Πού διαφέρουν Τραμπ και Πούτιν

Οι πρώτες ημέρες του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, στο Οβάλ Γραφείο -βαρυφορτωμένες από ερωτήματα περί ψευδών ειδήσεων, παραπληροφόρηση, και επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων- μοιάζουν πολύ με εκείνες του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Δεκαέξι χρόνια πριν, ο Πούτιν ήταν στις πρώτες μέρες της αναμόρφωση της πολιτικής και της κοινωνίας της χώρας του, μετά την άνοδό του στην εξουσία το προηγούμενο έτος. Έχοντας ήδη κάμψει την ανεξαρτησία των κορυφαίων βιομηχανιών, όπως της μεγαλύτερης αυτοκινητοβιομηχανίας και του μεγαλύτερου εξαγωγέα μετάλλων της χώρας, ο πρόεδρος έστρεψε την προσοχή του στον άλλοτε ζωηρό ελεύθερο Τύπο. Τον Απρίλιο του 2001, ένας κρατικά ελεγχόμενος μέτοχος μειοψηφίας στον μοναδικό ανεξάρτητο εθνικό τηλεοπτικό σταθμό της Ρωσίας, το NTV, ανακοίνωσε ότι ήθελε να εκδιώξει τους διευθυντές του σταθμού για να σώσει τον σταθμό από μια επικείμενη χρεοκοπία. Δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές αψήφησαν τις άσχημες μετεωρολογικές συνθήκες μια μονότονη, υγρή ημέρα έξω από τα σοβιετικής εποχής στούντιο του σταθμού στο βόρειο τμήμα της Μόσχας για να καταγγείλουν την ξαφνική ανησυχία για τα οικονομικά του NTV και το γεγονός ότι ένας μέτοχος της μειοψηφίας θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μια τέτοια σαθρή δικαιολογία για να εκτροχιάσει την εταιρεία.

Έχοντας καταφύγει στα γραφεία στον επάνω όροφο, αντιστεκόμενοι δημοσιογράφοι επέσπευσαν να καλύψουν την αντιπαράθεση ζωντανά καθώς ένα ρεύμα διασημοτήτων και βουλευτών της αντιπολίτευσης έφθαναν για να πιούν, να καπνίσουν και να κάνουν αστεία στο γραφείο του διευθυντή, Yevgeny Kisleyov. Αλλά έκαναν λίγα για να διαλύσουν την αίσθηση της επικείμενης καταστροφής. Ο Kiselyov, ο πιο έγκυρος εκφωνητής ειδήσεων της Ρωσίας, που ήταν μεταξύ των πιο διεισδυτικών επικριτών της κυβέρνησης, είπε το αυτονόητο. «Αυτό δεν είναι μια οικονομική υπόθεση», μου είπε ο άψογα χτενισμένος δημοσιογράφος εκείνη την εποχή, κάνοντας μια κομψή κίνηση με το τσιγάρο του. «Αυτή είναι μια επιθετική κατάληψη από την κυβέρνηση. Θέλει να εθνικοποιήσει το κανάλι, επειδή κάνουμε ερωτήσεις. ‘Ποιος είναι ο κ Πούτιν;’, για παράδειγμα. Άλλα κανάλια έχουν την απάντηση σε αυτό. Είναι έτοιμη για αυτούς από το Κρεμλίνο. Είναι ένας εθνικός ήρωας, μια ιδιοφυΐα!». Εν τω μεταξύ, ο Πούτιν -το μόνο πρόσωπο του οποίου η γνώμη πραγματικά έχει σημασία- διατηρούσε απόλυτη σιγή ασυρμάτου.

Σύντομα έγινε σαφές ότι καμία πραγματική δημόσια κατακραυγή δεν ήταν επικείμενη, επειδή οι περισσότεροι Ρώσοι είτε υποστήριζαν τις ενέργειες του Πούτιν είτε δεν ενδιαφέρονταν αρκετά για να καταγράψουν την διαφωνία τους. Στις 3 π.μ. το Σάββατο της επόμενης εβδομάδας, φύλακες ασφαλείας εισέβαλαν στο στούντιο και έξωσαν τους δημοσιογράφους, γυρίζοντας γρήγορα μια σημαντική σελίδα στην μετα-σοβιετική ιστορία της Ρωσίας. Με συμπληρωμένο άλλο ένα βήμα της σταδιακής εδραίωσης της εξουσίας του Πούτιν, [ο Πούτιν] προχώρησε σε άλλους στόχους στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, κεντρίζοντας μεθοδικά την πολιτική και την δημόσια αντίδραση.

ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ, ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΤΟΥ ΤΡΑΜΠ

Δέκα πέντε χρόνια μετά, ο Trump εισέρχεται στον Λευκό Οίκο διεξάγοντας αμείλικτες επιθέσεις στους αντιπάλους του, τόσο στην αντιπολίτευση όσο και στο ίδιο του το κόμμα, παρατάσσοντας έναν ένθερμο εθνικισμό και θρασύτητα πεζοδρομίου στις πράξεις του αυτές. Οι επιθέσεις του εναντίον των μέσων μαζικής ενημέρωσης έχουν συμπεριλάβει το ξεχώρισμα δημοσιογράφων για να τους γελοιοποιήσει προσωπικά και την επισήμανση του CNN, της εφημερίδας New York Times και άλλων μέσων ως παραγωγούς ψευδών ειδήσεων.

Όπως ο Πούτιν, ο Τραμπ βλέπει την αποδυνάμωση των αξιών στις οποίες βασίζεται η Δυτική φιλελεύθερη τάξη και της ανοικτότητάς της ως απαραίτητη για την διατήρηση της υποστήριξης προς το πρόσωπό του. Η προσωρινή απαγόρευση του Τραμπ στους ταξιδιώτες από επτά χώρες μουσουλμανικής πλειοψηφίας, οι επιθέσεις στο δικαστικό σώμα, καθώς και άλλα μέτρα που θεσπίστηκαν από μια ομοβροντία εκτελεστικών αποφάσεων, καθιστούν δύσκολο να αρνηθεί τις αυταρχικές τάσεις του.

Παρ’ όλα αυτά, ο Trump διαφέρει από τον Πούτιν από τουλάχιστον μία κρίσιμη άποψη. Σχεδόν όλα όσα έχει πει και κάνει ο Πούτιν για να εδραιώσει την εξουσία του έχουν υπολογιστεί ψυχρά για να επεκτείνει σταθερά τον αυταρχισμό του. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Ρώσος πρόεδρος βλέπει τα υψηλά ποσοστά αποδοχής του ως πυλώνα της προσωπικής του δύναμης που υποστηρίζει τον πολύ σημαντικό ρόλο του ως υπέρτατος εθνικός ηγέτης της χώρας. Αντιμέτωπος με εμπόδια το κόστος των οποίων έχει θεωρήσει πολύ μεγάλο, υποχώρησε, ίσως με πιο αξέχαστο το περιστατικό όταν θυμωμένοι συνταξιούχοι έφραξαν κύριες αρτηρίες σε μεγάλες πόλεις για να διαμαρτυρηθούν για τις αλλαγές στο σύστημα κοινωνικών παροχών το 2005.

Για τον Τραμπ, ο οποίος είδε την προεκλογική του εκστρατεία ως μια επιχειρηματική ευκαιρία -που όχι μόνο αύξησε την εμπορική εικόνα του δισεκατομμυριούχου, αλλά και διοχέτευσε τα εκατομμύρια δολάρια των χορηγών του στην εταιρεία του για την χρήση του αεροπλάνου του, των ξενοδοχείων του, και άλλων υπηρεσιών- και ο οποίος φαίνεται να αντιμετωπίζει την προεδρία ως ένα άλλο μέσο τροφοδότησης μιας πείνας για θεαματικότητα, η δημοσιότητα είναι υψίστης σημασίας. Η τάση του Τραμπ να ορμά στους επικριτές του μπορεί τον διατηρεί στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής, αλλά έχει ήδη κλονίσει την ασφάλεια των ΗΠΑ και βύθισε την κυβέρνησή του σε κρίση. Με την σειρά του, το χάος γύρω από την διοίκηση Trump έχει βοηθήσει περαιτέρω την Μόσχα σε έναν από τους μεγαλύτερους στόχους της: Να αποδυναμώσει την επιρροή και την ισχύ των ΗΠΑ. Πιθανώς ενθαρρυμένος να εξερευνήσει νέους ορίζοντες, ο Πούτιν φαίνεται να έχει αρχίσει προσεκτικά να προωθεί το πλεονέκτημά του. Μετά από ένα έτος σχετικής ησυχίας στην ανατολική Ουκρανία, οι υποστηριζόμενοι από την Ρωσία αυτονομιστές ενέτειναν πρόσφατα τις επιθέσεις που σκότωσαν δεκάδες ανθρώπους μέχρι να απωθηθούν από τις ουκρανικές δυνάμεις. Και οι ειδήσεις της Τρίτης ότι η Μόσχα έχει αναπτύξει κρυφά έναν νέο πύραυλο cruise που παραβιάζει μια καθοριστική πυραυλική συνθήκη του 1987, παρουσιάζει στον Τραμπ το είδος των μεγάλων προκλήσεων που σάστιζαν την κυβέρνηση Ομπάμα. Κατά την διάρκεια του Σαββατοκύριακου, ρωσικά προπαγανδιστικά κρατικά κανάλια είχαν ήδη επιστρέψει στις προειδοποιήσεις για τους κινδύνους από έναν «μονοπολικό», υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, κόσμο μετά από πολλές εβδομάδες που χαρακτηρίζονταν κυρίως από επαίνους για τον Trump. Σε μια χώρα της οποίας οι ηγέτες αντιμετωπίζουν την σάτιρα σαν να είναι κρυπτονίτης, δεν ήταν αμελητέο ότι η ναυαρχίδα των κυριακάτικων ειδησεογραφικών εκπομπών στην Ρωσία μέχρι που αναμετέδωσε μερικές από τις πιο αιχμηρές παρωδίες του Trump από το Saturday Night Live.

Ωστόσο, ο Trump έχει δείξει σημάδια ότι μπορεί να μην είναι έτοιμος να συναινέσει στα σχέδια του Πούτιν. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος, όπως και ο Πούτιν, διατηρεί το κύρος του εν μέρει μέσω απρόσμενων κινήσεων και φαινομενικών ανατροπών πάνω σε ψέματα -όπως το εφεύρημά του ότι μια μαζική εκλογική νοθεία τον εμπόδισε από το να κερδίσει την λαϊκή ψήφο τον Νοέμβριο- έχει ήδη μετατοπιστεί μακριά από την ρητορική της προεκλογικής του εκστρατείας υποδεικνύοντας ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας θα παραμείνουν στην θέση τους για την ώρα. Και νωρίτερα αυτόν τον μήνα, η Nikki Haley, που εγκαταστάθηκε πρόσφατα ως πρέσβειρα του Τραμπ στα Ηνωμένα Έθνη, κατηγόρησε δημοσίως τις «επιθετικές ενέργειες» της Ρωσίας για την βία στην Ουκρανία. Πρόσθεσε ότι «η Κριμαία είναι τμήμα της Ουκρανίας».

Δεδομένης μιας τέτοιας ρητορικής, οι πιθανότητες είναι υψηλές ότι οι δύο εξοπλισμένες με πυρηνικά κυβερνήσεις θα το παρατραβήξουν σε κάποιο σημείο -μια προοπτική που δεν προσφέρει καμία άνεση. Το Κρεμλίνο έχει ήδη πει ότι γίνεται νευρικό σχετικά με την αξιοπιστία του επιρρεπούς σε κρίσεις Λευκού Οίκου υπό τον Τραμπ, με κορυφαίους αξιωματούχους να θεωρούν ότι για την αποπομπή του συμβούλου εθνικής ασφαλείας Mike Flynn αυτή την εβδομάδα –επειδή είπε ψέματα ότι διαβεβαίωσε την Μόσχα σχετικά με την χαλάρωση των κυρώσεων- ευθύνεται μια εκστρατεία από επικριτές. «Ο Trump είναι ο επόμενος στόχος», έγραψε στο tweeter ο κορυφαίος βουλευτής Aleksei Pushkov.

Όπως και αν αναπτυχθούν οι σχέσεις, ο πρωταρχικός κίνδυνος είναι ότι είτε μέσω συμπαιγνίας είτε μέσω σύγκρουσης, ο Trump, ο Πούτιν και άλλοι ηγέτες του κόσμου που αντιμετωπίζουν την εξωτερική πολιτική ως ένα παιχνίδι μεγάλων δυνάμεων του 19ου αιώνα, μπορούν να παγιώσουν την επιστροφή σε μια γεωπολιτική με γνώμονα τον εθνικισμό. Παρότι το αμοιβαίο συμφέρον τους στην διατήρηση των μύθων που χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν υποστήριξη -απειλές από εξωτερικούς εχθρούς, μια «πέμπτη φάλαγγα» εγχωρίως- θα μπορούσε να τους οδηγήσει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, είναι ενωμένοι στο κοινό τους συμφέρον της υπονόμευσης της Δυτικής φιλελεύθερης τάξης.

ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΩΝ ΗΠΑ;

Σίγουρα, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πολύ διαφορετικές από πολλές απόψεις, μεγάλες και μικρές -από την θεμελίωση των Ηνωμένων Πολιτειών στην φιλοσοφία του Διαφωτισμού και την μακροζωία των δημοκρατικών παραδόσεων μέχρι την αντοχή της κοινωνίας των πολιτών της σήμερα. Αλλά οι χώρες έχουν γίνει παρόμοιες σε δύο σημαντικά σημεία μετά την ορκωμοσία του Trump στις 20 Ιανουαρίου. Αμφότερες έχουν ηγέτες που ανέλαβαν τα καθήκοντά τους με έναν λαϊκισμό που έπιασε απροετοίμαστους τους αντιπάλους τους, ανατρέποντας τα πολιτικά κατεστημένα των χωρών τους με πολέμους κουλτούρας που βοήθησαν στο «διαίρει και βασίλευε» επί των επικριτών τους. Οι καταστροφικές επιθέσεις τους στους επικριτές τους, έχουν επίσης προκαλέσει τους αντιπάλους τους να πιστεύουν ότι η μόνη τους πορεία δράσης είναι να αντισταθούν στα καθεστώτα με κάθε κόστος. Παρά το γεγονός ότι ο Trump μπορεί να μην έχει ακόμη δείξει σημάδια της θέλησης του Πούτιν να κλείσει επικριτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεν δίστασε να ευχηθεί να κλείσουν. Η νομοταγής αντιπολίτευση και ο συμβιβασμός -αυτά τα βασικά συστατικά των δημοκρατιών- δείχνουν πιο απίθανα μέρα με την ημέρα.

Με την Δημοκρατική μειονότητα στο Κογκρέσο των ΗΠΑ δέσμια και τους Ρεπουμπλικάνους προσδεδεμένους στον Trump, είναι απίθανο ότι το νομοθετικό σώμα θα εκπληρώσει το συνταγματικό καθήκον του ως ένας έλεγχος για την εκτελεστική εξουσία. Μάρτυρας η επιβεβαίωση του φίλου του Πούτιν, Rex Tillerson, ως υπουργού Εξωτερικών. (Ο Tillerson έχει μηδενική κυβερνητική εμπειρία). Δυστυχώς, πολλοί Αμερικανοί δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν την πλήρη έκταση της απειλής. Η απρόσμενη ταξιδιωτική απαγόρευση του Trump δεν ήταν απλά μια λαθεμένη προσπάθεια να κρατήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ασφαλείς ή τροφή για την βασική εκλογική πελατεία του -ήταν επίσης μια επίθεση κατά των δημοκρατικών θεσμών της χώρας. Δύσκολα αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι ένας από τους κύριους συντάκτες της, ο ακροδεξιός σύμβουλος του Τραμπ, Stephen Bannon, έχει επαινέσει τις επιδόσεις του Βλαντιμίρ Λένιν ως ταραχοποιού [1].

Σχεδόν δύο δεκαετίες από τότε που ανήλθε στην εξουσία, ο Πούτιν συνεχίζει να εδραιώνει τον εαυτό του με νέους νόμους και αιφνίδιες γραφειοκρατικές αναδιοργανώσεις. Μόνο ο ίδιος μπορεί να πει πότε θα μπορούσε να αφήσει την εξουσία. Στην Ουάσιγκτον, τώρα που ο Τραμπ είναι στο Λευκό Οίκο, μπορεί να χρειαστεί μια λαϊκή εξέγερση για να απομακρυνθεί. Σε αντίθεση με τον Πούτιν, όμως, μάλλον δεν θα το ξέρει αν έχει περάσει την τελική γραμμή. Εν τω μεταξύ, θα ζούμε σε πολύ επικίνδυνους καιρούς.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2017-02-15/wh...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.thedailybeast.com/articles/2017/01/31/steve-bannon-s-long-lov...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition