον.

Ως διευθύνων σύμβουλος, ο Tillerson είπε στους δημοσιογράφους [16] το 2014 ότι «εμείς [στην Exxon] δεν παίρνουμε θέση σε κανένα γεωπολιτικό γεγονός». Αλλά ως επικεφαλής διπλωμάτης της πιο ισχυρής χώρας του κόσμου, θα πρέπει να μάθει να βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Μένει να δούμε αν μπορεί.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-12-16/rex-files

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-11-09/trump-a...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-10-06/trump-a...
[3] http://www.nytimes.com/2016/12/11/business/rex-tillerson-secretary-of-st...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-02-16/lost-art-economic-sta...
[5] http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-kurdistan-specialrepor-...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-06-03/how-end-oil-curse
[7] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/spain-s-foreign-figh...
[8] http://fivethirtyeight.com/features/rex-tillerson-is-already-a-diplomat-...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2014-08-18/why-ukrain...
[10] http://foreignpolicy.com/2014/05/05/how-putin-is-reinventing-warfare/
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-18/why-putin-too...
[12] https://www.bloomberg.com/politics/articles/2015-05-15/washington-inside...
[13] http://bigstory.ap.org/article/ba5a55b4956846b5af90962c290679ac/trumps-c...
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2016-11-30/how-trump-can-s...
[15] https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-09-07/will-exxonmobil-have-...
[16] https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-03/exxon-s-russia-exposu...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition