Αμερικανικός λαϊκισμός και φιλελεύθερη τάξη

Με λίγα λόγια, τον Νοέμβριο, πολλοί Αμερικανοί ψήφισαν [με βάση] την έλλειψη εμπιστοσύνης -όχι σε ένα συγκεκριμένο κόμμα, αλλά στις κυβερνητικές τάξεις γενικότερα και την συναφή παγκόσμια κοσμοπολίτικη ιδεολογία τους. Πολλοί ψηφοφόροι του Trump ενδιαφέρονταν λιγότερο να προωθήσουν ένα συγκεκριμένο [πολιτικό]πρόγραμμα αντί για να σταματήσουν αυτό που τους φαινόταν ότι είναι η αδυσώπητη κίνηση της χώρας τους προς την καταστροφή.

Ο Trump σε μια συγκέντρωση στο Doral, στην Φλόριντα, τον Οκτώβριο του 2015. REUTERS
--------------------------------------------------

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ

Τι σημαίνει όλο αυτό για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, μένει να το δούμε. Πολλοί προηγούμενοι πρόεδροι έπρεπε να αναθεωρήσουν ουσιαστικά τις ιδέες τους αφότου μπήκαν στο Οβάλ Γραφείο˙ ο Trump ίσως να μην αποτελεί εξαίρεση. Ούτε είναι σαφές ποια ακριβώς θα είναι τα αποτελέσματα αν προσπαθήσει να εφαρμόσει τις ανορθόδοξες πολιτικές του. (Οι Τζακσονιανοί μπορεί να απογοητευθούν από την αποτυχία και θα απομακρυνθούν ακόμη και από πρώην ήρωες που κάποτε αγκάλιαζαν˙ αυτό συνέβη στον πρόεδρο George W. Bush, και θα μπορούσε να συμβεί στον Trump, επίσης).

Αυτή την στιγμή, οι Τζακσονιανοί είναι επιφυλακτικοί σχετικά με την πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών για την παγκόσμια δέσμευση και για το οικοδόμημα της φιλελεύθερης τάξης -αλλά περισσότερο λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης στους ανθρώπους που διαμορφώνουν την εξωτερική πολιτική παρά από την επιθυμία για ένα συγκεκριμένο εναλλακτικό όραμα. Αντιτίθενται στις πρόσφατες εμπορικές συμφωνίες όχι επειδή δεν καταλαβαίνουν τις λεπτομέρειες και τις συνέπειες των όρων αυτών των εξαιρετικά πολύπλοκων συμβάσεων, αλλά επειδή έχουν φθάσει να πιστεύουν ότι οι διαπραγματευτές των συμφωνιών αυτών δεν έχουν κατ’ ανάγκη στην καρδιά τους τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι περισσότεροι Τζακσονιανοί δεν είναι ειδικοί της εξωτερικής πολιτικής και δεν περιμένουν ποτέ να γίνουν ειδικοί. Γι’ αυτούς, η ηγεσία είναι απαραιτήτως ένα θέμα εμπιστοσύνης. Αν πιστεύουν σε έναν ηγέτη ή σε ένα πολιτικό κίνημα, είναι διατεθειμένοι να δεχθούν πολιτικές που φαίνονται αντι-διαισθητικές και δύσκολες.

Δεν έχουν πλέον τέτοια εμπιστοσύνη στο αμερικανικό κατεστημένο, και εκτός εάν και έως ότου μπορέσει να αποκατασταθεί, θα κρατούν την Ουάσιγκτον υπό αυστηρό έλεγχο. Για να παραφράσω αυτό που έγραψε ο νεοσυντηρητικός διανοούμενος Irving Kristol για τον γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθι το 1952, υπάρχει ένα πράγμα που οι Τζακσονιανοί ξέρουν για τον Trump -ότι είναι κατηγορηματικά με το μέρος τους. Σχετικά με τις ελίτ της χώρας τους, αισθάνονται ότι δεν βλέπουν κάτι τέτοιο. Και οι ανησυχίες τους δεν είναι όλες αθέμιτες, γιατί το σχέδιο των Ηνωμένων Πολιτειών για την οικοδόμηση της παγκόσμιας τάξης δύσκολα θα ανθίσει.

Κατά το παρελθόν τέταρτο του αιώνα, οι Δυτικοί πολιτικοί ξετρελάθηκαν με κάποιες επικίνδυνα υπεραπλουστευμένες ιδέες. Πίστευαν ότι ο καπιταλισμός είχε εξημερωθεί και δεν θα δημιουργήσει πλέον οικονομικές, κοινωνικές ή πολιτικές αναταραχές. Θεώρησαν ότι οι ανελεύθερες ιδεολογίες και πολιτικά αισθήματα είχαν μείνει στον σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας και ότι τα πίστευαν μόνο «πικραμένοι» ηττημένοι -ανθρώπους που «προσκολλώνται στα όπλα ή την θρησκεία ή την αντιπάθεια προς τους ανθρώπους που δεν είναι σαν κι αυτούς … ως έναν τρόπο για να εξηγήσουν τις απογοητεύσεις τους», όπως το έθεσε περίφημα ο Μπαράκ Ομπάμα [6] το 2008. Ο χρόνος και οι συνήθεις διαδικασίες της ιστορίας θα λύσουν το πρόβλημα˙ το να κατασκευαστεί μια φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη ήταν απλά ένα ζήτημα δουλειάς πάνω στις λεπτομέρειες.

Δεδομένων τέτοιων απόψεων, πολλές πρόσφατες εξελίξεις -από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας μέχρι την οικονομική κρίση και την πρόσφατη αύξηση του θυμωμένου εθνικιστικού λαϊκισμού και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού- ήρθαν ως μια βάναυση έκπληξη. Είναι όλο και πιο σαφές ότι η παγκοσμιοποίηση και η αυτοματοποίηση βοήθησαν να σπάσει το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που διασφάλιζε την μεταπολεμική ευημερία και την εγχώρια κοινωνική ειρήνη, και ότι το επόμενο στάδιο της καπιταλιστικής ανάπτυξης θα αποτελέσει πρόκληση για τα ίδια τα θεμέλια τόσο της παγκόσμιας φιλελεύθερης τάξης όσο και πολλών από τους εθνικούς πυλώνες της.

Σε αυτή τη νέα παγκόσμια αταξία, η δύναμη των πολιτικών της ταυτότητας δεν μπορεί πλέον να αμφισβητηθεί. Οι Δυτικές ελίτ πίστευαν ότι στον 21ο αιώνα, ο κοσμοπολιτισμός και η παγκοσμιοποίηση θα θριαμβεύσουν επί του αταβισμού και της φυλετικής νομιμοφροσύνης. Απέτυχαν να καταλάβουν τις βαθιές ρίζες της πολιτικής ταυτότητας στην ανθρώπινη ψυχή και την ανάγκη αυτές οι ρίζες να βρουν πολιτική έκφραση και στις πολιτικές αρένες, εγχωρίως και διεθνώς. Και απέτυχαν να κατανοήσουν ότι οι ίδιες οι δυνάμεις της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης που προώθησαν ο κοσμοπολιτισμός και η παγκοσμιοποίηση θα δημιουργήσουν αναταράξεις και τελικά αντίσταση, όπως η Gemeinschaft (δηλαδή, η κοινότητα) αντεπιτέθηκε στην ορμητική Gesellschaft (δηλαδή, την κοινωνία της αγοράς), με τους κλασικούς όρους που προτιμούσαν οι κοινωνιολόγοι έναν αιώνα πριν.

Η πρόκληση για τις διεθνείς πολιτικές στις μέρες που έρχονται είναι επομένως λιγότερο το να ολοκληρωθεί το έργο του χτισίματος της παγκόσμιας φιλελεύθερης τάξης κατά μήκος συμβατικών γραμμών από όσο το να βρεθεί ένας τρόπος για να σταματήσει η διάβρωση της φιλελεύθερης τάξης και να ανατοποθετηθεί το παγκόσμιο σύστημα σε μια πιο βιώσιμη βάση. Η διεθνής τάξη θα πρέπει να βασίζεται όχι μόνο στην συναίνεση των ελίτ και τις ισορροπίες της εξουσίας και της πολιτικής, αλλά και στις ελεύθερες επιλογές των εθνικών κοινοτήτων -κοινοτήτων που πρέπει να αισθάνονται προστατευμένες από τον έξω κόσμο ακριβώς όσο θέλουν και να επωφελούνται από την εμπλοκή τους με αυτόν.