Η παγκοσμιοποίηση της οργής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η παγκοσμιοποίηση της οργής

Γιατί ο σημερινός εξτρεμισμός φαίνεται οικείος

Για σχεδόν τρεις δεκαετίες, οι ελίτ σε πολλές κοινωνίες διατήρησαν το ιδεώδες του κοσμοπολιτικού φιλελευθερισμού: Την παγκόσμια εμπορική κοινωνία των αυτοαπασχολούμενων λογικών ατόμων που αρχικά υπερασπίζονταν τον 18ο αιώνα από διαφωτιστές όπως οι Montesquieu, Voltaire, Adam Smith και Kant. Αλλά στην πραγματικότητα, η παγκοσμιοποίηση έχει προκαλέσει μια μυριάδα πολιτικών σχηματισμών που βασίζονται στην ταυτότητα, συμπεριλαμβανομένων της ινδουιστικής μεγιστοποίησης στην Ινδία, του αποικιακού σιωνισμού στο Ισραήλ και του ξενοφοβικού εθνικισμού στην Αυστρία, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το μίσος εναντίον των μεταναστών, των προσφύγων, των μειονοτήτων και των διαφόρων άλλων ξένων, έγινε η κύρια τάση. Σε αυτή την εποχή θυμού και σκληρότητας, οι τρομακτικές εικόνες και οι ήχοι συνεχώς επιτίθενται στο κοινό. Το όριο της θηριωδίας αυξάνεται σταθερά από τότε που η τζιχαντιστική ομάδα που τελικά έγινε ISIS κυκλοφόρησε τον πρώτο βιντεοσκοπημένο αποκεφαλισμό Αμερικανού ομήρου, το 2004, ακριβώς όταν το ευρυζωνικό Διαδίκτυο άρχισε να φτάνει σε πολλά σπίτια της μεσαίας τάξης. Οι λαϊκιστικές και εξτρεμιστικές επιθέσεις σε λογικές συζητήσεις και σε τεκμηριωμένες αναλύσεις έχουν διευκολύνει τις θεωρίες συνωμοσίας και τα ξεκάθαρα ψέματα ώστε να εξαπλωθούν και να αποκτήσουν ευρεία αξιοπιστία. Όχλοι που λιντσάρουν και μαζικοί φονιάδες ευδοκιμούν σε ένα κλίμα όπου πολλοί άνθρωποι σκέφτονται τους άλλους μόνο σε όρους φίλων και εχθρών, και όπου η θρησκευτική πίστη ή το εθνικό μίσος υπερισχύουν των πολιτικοκοινωνικών δεσμών.

Οι μεγαλύτερες συνέπειες της κανονικοποίησης της δηλητηρίασης στην δημόσια ζωή είναι ανυπολόγιστες: Η παρόρμηση που εδώ και δύο αιώνες οδήγησε γενιές να φανταστούν έναν κόσμο καλύτερο από αυτόν που κληρονόμησαν, αφήνει την θέση της σε μια βαθιά απαισιοδοξία για το μέλλον και έναν γενικευμένο φόβο για καταστροφή. Ο κόσμος μοιάζει γεμάτος διαβρωτικό πανικό, κάτι που δεν μοιάζει πολύ με τον κεντρικό φόβο που προέρχεται από την δεσποτική εξουσία. Αντίθετα, οι άνθρωποι παντού βρίσκονται σε επαφή με το αίσθημα -που δημιουργούν τα μέσα ενημέρωσης και ενισχύεται από τα κοινωνικά μέσα- ότι οτιδήποτε μπορεί να συμβεί, οπουδήποτε, σε οποιονδήποτε, ανά πάσα στιγμή.

«ΛΙΩΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ»

Ανίκανοι να διακρίνουν συνεκτικές μορφές στο σημερινό χαοτικό περιβάλλον, κάποιοι φιλελεύθεροι διανοούμενοι φαίνονται τόσο χαμένοι όσο και πολλοί από τους αριστεριστές ομολόγους τους μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού το 1989. «Όποια και αν είναι η πολιτική μας, όλοι χρειαζόμαστε ένα ιστορικό όραμα που να πιστεύει ότι υπάρχει βαθιά λογική στην εξέλιξη του χρόνου», έγραψε ο Michael Ignatieff, ένας αυτοπεριγραφόμενος ως φιλελεύθερος διεθνιστής, σε ένα δοκίμιο που δημοσιεύθηκε πέρυσι στο The New York Review of Books. Ως πηγή αυτού του είδους «βαθιάς λογικής», η φιλελεύθερη πίστη στην πρόοδο έχει μιμηθεί σαφώς το μαρξιστικό όνειρο της παγκόσμιας ουτοπίας. Σήμερα όμως, όπως παραδέχθηκε ο Ignatieff, «ο ανθρωπισμός του Διαφωτισμού και ο ορθολογισμός», είτε είναι φιλελεύθερος είτε μαρξιστικός, δεν μπορούν να «εξηγήσουν τον κόσμο στον οποίο ζούμε».

Από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, η ευθύνη για την παγκόσμια αστάθεια αποδίδεται συχνά σε μια υποτιθέμενη ασθένεια μέσα στον μουσουλμανικό κόσμο ή αυτό που ο μυθιστοριογράφος Salman Rushdie αποκάλεσε «θανατηφόρα μετάλλαξη στην καρδιά του Ισλάμ». Στην Δύση, οι τζιχαντιστές εκλαμβάνονται συχνά ως κάτι που ξεχωρίζει από τον μοντερνισμό και διαφέρει θεμελιωδώς από τους Δυτικούς φασίστες και τους ολοκληρωτικούς που τρομοκράτησαν και δολοφόνησαν σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα εδώ και όχι πολύ καιρό -για να μην αναφερθώ σε πιο πρόσφατους Ευρωπαίους τρομοκράτες, όπως η ομάδα Baader-Meinhof στην Δυτική Γερμανία, ο Irish Republican Army στην Ιρλανδία, η ΕΤΑ στην Ισπανία και οι Κόκκινες Ταξιαρχίες στην Ιταλία. Μια εμμονή με την αποκάλυψη των «ισλαμικών» ριζών της τρομοκρατίας πυροδότησε μια δονκιχωτική εκστρατεία για να «μεταρρυθμιστεί» το Ισλάμ και να έρθει σε συμφωνία με τις κοσμικές Δυτικές αξίες με την βοήθεια των «μετριοπαθών» Μουσουλμάνων.

Κατά την άποψη αυτή, οι ένοχοι πίσω από την τζιχαντιστική βία δεν είναι μόνο το απειροελάχιστα μικρό ποσοστό Μουσουλμάνων που την διαπράττουν, αλλά και η πλειοψηφία των Μουσουλμάνων του κόσμου, οι οποίοι «είναι απρόθυμοι να αναγνωρίσουν, πολύ δε λιγότερο να αποκηρύξουν τις θεολογικές εντολές για μισαλλοδοξία και βία ενσωματωμένες στα ίδια τα θρησκευτικά τους κείμενα», όπως έγραψε πέρυσι η ακτιβίστρια Ayaan Hirsi Ali σε αυτό το περιοδικό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, αυτή η γραμμή σκέψης υπάρχει σε ένα φάσμα του οποίου η πιο ακραία πλευρά παίρνει την μορφή μιας παθολογικής ισλαμοφοβίας. Οι δεξιόστροφες φωνές τώρα απευθύνονται ανοιχτά σε κάτι παρόμοιο με την ποινικοποίηση του Ισλάμ και τον καταναγκαστικό αποκλεισμό των Μουσουλμάνων από την Δύση συνολικά. Αλλά η εμμονή μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 με την θεολογία του 7ου αιώνα, τύφλωσε πολλούς απέναντι στις μεταλλάξεις στην καρδιά της κοσμικής νεωτερικότητας που συνδέει τους ριζοσπάστες στον μουσουλμανικό κόσμο όχι μόνο με άλλους εκφραστές της τρομοκρατίας και της βίας αλλού, αλλά και με μερικά από τα πιο επακόλουθα πολιτικά και κοινωνικά κινήματα στην σύγχρονη Δυτική ιστορία.

Στην Ευρώπη του 19ου αιώνα, η άνοδος του βιομηχανικού καπιταλισμού συνοδεύτηκε από σοβαρές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αναταραχές που οδήγησαν τελικά σε παγκόσμιους πολέμους, ολοκληρωτικά καθεστώτα και γενοκτονία στην Δύση στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και για τα καλά μέσα στο δεύτερο. Τα ίδια είδη αλλαγών επηρεάζουν τώρα πολύ μεγαλύτερες περιοχές και πληθυσμούς στον υπόλοιπο κόσμο. Εκτιθέμενα αρχικά στην μοιραία εμπειρία του μοντερνισμού της Ευρώπης μέσω του ιμπεριαλισμού, μεγάλα τμήματα της Αφρικής, της Ασίας και της Μέσης Ανατολής τώρα βυθίζονται βαθύτερα σε αγώνες με τις ίδιες δυνάμεις που προκάλεσαν τρομοκρατία και άνευ προηγουμένου αιματοχυσία στην Δύση μόλις πριν από δεκαετίες.