Ο Trump βάζει στο στόχαστρο την Ευρωπαϊκή Ένωση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο Trump βάζει στο στόχαστρο την Ευρωπαϊκή Ένωση

Γιατί η ΕΕ δεν θα ενοποιηθεί ως αντίδραση
Περίληψη: 

Ο δρόμος που έχει μπροστά της η ΕΕ είναι απότομος. Καθώς διαχειρίζεται τις συνέπειες της εκλογής του Τραμπ, θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τις δικές της αδυναμίες. Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορεί να έχουν πέσει σε μια βαθύτερη τρύπα.

Η KATHLEEN R. MCNAMARA είναι καθηγήτρια Κυβερνητικής και Διεθνούς Υπηρεσίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Politics of Everyday Europe: Constructing Authority in the European Union. Μπορείτε να την ακολουθείτε στο Twitter @ProfKMcNamara [1].

Λίγες μέρες πριν από την ορκωμοσία του ως πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Donald J. Trump [2] έβαλε στο στόχαστρο τους σημαντικότερους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε συνέντευξή του [3] που δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα από την γερμανική Bild και τους Times του Λονδίνου στις 15 Ιανουαρίου, ο Trump υποτίμησε το ΝΑΤΟ ως «απαρχαιωμένο», επέπληξε την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ για την δεκτικότητα της κυβέρνησής της προς τους αιτούντες άσυλο, και φάνηκε να υποστηρίζει την διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης [4], αποκαλώντας την «όχημα για την Γερμανία». Οι παρατηρήσεις αυτές ήρθαν δύο ημέρες μετά από μια διαφορετική βόμβα: Στις 13 Ιανουαρίου, Anthony Gardner, ο απερχόμενος πρέσβης των ΗΠΑ στην ΕΕ, δήλωσε ότι αξιωματούχοι από την ομάδα μετάβασης του Trump είχαν καλέσει τους ηγέτες της ΕΕ [5] και ρώτησαν ποια χώρα της ΕΕ θα ήταν «η επόμενη που θα φύγει».

Τα λόγια του Trump σηματοδότησαν μια εξαιρετική παρέκκλιση από τους κανόνες της μεταπολεμικής διατλαντικής σχέσης. Επί δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξαν ο πιο σημαντικός εταίρος ο ένας του άλλου για την εξωτερική πολιτική, στενά συνδεδεμένες με ένα πλέγμα συμμαχιών και θεσμών, πάντα μαζί στην προώθηση των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών, και εμπορευόμενες και επενδύοντας μεταξύ τους σε πρωτοφανή επίπεδα. Ιδίως υπό το πρίσμα της αβεβαιότητας που περιβάλλει την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, οι παρατηρήσεις του Τραμπ σόκαραν πολλούς παρατηρητές που υποστηρίζουν την διατλαντική σχέση και την ευρύτερη φιλελεύθερη τάξη που αυτή εγγυάται.

Μήπως οι επιθέσεις του Τραμπ γυρίσουν σαν μπούμερανγκ, ενθαρρύνοντας τις χώρες της ΕΕ να ενοποιηθούν εναντίον του; Ένας αριθμός Ευρωπαίων ηγετών το έχουν προτείνει. «Εμείς οι Ευρωπαίοι έχουμε την τύχη μας στα χέρια μας», δήλωσε η Μέρκελ στις 16 Ιανουαρίου, σε μια δυναμική απάντηση στις παρατηρήσεις του Τραμπ. Άλλοι έχουν αντηχήσει τον Γάλλο υπουργό Οικονομικών Michel Sapin, ο οποίος δήλωσε στις 17 Ιανουαρίου ότι «όσο περισσότερο [ο Trump] κάνει τέτοιου είδους δηλώσεις, τόσο περισσότερο οι Ευρωπαίοι έρχονται πιο κοντά» [μεταξύ τους].

Δυστυχώς για τους υποστηρικτές του ευρωπαϊκού σχεδίου, η πρόβλεψη του Sapin είναι απίθανο να επαληθευθεί. Αντί να ενοποιήσει την ΕΕ, ο εμφανής ευρωσκεπτικισμός του Trump μπορεί να την υπονομεύσει με το να αναδεύσει την λαϊκή οργή εναντίον εσωτερικών εχθρών: Τους απρόσωπους τεχνοκράτες της ΕΕ και τις περιφρονημένες εθνικές ελίτ που φαίνονται αποσυνδεδεμένοι από τα καθημερινά προβλήματα των περισσότερων ευρωπαϊκών λαών.

25012017-1.jpg

Σε μια διαδήλωση ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ στο Λονδίνο, τον Φεβρουάριο του 2003. PETER MACDIARMID / REUTERS
-----------------------------------------------------

ΟΠΩΣ ΚΑΝΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ

Ποιοι είναι οι λόγοι να πιστεύουμε ότι η προεδρία του Trump θα μπορούσε να οδηγήσει στην αναζωογόνηση της ΕΕ [6]; Ο πρώτος είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να καθορίζουν την ταυτότητά τους, όχι μόνο σε σχέση με εκείνους με τους οποίους μοιράζονται αξίες και κουλτούρες, αλλά και σε αντίθεση με εκείνους με τους οποίους δεν το κάνουν. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν από καιρό υποστηρίξει ότι η απότομη κατασκευή ενός «άλλου» ενθαρρύνει την αλληλεγγύη μιας ομάδας. Με την πρώτη ματιά, φαίνεται ότι ο Trump θα μπορούσε να παίξει ακριβώς αυτόν τον ρόλο.

Η Δύση έχει σίγουρα δει αυτό το είδος της δυναμικής και παλαιότερα. Δείτε τις πανευρωπαϊκές αντιπολεμικές διαδηλώσεις [7] που πραγματοποιήθηκαν στις 15 Φεβρουαρίου του 2003 στην Αθήνα, στο Ελσίνκι, στο Λονδίνο, στη Μαδρίτη, στο Παρίσι και στην Ρώμη, όταν εκατομμύρια διαδήλωσαν κατά του τότε προέδρου Τζορτζ Μπους και της επικείμενης εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ. Οι πολίτες σε ολόκληρη την ΕΕ καθύβριζαν τον Μπους για αυτό που θεωρούσαν ως ανελεύθερη πολεμοκαπηλεία και απόρριψη των διεθνών συνθηκών για την κλιματική αλλαγή και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ευρωπαίοι διανοούμενοι όπως ο Ζακ Ντεριντά και ο Jürgen Habermas χαιρέτισαν τις διαδηλώσεις ως απόδειξη μιας επανενωμένης ηπείρου.

Πολλά έχουν συμβεί από τότε για να αποδυναμώσουν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Μια παγκόσμια οικονομική κρίση και μια αλματώδης ανισότητα εισοδημάτων έφεραν οικονομική στασιμότητα σε εκατομμύρια ανθρώπους και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Πολλοί Ευρωπαίοι βλέπουν τώρα την ΕΕ είτε ως πηγή του προβλήματος (ειδικά στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση της ευρωζώνης) είτε ως εξάρτημα του προβλήματος, και κατηγορούν τις πολιτικές της ΕΕ που υποστηρίζουν τα ανοιχτά σύνορα και την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων [ως υπεύθυνες] για ένα μεγάλο μέρος της ταλαιπωρίας της Ευρώπης. Το ολοένα και πιο δημοφιλές επιχείρημα ότι η ΕΕ κυβερνάται από τεχνοκράτες ειδικούς και κατεστημένες κομματικές ελίτ που δεν έχουν επαφή με τους ανθρώπους, δίνει στους λαϊκιστές όλο το υλικό που χρειάζονται για να κερδίσουν στην κάλπη, όπως συνέβη με την ψηφοφορία για το Brexit.

Υπό το πρίσμα αυτό, ο Trump μπορεί να φαίνεται περισσότερο σαν σύμμαχος παρά σαν «άλλος». Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί από τους λαϊκιστικές ηγέτες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των επικεφαλής του «Εθνικού Μετώπου» της Γαλλίας [8] και των ιταλικών «Κίνημα των Πέντε Αστέρων» και «Λίγκα του Βορρά», έχουν αγκαλιάσει [9] τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ. (Το ίδιο έχει κάνει και το βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα, το μόνο κεντρώο κόμμα στην ΕΕ που το έχει πράξει).