Γιατί η αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν δεν θα λειτουργούσε | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί η αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν δεν θα λειτουργούσε

Η Ουάσιγκτον δεν πρέπει να εγκαταλείψει την διπλωματία

Καθώς η ιρανική πυρηνική συμφωνία [1] κλείνει αυτόν τον μήνα δύο χρόνια ζωής, τα γεράκια για το Ιράν [2] υποστηρίζουν και πάλι την λύση που προτιμούν στο ιρανικό πρόβλημα: Αλλαγή καθεστώτος. Τον περασμένο μήνα, το Politico ανέφερε [3] ότι λίγο μετά την ορκωμοσία του προέδρου Trump, το Ίδρυμα για την Προάσπιση των Δημοκρατιών (Foundation for Defense of Democracies), ένα συντηρητικό think tank της Ουάσινγκτον, υπέβαλε ένα σημείωμα στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας υποστηρίζοντας ότι «το Ιράν είναι επιδεκτικό σε μια στρατηγική καταναγκαστικού εκδημοκρατισμού επειδή δεν έχει λαϊκή στήριξη και βασίζεται στον φόβο για να διατηρήσει την ισχύ του [...] Η ίδια η δομή του καθεστώτος προκαλεί αστάθεια, κρίση και ενδεχομένως κατάρρευση». Όπως το έθεσε ο Ray Takeyh από το Council on Foreign Relations [4] σε ένα άλλο παράδειγμα, «Το καθήκον της διοίκησης τώρα είναι να μελετήσει τρόπους με τους οποίους μπορούμε να επωφεληθούμε από την επικείμενη κρίση του Ιράν για να εκτοπίσουμε ενδεχομένως έναν από τους πιο εδραιωμένους αντιπάλους της Αμερικής». Η εχθρότητα του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και της ομάδας του [5] προς την Ισλαμική Δημοκρατία έχει σίγουρα ενθαρρύνει τέτοια γεράκια, με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Rex Tillerson, να αναφέρει πρόσφατα [6] ότι η ειρηνική αλλαγή καθεστώτος είναι μια πολιτική επιλογή που η ομάδα του μπορεί να επιδιώξει. Ωστόσο, η αλλαγή καθεστώτος απλά δεν είναι εφικτή, εκτός αν οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι έτοιμες να δεσμευτούν πολιτικά και στρατιωτικά σε άλλο ένα θέατρο της Μέσης Ανατολής για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η προσπάθεια επίτευξης μιας μετάβασης εξουσίας φθηνά, με περιορισμένη πολιτική δέσμευση και στρατιωτική παρουσία, δεν συμβάλλει ούτε στην επίτευξη του στόχου της εξάλειψης της Ισλαμικής Δημοκρατίας ούτε στην ανάπτυξη μιας βιώσιμης κυβέρνησης αντικατάστασης.

21072017-1.jpg

Ένας Ιρανός στρατιώτης στέκει φρουρός κατά την διάρκεια τελετής για την 37η επέτειο της Ισλαμικής Επανάστασης στην Τεχεράνη, τον Φεβρουάριο του 2016. RAHEB HOMAVANDI / REUTERS
--------------------------------------------------------------

Από τότε που ιδρύθηκε η Ισλαμική Δημοκρατία το 1979, το Ιράν αποτέλεσε στρατηγική πρόκληση για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Για να αντιμετωπίσει τις θλιβερές δραστηριότητες της Τεχεράνης, από τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έως το πυρηνικό της πρόγραμμα και την υποστήριξη των τρομοκρατικών ομάδων, ορισμένοι ειδήμονες και επιστήμονες ώθησαν την Ουάσινγκτον να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στο καθεστώς. Πολύ συχνά, οι συστάσεις τους έρχονταν με θεμελιώδεις αδυναμίες. Για παράδειγμα, ορισμένοι δήλωσαν [7] ότι οι αεροπορικές επιδρομές θα μπορούσαν να σταματήσουν τις πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράν. Αλλά συχνά αποτυγχάνουν να σκιαγραφήσουν μια ρεαλιστική στρατηγική που θα υποστήριζαν αυτές οι προτεινόμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις και δεν αντιμετωπίζουν επαρκώς τις πιθανές επιπλοκές. Άλλοι υπογράμμισαν [8] ότι η αλλαγή καθεστώτος είναι ο μόνος τρόπος για να σταματήσει η ιρανική κακή συμπεριφορά μια για πάντα, αλλά απέτυχαν να σκιαγραφήσουν επαρκώς τα απαιτούμενα μέσα για να γίνει αυτό και να καταστήσουν βιώσιμο το αποτέλεσμα.

Οι καλοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η ανάλυση κόστους-οφέλους μιας αλλαγής καθεστώτος στο Ιράν εξαρτάται από την στρατηγική και τα μέσα θα χρησιμοποιηθούν. Η μακρά ιστορία της αλλαγής καθεστώτων από τις Ηνωμένες Πολιτείες [9] δείχνει ότι υπάρχουν χονδρικά δύο δρόμοι με τους οποίους η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να επιχειρήσει να επιτύχει αυτόν τον στόχο στο Ιράν: Με το να υποστηρίξει μια φιλικότερη προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ομάδα ή εισβάλλοντας στην χώρα και αντικαθιστώντας τα θεσμικά της όργανα. Ωστόσο, ακόμα κι αν ήταν δεδομένο ότι η αλλαγή καθεστώτος ήταν προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών, καμία από τις δύο στρατηγικές δεν θα παράγει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Υπάρχουν, θεωρητικά, τρεις υποψήφιοι προς υποστήριξη από τις ΗΠΑ στο Ιράν.

Ο πρώτος υποψήφιος είναι οι Μουτζαχεντίν του Λαού [10] ή MEK [11], οι οποίοι είναι γνωστοί για την αντίθεσή τους στην Τεχεράνη. Η ομάδα γίνεται όλο και περισσότερο ορατή στην Ουάσινγκτον και έχει κάποια υποστήριξη [12] μεταξύ ορισμένων αξιωματούχων και νομοθετών. Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες έβγαλαν την ομάδα από τη λίστα των Ξένων Τρομοκρατικών Οργανώσεων το 2012 μετά από μια συμφωνία αφοπλισμού και μετακίνησης των ανθρώπων τους από το ιρακινό στρατόπεδο Ashraf στο Ιράκ, το βίαιο και εξτρεμιστικό είδος του κομμουνιστικού σιιτικού Ισλάμ των ΜΕΚ τους καθιστά αμφίβολο σύμμαχο. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι MEK είναι εξαιρετικά μη δημοφιλείς εγχωρίως [στο Ιράν], λόγω της υποστήριξής τους στην εισβολή του Σαντάμ Χουσείν στο Ιράν το 1980, όπου πολέμησαν μαζί με τις ιρακινές δυνάμεις, ακόμη και όταν η Βαγδάτη χρησιμοποίησε χημικά όπλα εναντίον Ιρανών και Ιρακινών Κούρδων. Εν ολίγοις, μια αλλαγή που θα υποστηρίζεται από των MEK θα ήταν προορισμένη να αποτύχει.

Η δεύτερη επιλογή θα είναι το Πράσινο Κίνημα που προέκυψε κατά τις αμφισβητούμενες προεδρικές εκλογές του 2009 που έληξαν με τη νόθα επανεκλογή του σκληροπυρηνικού Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Αν και το κίνημα ουσιαστικά έσβησε λίγους μήνες μετά τις εκλογές, κάποιοι στην Ουάσινγκτον εξακολουθούν να πιστεύουν ότι σχεδόν ανέτρεψε το καθεστώς και μπορεί να αναβιώσει σήμερα. Αλλά το κίνημα δεν ήταν ποτέ μια συνεκτική παράταξη και δεν είχε στόχο να ανατρέψει το καθεστώς. Δύο από τους ηγέτες του κινήματος, ο Mir Hossein Mousavi και ο Mehdi Karroubi, βρίσκονται επί του παρόντος υπό κατ’ οίκον περιορισμό. Ο πρώην πρόεδρος Mohammad Khatami, επίσης μια σημαίνουσα προσωπικότητα στις διαδηλώσεις, παρακολουθείται επίσης στενά. Παρ’ όλα αυτά, ο καθένας τους θα παρείχε θεσμική συνέχεια εάν αναλάμβανε εξουσία. Στην πραγματικότητα, όλοι έχουν δηλώσει [14] πάλι και πάλι ότι υποστηρίζουν τα θεσμικά θεμέλια της Ισλαμικής Δημοκρατίας και όλοι εγκρίνουν τον μετριοπαθή Χασάν Ρουχανίι ως πρόεδρο στις δύο εκλογές που διεξήχθησαν μετά το 2009, το 2013 [15] και το 2017 [16]. Όπως και το ευρύτερο ιρανικό κοινό, αυτή η πληθυσμιακή ομάδα ήθελε την μεταρρύθμιση του καθεστώτος και όχι την επανάσταση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν κάλεσαν για μποϊκοτάζ κατά τις επόμενες προεδρικές εκλογές ώστε να συνεχίσουν το κίνημα. Αντ’ αυτού, επέλεξαν να αφήσουν τον Ρουχανί να επιφέρει αλλαγές μέσω των υφιστάμενων θεσμικών μηχανισμών και διαδικασιών. Αυτές οι προσωπικότητες δεν θα καλωσορίσουν μια παρέμβαση των ΗΠΑ στην ιρανική εγχώρια πολιτική, ούτε και η ενδυνάμωσή τους θα αποτελούσε πραγματική αλλαγή καθεστώτος.

Τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τους μοναρχικούς που εγκατέλειψαν την χώρα κατά την διάρκεια της επανάστασης. Ο γιός του πρώην σάχη του Ιράν, Reza Pahlavi, σήμερα κατοικεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και θα μπορούσε θεωρητικά να επιστρέψει στο Ιράν για να ανακτήσει τον θρόνο του πατέρα του. Στην πραγματικότητα, μετά τις προεδρικές εκλογές του 2016, ο Pahlavi συνεχάρη [17] τον εκλεγμένο πρόεδρο για τη νίκη του και, προσπαθώντας να τοποθετηθεί ως πολιτικός, ζήτησε από τον Trump να εμπλακεί με τις κοσμικές και δημοκρατικές δυνάμεις στο Ιράν. Αλλά, αν και η μοναρχία είναι πιο δημοφιλής από τους ΜΕΚ, η νοσταλγία είναι περιορισμένη. Στο κάτω-κάτω, η χώρα δεν υπέστη επανάσταση, δεν πολέμησε έναν καταστροφικό οκταετή πόλεμο και δεν υπέμεινε σχεδόν 40 χρόνια κυρώσεων και απομόνωσης για να επιστρέψει στο status quo ante [προηγούμενο καθεστώς].

Όλες αυτές οι ομάδες είτε στερούνται πολιτικού κεφαλαίου και λαϊκής υποστήριξης είτε είναι απρόθυμες να συνεργαστούν με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την ανατροπή του καθεστώτος. Ως αποτέλεσμα, μια άλλη επιλογή που αξίζει να εξεταστεί είναι μια συγκεκαλυμμένη επιχείρηση που θα εξαλείψει βασικές προσωπικότητες στο πλαίσιο του καθεστώτος. Για παράδειγμα, η κοινότητα των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ θα μπορούσε να πραγματοποιήσει μια δολοφονική εκστρατεία για την εξάλειψη του ανώτατου ηγέτη Αγιατολάχ Χαμενεΐ και βασικών διοικητών της Φρουράς της Επανάστασης. Ωστόσο, αυτό δεν θα αντιμετώπιζε τα ζητήματα της Ουάσινγκτον με την Τεχεράνη. Η κυβέρνηση του Ιράν αποτελείται από έναν πολύ σύνθετο ιστό [18] δρώντων εντός και εκτός του πολιτικού κατεστημένου και του κατεστημένου ασφαλείας. Αυτές οι δομές έχουν σχεδιαστεί σκόπιμα για να προστατεύσουν το καθεστώς από πιθανά πραξικοπήματα. Αυτό κάνει το σύστημα διαφορετικό από το προ του 2003 Ιράκ, όπου η συγκέντρωση της εξουσίας από τον Χουσεΐν καθιστούσε ευκολότερη την ανατροπή του καθεστώτος με την εξάλειψη της ηγεσίας του.

ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Εν τη απουσία βιώσιμων προσωπικοτήτων της αντιπολίτευσης προς υποστήριξη, η μόνη άλλη επιλογή για την Ουάσιγκτον είναι η αλλαγή καθεστώτος μέσω στρατιωτικών μέσων και η εγκατάσταση ενός νέου συστήματος. Αλλά καμία μεταβατική ηγεσία δεν μπορεί τελικά να επιτύχει και να είναι βιώσιμη χωρίς μια θεσμική αναθεώρηση. Χωρίς ανθεκτικούς και νόμιμους θεσμούς, η χώρα θα ήταν επιρρεπής στην αστάθεια και τους κύκλους των μεταβάσεων ηγεσίας ή των πραξικοπημάτων, αποσταθεροποιώντας περαιτέρω μια ήδη εύθραυστη περιοχή. Ως αποτέλεσμα, ο μόνος τρόπος για να εξασφαλιστεί ένα βιώσιμο πολιτικό σύστημα είναι η δημιουργία ισχυρών θεσμών με λαϊκή υποστήριξη. Αλλά η δημιουργία της απαραίτητης θεσμικής υποδομής και των νέων πολιτικών διαδικασιών από την αρχή, απαιτεί σημαντικό χρόνο και πόρους. Κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν μακροπρόθεσμη και δαπανηρή εκστρατεία σε ένα πολύ σύνθετο επιχειρησιακό περιβάλλον, τριπλάσιο του Ιράκ και διπλάσιο του Αφγανιστάν, το οποίο περιλαμβάνει τεράστιες ερήμους, βουνά και πεδιάδες, καθώς και μεγάλες πόλεις όπου ζει πάνω από το 70% του πληθυσμού του Ιράν των περίπου 80 εκατομμυρίων κατοίκων -κάτι που θα οδηγούσε σε βίαιες αστικές εχθροπραξίες. Μόλις ξεκινούσε, μια τέτοια αναμόρφωση στην καλύτερη περίπτωση θα ήταν αναποτελεσματική και δαπανηρή και στην χειρότερη περίπτωση θα οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο.

Η ιστορία έχει δείξει ότι ακόμα και μετά από οργανικές και ειρηνικές μεταβάσεις εξουσίας, τα νέα κράτη συχνά έχουν εύθραυστα συστήματα και αδύναμα θεσμικά όργανα και είναι σχετικά πιο επιρρεπή στις συγκρούσεις. Και όπως έδειξε η εισβολή στο Ιράκ του 2003 και τα επακόλουθά της, αυτά τα αποτελέσματα μπορούν να ενισχυθούν όταν η μετάβαση κινητοποιείται από το εξωτερικό και η νέα κυβέρνηση δημιουργείται από μια ξένη χώρα.

Τα τελευταία 14 χρόνια, οι Αμερικανοί έχουν μάθει με σκληρό τρόπο ότι η αλλαγή καθεστώτος μέσω στρατιωτικών μέσων δεν είναι μια γρήγορη και εύκολη λύση. Στην πραγματικότητα, για να επιτευχθεί μια βιώσιμη αλλαγή καθεστώτος, η μετάβαση της εξουσίας είναι συχνά μόνο η αρχή μιας πιο διαρκούς στρατιωτικής εκστρατείας. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να δημιουργήσουν ένα πιο φιλικό και πιο συγκαταβατικό κράτος, θα πρέπει αντ’ αυτού να χρησιμοποιήσουν τα άλλα εργαλεία από την εργαλειοθήκη της εξωτερικής πολιτικής, που δεν συνεπάγονται την ίδια δέσμευση αίματος και πόρων και θέλησης, και τα οποία αποδείχθηκαν πολύ πιο αποτελεσματικά μακροπρόθεσμα.

Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομεί πάνω στην πυρηνική συμφωνία για να δεσμεύσει την Τεχεράνη σχετικά με τις άλλες άνομες δραστηριότητες της, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης της τρομοκρατίας, των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του προγράμματος των βαλλιστικών πυραύλων. Τόσο οι Βρυξέλλες όσο και άλλες μεγάλες πρωτεύουσες, όπως το Βερολίνο, το Παρίσι και η Ρώμη, έχουν πολλά ανοιχτά κανάλια με την Τεχεράνη για να συζητήσουν [19] τα θέματα αυτά. Όπως ανέφερε η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ για τις Εξωτερικές Υποθέσεις, Φεντερίκα Μογκερίνι, «πάντα αναζητούμε κοινό έδαφος. Πιστεύουμε ότι υπάρχει πάντα η δυνατότητα να συνεργαστούμε και να βρούμε λύσεις που δεν είναι λύσεις μηδενικού αθροίσματος». Και αυτές οι προσπάθειες έχουν ήδη καρπούς, καθώς ακόμη και τα πιο συντηρητικά στοιχεία της Ισλαμικής Δημοκρατίας συμφώνησαν να συνεργαστούν με τους Ευρωπαίους, όπως στην περίπτωση του συντηρητικού υπουργού Δικαιοσύνης του Ιράν, Sadegh Larijani, ο οποίος δέχτηκε συνομιλίες σχετικά με τις επιδόσεις της χώρας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Αυτό είναι το παράδειγμα προς μίμηση. Η Ουάσιγκτον πρέπει να χρησιμοποιήσει την μόχλευση που έχει για να προσπαθήσει να ωθήσει το Ιράν να αλλάξει τις πολιτικές του. Οι διπλωματικές οδοί δεν έχουν εξαντληθεί. Τα συμφέροντα των ΗΠΑ και του Ιράν ευθυγραμμίζονται πιο συχνά από όσο ενδιαφέρονται να παραδεχθούν τα γεράκια της Ουάσιγκτον. Για παράδειγμα, και οι δύο χώρες ενδιαφέρονται να νικήσουν το Ισλαμικό Κράτος (γνωστό και ως ISIS), κάτι που είναι βασική προτεραιότητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ήττα της οργάνωσης και η διασφάλιση της σταθερότητας και της ασφάλειας στην περιοχή απαιτούν την συμμετοχή της χώρας. Βεβαίως, οι δύο χώρες δεν συμφωνούν στα πάντα και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρέπει να αφήνουν αναπάντητες τις κρίσιμες ιρανικές απειλές. Αλλά η εγκατάλειψη των διπλωματικών οδών πριν να έχουν την ευκαιρία να πετύχουν θα ήταν ανόητη.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/persian-gulf/2017-07-20/why-regi...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-01-23/trumps-iran-deal...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-05-26/iran-after-election
[3] http://www.politico.com/story/2017/06/25/trump-iran-foreign-policy-regim...
[4] https://www.washingtonpost.com/news/global-opinions/wp/2017/07/05/its-ti...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-02-07/trump-and-irania...
[6] https://www.c-span.org/video/?429946-1/secretary-tillerson-testifies-fy-...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2012-01-01/time-atta...
[8] http://thehill.com/homenews/senate/339392-cotton-us-policy-should-be-reg...
[9] https://www.amazon.com/Overthrow-Americas-Century-Regime-Change/dp/08050...
[10] https://www.cfr.org/backgrounder/mujahadeen-e-khalq-mek
[11] mailto:https://www.cfr.org/backgrounder/mujahadeen-e-khalq-mek
[12] http://www.politico.com/magazine/story/2016/11/giuliani-mek-terrorist-gr...
[13] https://www.wsj.com/articles/confront-iran-the-reagan-way-1499197879
[14] http://www.isna.ir/news/8801-08597/%D9%83%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%8A-%D9%87...
[15] https://www.theguardian.com/world/2013/jun/11/iran-elections-presidents-...
[16] https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/irans-rouhani-secures-e...
[17] https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/apr/28/elections-iran-opp...
[18] https://www.cfr.org/interactives/CG_Iran/index.html
[19] https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage_fr/28128/%20EU...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition