Η αλεπού των Φιλιππίνων

Το ταξίδι του Rodrigo Duterte στο Πεκίνο τον Οκτώβριο [1] σηματοδότησε την πρώτη επίσκεψη του προέδρου των Φιλιππίνων στην Κίνα από το 2011. Κατά την διάρκεια της περιοδείας του, ο Duterte συγκλόνισε τον κόσμο ανακοινώνοντας ότι η χώρα του θα «χωρίσει» από τον παλαιό σύμμαχό της, τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα «επανευθυγραμμιστεί» με την Κίνα. Ακόμη και πριν από αυτή την δήλωση, ο βάναυσος πόλεμος του προέδρου των Φιλιππίνων κατά των ναρκωτικών [2], οι κακολογίες κατά του προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, και η γενική εχθρότητα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες είχε κάνει πολλούς στην Ουάσιγκτον -και αλλού- να τον βλέπουν ως έναν πονοκέφαλο.

Αν και η εκκεντρική, λαϊκιστική persona του Duterte [3] έχει εκνευρίσει ηγέτες και στις δύο πλευρές του Ειρηνικού, δεν είναι αλλοπρόσαλλος όπως θέλει μερικές φορές να φαίνεται. Αντίθετα, όταν πρόκειται για την εξωτερική πολιτική, είναι ένας λογικός πολιτικός [4] με μια έντονη αίσθηση των συμφερόντων της χώρας του. Η κίνηση του Duterte προς την Κίνα είναι ένα υπολογισμένο ρίσκο: Ενδιαφέρεται περισσότερο για την εξασφάλιση οικονομικών ωφελημάτων για τις Φιλιππίνες αντί για την υπονόμευση του δικτύου ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ασία, παρά την σκληρή ρητορική του εναντίον του στρατού των ΗΠΑ. Η νέα κυβέρνηση του εκλεγμένου προέδρου Donald Trump, ως εκ τούτου, έχει να κερδίσει περισσότερα από την προώθηση μιας καλής σχέσης με τον Duterte αντί να σαμποτάρει τις προσπάθειές του να επιδιώξει στενότερους δεσμούς με την Κίνα.

ΠΡΑΞΗ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗΣ

Οι αποφάσεις του Duterte βγάζουν περισσότερο νόημα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου η εξωτερική πολιτική αποτελεί παιχνίδι επιβίωσης για μικρές χώρες. Τα κράτη της περιοχής διαμόρφωσαν τον Σύνδεσμο Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας (Association of Southeast Asian Nations, ASEAN) το 1967 ως μια αντικομμουνιστική συμμαχία, και μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ο ASEAN έχει επεκταθεί σε ένα περιφερειακό μπλοκ. Αλλά, ανεξάρτητα από τους άμεσους στόχους τους, τα μέλη του ASEAN έχουν τακτικά αναζητήσει τρόπους για να ενισχύσουν την επιρροή τους στα πιο ισχυρά κράτη. Σήμερα, με τη νοτιοανατολική Ασία για άλλη μια φορά να έχει γίνει σκακιέρα για τις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου, ο ASEAN βασίζεται στην στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ για να εξισορροπήσει έναντι της Κίνας και να διατηρήσει την περιφερειακή σταθερότητα. Τις τελευταίες δεκαετίες, αυτή η στρατηγική εξισορρόπησης υπήρξε ο πυλώνας της εξωτερικής πολιτικής των Φιλιππίνων.

Άλλα μέλη του ASEAN, όμως, δεν συμμετέχουν απλώς σε μια πράξη εξισορρόπησης. Η Κίνα μπορεί να είναι μια απειλή, αλλά είναι επίσης η χώρα με την μεγαλύτερη επιρροή [5] -και την μεγαλύτερη οικονομική δύναμη- στην περιοχή. Τα περισσότερα κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας έχουν έτσι προσπαθήσει να βάλουν στην άκρη τις συγκρούσεις με την Κίνα, ενώ θα αποκομίζουν όσο περισσότερο οικονομικό όφελος μπορούν από την σχέση τους με αυτήν. Και ειδικά από τότε που η Κίνα υιοθέτησε την «Διπλωματία της Καλής Γειτονίας» στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι οικονομικές σχέσεις Κίνας-ASEAN έχουν προχωρήσει με ταχείς ρυθμούς. Η Κίνα ήταν ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του ASEAN από το 2009 και ο κορυφαίος προορισμός για τις εξαγωγές του από το 2011. Το Πεκίνο προτιμά ιδιαίτερα την χρήση βοήθειας και δανείων με ευνοϊκούς όρους για να γοητεύσει τους γείτονές του στην νοτιοανατολική Ασία, διπλασιάζοντας την στρατηγική αυτή κατά τα τελευταία χρόνια με ένα κύμα διμερών και πολυμερών δανείων, μεταξύ άλλων και από την πρόσφατα ιδρυθείσα Τράπεζα Επενδύσεων Ασιατικών Υποδομών [6] (Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB).

Αυτό δεν είναι για να πούμε ότι τα κινεζικά δάνεια δεν συναντούν καμία αντίσταση. Αλλά οι μικρές και φτωχές χώρες της περιοχής, όπως η Βιρμανία, η Καμπότζη και το Λάος [7] ωφελούνται από την υποστήριξη της Κίνας στην ανάπτυξη των υποδομών τους. Παρά τις μακρόχρονες εδαφικές διαφορές τους, το Βιετνάμ στρέφεται προς την Κίνα ως βασικό χρηματοδότη του για τις πολυπόθητες κατασκευές στον τομέα της ενέργειας. Και πρόσφατα, η Κίνα έχει δανείσει επίσης δισεκατομμύρια δολάρια σε κρατικές τράπεζες στην Ινδονησία και αγόρασε δημόσιο χρέος της Μαλαισίας.

Ωστόσο, οι στενότεροι οικονομικοί δεσμοί με την Κίνα δεν έχουν κάνει ζημιά στους στρατιωτικούς δεσμούς των χωρών του ASEAN με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ινδονησία επεξέτεινε πρόσφατα την συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας της με την Ουάσιγκτον. Οι στρατιωτικές σχέσεις ΗΠΑ-Βιετνάμ έχουν βελτιωθεί, καθώς, με την Ουάσιγκτον να αίρει το μακροχρόνιο εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων στο Ανόι, υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι από τις δύο χώρες έχουν συνομιλίες για μεγαλύτερη επιχειρησιακή συνεργασία. Η Σιγκαπούρη, ο προορισμός για την πλειονότητα των κινεζικών επενδύσεων στη νοτιοανατολική Ασία, υπήρξε ειλικρινής στην στήριξη της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Σαφώς, οι ηγέτες της νοτιοανατολικής Ασίας βλέπουν την ασφάλεια και την οικονομία ως ξεχωριστά ζητήματα, και έχουν επιλέξει να διαφοροποιήσουν την εξωτερική πολιτική τους στην επιδίωξη των εθνικών τους συμφερόντων.

Σε αντίθεση με τους περιφερειακούς γείτονές τους, οι Φιλιππίνες τα τελευταία χρόνια έχουν απορρίψει αυτή την πραγματιστική προσέγγιση. Σίγουρα, προσπάθησαν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με την Κίνα –η Διπλωματία της Καλής Γειτονίας από την Κίνα βοήθησε όντως τις διμερείς σχέσεις των χωρών, κάτι που κορυφώθηκε με την υπογραφή 14 συμφωνιών επιχειρηματικής αξίας 1,62 δισ. δολαρίων κατά την διάρκεια της επίσκεψης του Κινέζου πρώην προέδρου Χου Ζιντάο στη Μανίλα το 2005 . Αν και δεν έχουν υλοποιηθεί όλες αυτές οι συμφωνίες, οι Κινέζοι όντως κατασκεύασαν σταθμούς παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα, φράγματα, αρδευτικά συστήματα, και γεωργικά έργα στις Φιλιππίνες. Και το Πεκίνο έχει συνομιλίες με τις Αρχές των Φιλιππίνων σχετικά με πρόσθετες επενδύσεις σε έργα παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και συγκοινωνιακά.