Γεω-πολιτισμός και Ελλάδα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γεω-πολιτισμός και Ελλάδα

Τι ισχύει και τι πρέπει να γίνει
Περίληψη: 

Οι ταγοί της χώρας, οι θέσει και φύσει ταγοί, είναι υποχρεωμένοι να ενισχύσουν τις αντιστάσεις, ώστε η Ελλάδα να συνεχίσει να συνθέτει και να ενσωματώνει, όπως μπόρεσε να το πράξει για αιώνες, ακόμη και υπό ξένη κυριαρχία. Αλλά για όλα αυτά, απαιτείται ανόρθωση της παιδείας, αποκατάσταση εργασιακού φρονήματος, πνεύματος ελευθερίας στην εκπαιδευτική κοινότητα.

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ είναι νομικός, εταίρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας και Διπλωματικός. Οι απόψεις που αναπτύσσονται στο άρθρο αυτό είναι προσωπικές.

Γεωπολιτική είναι η γεωγραφική κατανομή της ισχύος και η πολιτική των κρατών να αξιοποιήσουν τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, χάριν ενισχύσεως της θέσης τους. Γεω-πολιτισμός είναι η συνειδητή χρήση του πολιτισμού (τόσο ως civilization όσο και ως culture) και των εργαλείων που προσφέρονται συναφώς, για την ενίσχυση της θέσης του κράτους στον αγώνα επιβίωσης και κατανομής δυνάμεως.

Η χρήση γεω-πολιτιστικών εργαλείων απαιτεί βαθύτερη και εμβριθέστερη γνώση, από όσο η αντίληψη της γεωπολιτικής. Υπ’ αυτή την έννοια, κάθε έκφανση πολιτιστικής δραστηριότητας του ανθρώπου, εφόσον αξιοποιείται χάριν πολιτικών επιδιώξεων, καλείται προς συνέργεια: Μουσική, αθλητισμός, ζωγραφική, γλυπτική, λαογραφία, εθνογραφία, χορός, λογοτεχνία, ιστοριογραφία, θέατρο, κινηματογράφος και ΜΜΕ. Η προπαγάνδα κείται όχι μακράν των παραπάνω, ενώ η θρησκεία είναι στον πυρήνα των πολιτιστικών πεποιθήσεων. Όπως η γεωπολιτική δράση προϋπήρξε χιλιετίες πριν την επιστημολογική ανάδειξή της σε υβριδικό κλάδο της γεωγραφίας και της πολιτικής επιστήμης, έτσι και η γεω-πολιτιστική δραστηριότητα, προηγήθηκε πάρα πολλούς αιώνες πριν από την συστηματοποίηση και ανάδειξη των αντιλήψεών μας γι’ αυτήν.

06092017-1.jpg

Επισκέπτες κοιτάζουν τον ναό του Παρθενώνα μέσα από το Μουσείο της Ακρόπολης, στην Αθήνα 21 Ιουνίου 2009. REUTERS/Yiorgos Karahalis
---------------------------------------------------------------------------------------

Η γεω-πολιτισμική δράση δεν παράγει γρήγορα αποτελέσματα, αλλά έχει μακροπρόθεσμες και μακροχρόνιες συνέπειες, που δεν αποσβεννύονται εύκολα με αλλαγές του πολιτικού χάρτη: Η κατάρρευση της Αυστρο-Ουγγαρίας, δεν εξάλειψε την έννοια της Μεσευρώπης. Η Μεσευρώπη έμεινε διαρκώς παρούσα μέσω και της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής των Αψβούργων, από την Τεργέστη μέχρι το Λβίβ/Lemberg και αναδύθηκε με το τέλος ψυχρού πολέμου, δημιουργώντας σφαίρα αυστριακής πολιτιστικής και οικονομικής επιρροής [1].

Κορυφαίο έργο γεω-πολιτισμού στην σύγχρονη εποχή δύναται να χαρακτηρισθεί το κλασσικό πλέον «The Clash of Civilizations and the remaking of World Order» (1996) του Αμερικανού καθηγητή Samuel Huntington [2]. Σημαντικό, στην ίδια αντίληψη, που αντανακλά απαισιόδοξες σκέψεις για την ινδο-γερμανική εκδοχή του ευρωπαϊκού/Δυτικού πολιτισμού, υπήρξε το «Der Untergang des Abendlandes» (Η Παρακμή της Δύσεως, 1918-1922) του Γερμανού διανοητή Oswald Spengler (1880-1936). O Spengler δεν ήταν μόνο ένας φιλόσοφος της ιστορίας, δεν ήταν απλώς ένας Γερμανός ομόλογος του Arnold Toynbee [3] (The study of history, 1934), αλλά ήδη στον σλαβικό κόσμο, εύλογα, καταχωρίστηκε ως kulturolog, πολιτισμολόγος [4].

Στα καθ’ ημάς θα μπορούσε κανείς, χωρίς δόση υπερβολής, να υποστηρίξει ότι το πρωτοποριακό έργο του καθηγητή Ιωάννη Ρωμανίδη «Ρωμηοσύνη, Ρωμανία, Ρούμελη» (1975) αποτελεί έργο ανιχνεύσεως του γεω-πολιτισμικού υποβάθρου των νεο-Ελλήνων. Κατά δεύτερο λόγο, τομή στην μελέτη των γεω-πολιτισμικών εργαλείων που στρέφονται κατά των μεταπολεμικών κατακτήσεων των Ευρωπαίων και, συνεπώς, των Ελλήνων, αποτελεί η σύντομη πυκνή μελέτη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά «Η Επινόηση της Ετερότητας» (2010).

Η άσκηση πολιτικής δια του πολιτισμού, αποτελεί πρακτική αρχαία. Οι συμβολισμοί διαδραμάτιζαν σπουδαίο ρόλο στο πλαίσιο αυτό:

-Η πορεία του Αλεξάνδρου προς το Μαντείο του Άμμωνος Διός (χειμώνας 331 π.Χ.), στην όαση της λιβυκής ερήμου, και το σκοπίμως μυστηριακό πέπλο που περιέβαλε την συνάντησή του με το αμμώνειο ιερατείο.
Η επίδραση στους λαούς, από την Λιβύη μέχρι την Ινδική, παραμένει ανεξίτηλη. Ο Μωάμεθ και το Κοράνι, αντί να απομειώσουν, συνέβαλαν στη διαιώνιση της φήμης του Αλεξάνδρου, ως Ζουλκαρνάϊν (ο δικέρατος, κατά την αμμώνεια παράσταση του Μακεδόνα στα νομίσματα των διαδόχων).

-Η εκπολιτιστική /εκχριστιανική δράση της (Ανατολικής) Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αποκορύφωμα, στο μεν εσωτερικό του κράτους η οικοδόμηση του Ναού τής του Θεού Σοφίας, βάσει σχεδίων των Ιώνων αρχιτεκτόνων Ανθέμιου και Ισίδωρου (537), προς δε το εξωτερικό η προβολή της βυζαντιακής λαμπρότητας και η εκπολιτιστική ιεραποστολή. Η δράση αυτή του Βυζαντίου, υπήρξε αποτελεσματική και οι συνέπειες της παραμένουν διαρκείς: τον 9ο μ.Χ. αι., επί Φωτίου Πατριάρχου, οι Θεσσαλονικείς αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος, δίδαξαν το αλφάβητο και ξεκίνησαν τον εκχριστιανισμό των Σλάβων. Τον επόμενο αιώνα, επί αυτοκράτορος Βασιλείου Β’, έλαβε χώρα στο Κίεβο το βάπτισμα των Ρώσων, με την πρωτοβουλία του ηγεμόνα Βλαδίμηρου και της μητέρας του Όλγας. Το 988, παραμένει χρονολογία κοσμοϊστορική, που σφράγισε, ίσως δια παντός, τον χαρακτήρα των ανατολικών Σλάβων, ανατολικά της πόλης Περεμύσλ. Η αυτοκρατορία, έχοντας χάσει την Συρία, την Αίγυπτο και τις βορειοαφρικανικές κτήσεις, ήταν σε θέση να ανακάμπτει και να διαδίδει, χωρίς να επιβάλλει, το υπερκόσμιο πολιτιστικό θρησκευτικό πρότυπό της. Έτσι, γεννήθηκε και συνεχίζει, αυτό που ο Dimitri Obolensky (1918-2001) ονόμασε η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία (The Byzantine Commonwealth,1971).

-Γεω-πολιτιστική, πρωτίστως, δραστηριότητα, άσκησαν, κατά την έναρξη της Αναγέννησης, οι αποστολικοί βασιλείς της Ισπανίας, με την δια της βίας επιβολή του χριστιανικού εκπολιτιστικού προτύπου, στους Αζτέκους, Μάγια και Ίνκας του Νέου Κόσμου. Παρά την πολιτική υποχώρηση, σε συνέχεια των επαναστάσεων των Μπολιβάρ, Χοσέ Μαρτίν και των άλλων, αλλά και της ήττας στον πόλεμο του 1895, ένας ολόκληρος κόσμος, μέγας, γεννήθηκε και παραμένει ακλόνητα ισπανόφωνος και καθολικός.

-Το γεω-πολιτιστικό εργαλείο ιδιαιτέρως αξιοποίησε η Γαλλία, αναθέτοντας εις εαυτήν «αποστολή εκπολιτισμού» (mission civilisatrice) στους τέσσερεις ορίζοντες.