Η διαμεσολάβηση στην Βενεζουέλα είναι καταδικασμένη να αποτύχει | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η διαμεσολάβηση στην Βενεζουέλα είναι καταδικασμένη να αποτύχει

Το Καράκας πρέπει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες

Από τον Μάιο του 2016 [2], η Ένωση Δημοκρατιών της Νότιας Αμερικής (UNASUR), ένας διακυβερνητικός οργανισμός που αποτελείται από 12 κράτη της Νότιας Αμερικής, προσπάθησε να μεσολαβήσει μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, με την ελπίδα να αποτρέψει μια κατάρρευση. Τον Οκτώβριο, αφότου η ελεγχόμενη από την κυβέρνηση της Βενεζουέλας εκλογική επιτροπή (CNE), αρνήθηκε ένα συνταγματικό δημοψήφισμα και ανέστειλε επ' αόριστον τις τοπικές εκλογές -εμποδίζοντας ένα εκλογικό ψήφισμα μέχρι τις προεδρικές εκλογές του 2018- το Βατικανό παρενέβη.

10072017-1.jpg

Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, Nicolás Maduro, σε μια στρατιωτική παρέλαση στο Καράκας, τον Ιούλιο του 2017. MARCO BELLO / REUTERS
------------------------------------------------------------

Αυτές οι προσπάθειες διαμεσολάβησης έχουν προφανώς αποτύχει, χάρη στην αδυναμία από την πλευρά των διαμεσολαβητών και άλλων εξωτερικών μερών να επιβάλουν πραγματικό κόστος στην κυβέρνηση. Από τον Μάρτιο, η κυβέρνηση Maduro έχει καταστείλει βίαια διαδηλώσεις στους δρόμους με αποτέλεσμα πάνω από 70 θανάτους, και συνεχίζει να κρατά φυλακισμένους τουλάχιστον 120 από τους πολιτικούς αντιπάλους της [3]. Η κυβέρνηση αντιστάθηκε στις εκκλήσεις για διεξαγωγή εκλογών πριν από το 2018, αρνήθηκε να αναγνωρίσει το δικαίωμα για ένα δημοψήφισμα συνταγματικής ανάκλησης και, πιο πρόσφατα, ζήτησε την αναθεώρηση του συντάγματος από μια παράνομη συντακτική συνέλευση. Ωστόσο, δεν αντιμετώπισε καμία συνέπεια από τους διαμεσολαβητές.

Εν τω μεταξύ, η οικονομική και κοινωνική κατάσταση σε μια χώρα που ήταν μια από τις πλουσιότερες της περιοχής, καταρρέουν. Περίπου το 11,4% [4] των παιδιών της Βενεζουέλας είναι υποσιτισμένο και το 10,5% [5] του εργατικού δυναμικού της είναι άνεργο. Η οικονομία βρίσκεται σε τροχιά συρρίκνωσης για τρίτο συνεχές έτος, με το ΑΕΠ να μειώνεται κατά 20,7% [6] κάτω από το επίπεδο του 2014 και ο πληθωρισμός αναμένεται να φτάσει το 1.700%.

Καθώς οι προσπάθειες διαμεσολάβησης πρώτα παρέπαιαν και μετά κατέρρευσαν, η οικονομική, ανθρωπιστική και πολιτική κρίση της Βενεζουέλας συνέχισε να βαθαίνει. Η χώρα είναι τώρα στα πρόθυρα να γίνει ένα αποτυχημένο κράτος. Για να σταματήσουν την κάθοδο της Βενεζουέλας στο χάος, τα κράτη της Λατινικής Αμερικής και δρώντες εκτός της περιοχής, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, πρέπει να αναπτύξουν μια συντονισμένη πολιτική που να πιέζει την κυβέρνηση της Βενεζουέλας να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να απειλεί με πραγματικές συνέπειες σε περίπτωση που αποτύχει να το κάνει.

ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ

Για να μεσολαβήσουν αποτελεσματικά μια σύγκρουση, οι διαμεσολαβητές πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα εμπλεκόμενα μέρη αντιμετωπίζουν πραγματικές συνέπειες για τις ενέργειές τους Οι εξωτερικοί δρώντες πρέπει να απειλούν, για παράδειγμα, να επιβάλουν κόστη -για παράδειγμα, κυρώσεις- για την μη συμμόρφωση ή να υπόσχονται να προσφέρουν οφέλη για την συμμόρφωση, όπως οικονομική βοήθεια ή βελτιωμένες διπλωματικές σχέσεις. Στην κρίση του Σουέζ το 1956, για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έπεισαν το Ισραήλ να αποσύρει τα στρατεύματά του από την ζώνη του καναλιού του Σουέζ, απειλώντας να διακόψουν την στρατιωτική υποστήριξη. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου του Σουδάν το 2005, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατάφεραν να αναγκάσουν την κυβέρνηση και τους αντάρτες να επιτύχουν μια συμφωνία όταν η Ουάσιγκτον κατέστησε σαφές ότι η αποτυχία να συμφωνήσουν θα οδηγούσε σε υποβάθμιση των διπλωματικών σχέσεων. Και οι κυρώσεις -ή η απειλή κυρώσεων- ήταν κρίσιμες για την επίλυση των συγκρούσεων στην πρώην Γιουγκοσλαβία και, πιο πρόσφατα, στην πίεση προς το Ιράν να διαπραγματευτεί το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Μέχρι στιγμής, ούτε η UNASUR ούτε το Βατικανό έχουν κάνει την Βενεζουέλα να πληρώσει κάποιο πραγματικό κόστος επειδή δεν συνεργάζεται. Ως αποτέλεσμα, τον Νοέμβριο του 2016, οι προσπάθειες του Βατικανού και της UNASUR ανακλήθηκαν επισήμως [7] αφότου η αντιπολίτευση αποχώρησε, υποστηρίζοντας -δικαιολογημένα- ότι η κυβέρνηση την είχε χρησιμοποιήσει για να αποσπάσει την προσοχή από κάθε πραγματική συζήτηση. Ο Maduro και οι σύμμαχοί του απέτυχαν να εκπληρώσουν ακόμη και τις ελάχιστες προϋποθέσεις για διαπραγματεύσεις, όπως η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του συντάγματος, και οι διαμεσολαβητές δεν κατάφεραν να απαιτήσουν ή να επιβάλουν το ίδιο.

Τα κράτη της Λατινικής Αμερικής ήταν επίσης απρόθυμα να επιβάλουν πραγματικό κόστος στην Βενεζουέλα. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην ιστορική αντίσταση της περιοχής σε οποιαδήποτε αντιληπτή παρέμβαση [στα εσωτερικά ενός κράτους] και εν μέρει λόγω της κατάρρευσης του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (OAS), του πρωταρχικού πολυμερούς οργανισμού στο ημισφαίριο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά την ακμή της δημοκρατικής συναίνεσης στο ημισφαίριο στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, τα κράτη-μέλη του OAS τροποποίησαν τον χάρτη του Οργανισμού για να του επιτρέψουν να αντιδρά σε περιπτώσεις καταστολής της δημοκρατίας, μέσω μέτρων όπως η διπλωματική απομόνωση και οι εκούσιες κυρώσεις. Έκτοτε, ωστόσο, η περιοχή έχει γίνει πιο πολωμένη, τόσο ιδεολογικά όσο και οικονομικά. Η εκλογή του προκάτοχου του Μαδούρο, πρώην προέδρου της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες, συνέπεσε με ένα κύμα λαϊκιστών αριστερών ηγετών στην περιοχή, καθώς και με την αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Αυτό επέτρεψε στην πλούσια σε πετρέλαιο Βενεζουέλα να καλλιεργήσει συμμαχίες και να οικοδομήσει διπλωματική στήριξη παρέχοντας πετρέλαιο με μειωμένες τιμές στην Καραϊβική και σε επιλεγμένες χώρες της Κεντρικής Αμερικής.

Οι προσπάθειες διαμεσολάβησης απέτυχαν επίσης για έναν άλλο λόγο: Δεν βασίζονται σε καμία αρχή του διεθνούς δικαίου. Αυτό προκύπτει από την φύση της ίδιας της UNASUR [8], η οποία στερείται ενός κανονιστικού πλαισίου για την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προάσπιση της δημοκρατίας, εστιάζοντας αντ' αυτού στις έννοιες της εθνικής κυριαρχίας, της μη παρέμβασης και της περιφερειακής αλληλεγγύης [9]. Στην πραγματικότητα, το αρχικό προοίμιο της χάρτας της UNΑSUR δεσμεύει την οργάνωση για «απεριόριστο σεβασμό» στην κρατική κυριαρχία. Όπως υποστήριξα και παλαιότερα στο Foreign Affairs [8], μια τέτοια στάση έρχεται σε αντίθεση με τις θεμελιώδεις αρχές της πλειοψηφίας των μεταπολεμικών πολυμερών οργανισμών, οι οποίοι δεσμεύονται να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους διεθνείς κανόνες.

Όπως έχουν γράψει οι πολιτικοί επιστήμονες Ι. William Zartman και Saadia Touval [10], οι επιτυχημένοι διαμεσολαβητές «προσπαθούν να προωθήσουν λύσεις που μπορούν να ερμηνευθούν ως συμβατές με τα πρότυπα των Συμβάσεων της Γενεύης και των καταστατικών χαρτών τους». Με τον τρόπο αυτό επιβεβαιώνουν τους συμμετέχοντες και τους παρατηρητές ότι οι προσπάθειες διαμεσολάβησης βασίζονται σε διεθνή πρότυπα και στον περιορισμό της δύναμης ενός κράτους να κακοποιεί τους πολίτες του ή να προβαίνει σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ατιμωρητί.

10072017-2.jpg

Άνδρες της Εθνικής Φρουράς της Βενεζουέλας σε μια στρατιωτική παρέλαση, στο Καράκας, τον Ιούλιο του 2017. MARCO BELLO / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

ΕΝΤΕΙΝΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ

Ακόμη και όταν οι περιφερειακές προσπάθειες διαμεσολάβησης απέτυχαν, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά τα τελευταία δύο χρόνια, επέβαλαν κυρώσεις κατά περισσότερων από δώδεκα αξιωματούχων της Βενεζουέλας για αδικήματα όπως η διαφθορά, η διακίνηση ναρκωτικών, η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μεταξύ εκείνων που αντιμετώπισαν κυρώσεις ήταν ο αντιπρόεδρος, Tareck El Aissami [11], και μέλη του Ανωτάτου Δικαστηρίου, μετά την απόφασή του τον Μάρτιο να κλείσει την Εθνοσυνέλευση. Ωστόσο, οι κυρώσεις αυτές απευθύνονται μόνο σε άτομα, και όχι στην κυβέρνηση ή σε ολόκληρη την χώρα (όπως το εμπάργκο των ΗΠΑ στην Κούβα). Οι ατομικές κυρώσεις μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμο εργαλείο για να αναγκάσουν κυβερνητικούς αξιωματούχους να επανεξετάσουν το προσωπικό κόστος [12] της καταστολής. Αλλά δεν είναι σαφές εάν είναι αρκετά επιζήμιες για να φέρουν την κυβέρνηση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ταυτόχρονα, πολλές από τις χώρες που υποστήριξαν την αναγνώριση της καταστολής της δημοκρατίας στην Βενεζουέλα -όπως η Αργεντινή, ο Καναδάς, η Κολομβία και το Μεξικό- παρέμειναν σιωπηλές σχετικά με τις κυρώσεις, τόσο όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και σχετικά με τις δικές τους προθέσεις.

Η αποφυγή μιας ακόμη βαθύτερης οικονομικής και πολιτικής κατάρρευσης θα απαιτήσει πιο ισχυρή διεθνή παρέμβαση για να υποστηριχθούν σοβαρές προσπάθειες διαμεσολάβησης, οι οποίες παραμένουν η πιο σταθερή και δημοκρατική οδός για έξοδο από την σημερινή πορεία θανάτου της Βενεζουέλας.

Αλλά αυτό απαιτεί ρεαλισμό. Άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής πρέπει να αναγνωρίσουν ότι είναι ανεπαρκές το να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν την κυβέρνηση Maduro χωρίς να της επιβάλλουν κόστος. Δεν θα συμφωνήσουν όλες οι κυβερνήσεις της περιοχής σε μια τέτοια στρατηγική -η Βενεζουέλα εξακολουθεί να έχει ιδεολογικούς συμμάχους σε χώρες όπως η Βολιβία και το Εκουαδόρ και εξακολουθεί να βασίζεται στην αφοσίωση ορισμένων καραϊβικών δικαιούχων του πετρελαϊκού προγράμματός της Petrocaribe, όπως το St. Vincent και οι Γρεναδίνες, η Δομινίκα, το St. Kitts και Νέβις [13]. Οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες στις προσπάθειες του OAS να καταφέρει την πλειοψηφία των 34 μελών του να εκφράσουν την ανησυχία τους για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Βενεζουέλα (ένας ελάχιστος κανόνας) -όπως σημειώθηκε πρόσφατα τον Ιούνιο στην Γενική Συνέλευση του OAS- απέδειξε ότι είναι καιρός για μια πιο άτυπη αλλά δεσμευμένη συνάθροιση χωρών που θα καθορίσουν τα δικά τους κόστη και οφέλη για την Βενεζουέλα. Ως αποτέλεσμα, οι διπλωματικές μεγάλες δυνάμεις της περιοχής, όπως η Αργεντινή, ο Καναδάς, η Κολομβία και το Μεξικό [14], πρέπει να επιταχύνουν και να απειλήσουν με δικές τους κυρώσεις.

Τι θα πρέπει να περιλαμβάνουν αυτές οι κυρώσεις; Όπως έδειξαν οι περιπτώσεις της κρίσης του Σουέζ και του Σουδάν, η απειλή για διακοπή ή υποβάθμιση των διπλωματικών σχέσεων αποτελεί ισχυρό κίνητρο. Τέτοιες απειλές δεν θα λειτουργήσουν από τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένου ότι ο Maduro κατηγορεί κυνικά και αντανακλαστικά την Ουάσιγκτον για όλα τα προβλήματά του, αλλά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν για πολλούς γείτονες της Βενεζουέλας, οι οποίοι εδώ και πολύ καιρό έχουν προσκολληθεί στον περιφερειακό κανόνα της μη παρέμβασης για να δικαιολογήσουν το ότι παραμένουν στο περιθώριο, καθώς η χώρα διαλύεται. Δεύτερον, όπως αποδεικνύει η περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, η οικονομική πίεση μπορεί να φέρει ακόμη και τον πιο γενοκτονικό αυταρχικό [ηγέτη] στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής θα πρέπει να ζητήσουν την επαναφορά των προσπαθειών διαμεσολάβησης το συντομότερο δυνατόν -κάτι που θα πρέπει να περιλαμβάνει μια απαίτηση για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Βενεζουέλα και ένα χρονοδιάγραμμα για την ικανοποίηση αυτής της απαίτησης. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να ζητήσουν οι τυχόν μελλοντικές προσπάθειες διαμεσολάβησης να αρχίσουν με την κυβέρνηση να σέβεται τους βασικούς διεθνείς κανόνες με το να απελευθερώσει τους πολιτικούς κρατούμενους, να τερματίσει την καταστολή των ειρηνικών διαδηλωτών, να αποκαταστήσει τις συνταγματικές εξουσίες της δημοκρατικά εκλεγμένης Εθνικής Συνέλευσης, να υποσχεθεί να διερευνήσει καταχρήσεις από κυβερνητικές δυνάμεις, και να συμφωνήσει σε ένα εκλογικό χρονοδιάγραμμα για τις αντισυνταγματικά ανασταλθείσες εκλογές. Όπως έδειξαν συγκριτικές αναλύσεις, τέτοιες προϋποθέσεις έχουν καθοριστική σημασία για την επιτυχία προηγούμενων προσπαθειών, εδώ και δεκαετίες.

Σε περίπτωση που η κυβέρνηση της Βενεζουέλας δεν ανταποκριθεί στις απαιτήσεις αυτές, οι περιφερειακές κυβερνήσεις πρέπει να είναι έτοιμες να επιβάλουν κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένων των στοχοθετημένων κυρώσεων σε κυβερνητικούς αξιωματούχους, και θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να αποσύρουν τους πρεσβευτές τους. Ενώ η κυβέρνηση Maduro έχει επιδείξει αξιοσημείωτη βούληση να επιβάλει οικονομικές ταλαιπωρίες στον δικό της λαό, εξακολουθεί να λαχταρά την διεθνή και διπλωματική αξιοπιστία. Οι κυβερνήσεις σε ολόκληρη την περιοχή πρέπει να προετοιμαστούν για να αρνηθούν στην κυβέρνηση της Βενεζουέλας την αξιοπιστία της, ως ένα μέσο για να την φέρουν στο τραπέζι της διαμεσολάβησης για έναν ουσιαστικό, δημοκρατικό διάλογο.

Τέλος, η περιφερειακή κοινότητα πρέπει να είναι έτοιμη να προσφέρει στην Βενεζουέλα οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια εάν η κυβέρνησή της αποφασίσει να διαπραγματευθεί καλόπιστα έναν τερματισμό της κρίσης. Χωρίς τέτοια συγκεκριμένα κόστη και οφέλη, η περαιτέρω διαμεσολάβηση είναι καταδικασμένη να αποτύχει, όπως έχει κάνει -προβλέψιμα- στο παρελθόν.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2017-07-07/mediation-v...

Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/chrissabatini
[2] https://www.crisisgroup.org/latin-america-caribbean/andes/venezuela/can-...
[3] http://latinamericagoesglobal.org/2017/03/political-imprisonment-venezuela/
[4] http://www.caritas.org/2017/05/children-face-hunger-crisis-in-venezuela-...
[5] https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/21...
[6] https://www.gfmag.com/global-data/country-data/venezuela-gdp-country-report
[7] https://www.theguardian.com/world/2016/nov/23/venezuela-nicolas-maduro-o...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/south-america/2014-08-08/meaning...
[9] http://latinamericagoesglobal.org/reports/unasurcelac/
[10] https://books.google.com/books?id=x8EJHUhAk7kC&lpg=PA444&dq=try%2520to%2...
[11] http://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-38963613
[12] http://foreignpolicy.com/2017/06/15/how-to-avoid-a-bloodbath-in-venezuel...
[13] http://latinamericagoesglobal.org/2017/06/need-three-votes-venezuela-oas/
[14] http://www.miamiherald.com/news/local/news-columns-blogs/andres-oppenhei...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition