Φιλελευθερισμός και δημοκρατία στην Δύση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Φιλελευθερισμός και δημοκρατία στην Δύση

Ποιό από τα δύο βρίσκεται υπό απειλή;

Υπάρχουν, βεβαίως, λόγοι ανησυχίας για την υγεία της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην Δύση. Ένα αυξανόμενο σύνολο αποδεικτικών στοιχείων υποδηλώνει μια ασυνήθιστα απότομη στροφή των γενεών από κανόνες, όπως η ελευθερία του λόγου και η χρηστή διακυβέρνηση, που οι Δυτικοί φιλελεύθεροι έχουν από καιρό εκλάβει ως γενικά «δημοκρατικούς». Για περισσότερο από μια δεκαετία, ο γνωστός δείκτης του Freedom House παρουσίασε πτώση χρόνο με τον χρόνο για τα «πολιτικά δικαιώματα, τις πολιτικές ελευθερίες, ή και τα δύο» σε χώρες σε όλο τον κόσμο. Νέες μελέτες από τους πολιτικούς επιστήμονες Yascha Mounk και Roberto Stefan Foa δείχνουν ότι μόλις το ένα τρίτο των Αμερικανών της χιλιετίας [8] -δηλαδή, εκείνων που γεννήθηκαν από το 1980 και μετά- πιστεύουν ότι είναι «ουσιώδες» να ζουν σε ένα δημοκρατικό καθεστώς. «Οι νεώτερες πληθυσμιακές ομάδες στις μακρόχρονες δημοκρατίες της Δύσης δεν δίνουν απλώς λιγότερη σημασία στην ζωή σε μια δημοκρατία», ανέφεραν οι Mounk και Foa στην Washington Post [9], αλλά «ένα μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς απορρίπτει επίσης ανοιχτά τους δημοκρατικούς θεσμούς». Όμως, ενώ αποδίδουν το αυξανόμενο αντιδημοκρατικό αίσθημα σε μια «ανελεύθερη» μετατόπιση αυτών των πληθυσμιακών ομάδων, αναγνωρίζουν ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Ηνωμένο Βασίλειο «η ενέργεια αυτή εκδηλώθηκε κυρίως ως ενθουσιώδης υποστήριξη προς τους λαϊκίστικους υποψήφιους της Αριστεράς» και την αντίθεσή τους προς τον Donald Trump και το Brexit. Το κυριότερο αποδεικτικό στοιχείο του αυξανόμενου αντιδημοκρατικού «ανελευθερισμού» είναι η αυξανόμενη στήριξη σε έναν «ισχυρό ηγέτη», ο οποίος φυσικά είναι απολύτως συμβατός με μια λαχτάρα για έναν φιλελεύθερο πρόεδρο ο οποίος κυβερνά ανεξάρτητα από τις δημοκρατικές επιθυμίες των αντιδραστικών αδαών. Το ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο να είσαι και φιλελεύθερος και δημοκρατικός, είναι πολύ χειρότερα νέα για τον φιλελευθερισμό από όσο για την δημοκρατία.

25072017-2.jpg

Νέοι άνθρωποι διαδηλώνουν κατά της ψήφου για το Brexit, στο Λονδίνο, τον Ιούνιο του 2016. DYLAN MARTINEZ / REUTERS
----------------------------------------------------------

Ωστόσο, υπάρχει μια ανησυχητική πτυχή σε αυτό το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στον φιλελευθερισμό και την δημοκρατία -ακόμα και για τους συντηρητικούς φιλελεύθερους, οι οποίοι ανέκαθεν έβλεπαν την ανεξέλεγκτη και απεριόριστη δημοκρατία με βαθιά καχυποψία και μερικές φορές με ξεκάθαρο φόβο. Εάν αντιμετωπίσει την επιλογή της μη-φιλελεύθερης δημοκρατίας από τη μια πλευρά και του μη δημοκρατικού φιλελευθερισμού από την άλλη, ο σημερινός συντηρητικός της κυρίαρχης τάσης δεν έχει τύχη. Υπάρχει όμως ένα σωτήριο παράδοξο για τους φιλελεύθερους, συμπεριλαμβανομένων των συντηρητικών: Επί τουλάχιστον περίπου διακόσια χρόνια, γνωρίζουμε ότι η δημοκρατική ζωή είναι εξαιρετικά καλά προετοιμασμένη για να στείλει τους πολίτες πίσω στην πηγή κάποιου βαθμού πολιτικού φιλελευθερισμού. Στο βιβλίο Democracy in America [10], ο Alexis de Tocqueville επεσήμανε ότι η αυξημένη απομόνωση και ασημαντότητα που βιώνουν οι πολίτες σε μια δημοκρατική εποχή τους ενθαρρύνει να πιστεύουν ότι οι δημοκρατικοί στόχοι, όπως η γενική ισότητα και η εθνική ενότητα, μπορούν να προωθηθούν από τον μόνο θεσμό που είναι αρκετά ισχυρός για να καλύψει ολόκληρη την κοινωνία: Το κράτος. «Έτσι κάθε μέρα καθιστά την άσκηση της ελεύθερης υπηρεσίας του ανθρώπου λιγότερο χρήσιμη και λιγότερο συχνή», γράφει για το φιλελεύθερο «κηδεμονευτικό» κράτος προς το οποίο οι δημοκρατίες είναι τόσο ικανές να παρασυρθούν˙ «περιβάλλει την θέληση μέσα σε μια πιο περιορισμένη κλίμακα και βαθμιαία κλέβει από τον άνθρωπο όλες τις χρησιμότητες του εαυτού του. Η αρχή της ισότητας έχει προετοιμάσει τους ανθρώπους για αυτά τα πράγματα˙ έχει προδιαθέσει τους ανθρώπους να τα υπομείνουν και συχνά να τα βλέπουν ως οφέλη».

Όταν το ίδιο το κράτος φαίνεται να παραπατά, οι δημοκρατικοί λαοί τείνουν να πιστεύουν ότι η λύση είναι να το ενισχύσουν, ακόμη και με κόστος για την ανεξαρτησία τους (μια δυναμική που εκτυλίσσεται τώρα στην Γαλλία, με τα σχέδια του προέδρου Emmanuel Macron [11] για μια πιο «αυτοκρατορική» κυβέρνηση που συρρικνώνει το νομοθετικό Σώμα και τερματίζει την ανεπίσημη υποχρέωση του προέδρου να είναι διαθέσιμος στον Τύπο). Η πολιτική ελευθερία, ή η πρακτική της κατανεμημένης, κοινής αυτοδιοίκησης, περιορίζεται ως ένα μέσο για πιο σημαντικούς δημοκρατικούς σκοπούς. Ο Tocqueville παρατήρησε ότι «πάρα πολλοί άνθρωποι» είναι «αρκετά ευχαριστημένοι» με τον συμβιβασμό «μεταξύ διοικητικού δεσποτισμού και κυριαρχίας του λαού˙ και πιστεύουν ότι έχουν κάνει αρκετά για την προστασία της ατομικής ελευθερίας όταν την έχουν παραδώσει στην εξουσία του έθνους γενικότερα». Η εθνικιστική εξέγερση στην Δεξιά αναδύθηκε από την απώλεια της πίστης στην δύναμη του συντηρητικού φιλελευθερισμού να τραβήξει την δημοκρατική κουλτούρα των Ηνωμένων Πολιτειών μακριά από την γοητεία της πνιγηρής φιλελεύθερης διοίκησης.