Γιατί το AfD θα μπορούσε να είναι καλό για την γερμανική δημοκρατία

Ένα από τα μεγάλα θέματα που προέκυψαν από τις γενικές εκλογές στην Γερμανία τον Σεπτέμβριο ήταν η επιτυχία του «Εναλλακτική για την Γερμανία» [2] (Alternative for Germany, ΑfD), του ακροδεξιού κόμματος που κέρδισε σχεδόν το 13% των ψήφων και τώρα για πρώτη φορά συμμετέχει στο γερμανικό κοινοβούλιο. (Κέρδισε 94 έδρες στην Bundestag). Παρότι το AfD τα πήγε μόνο ελαφρώς καλύτερα από τις προβλεπόμενες δημοσκοπήσεις, τα αποτελέσματα παρόλα αυτά προκάλεσαν σοκ σε πολλούς. Παρατηρητές εντός και εκτός της χώρας πίστευαν ότι το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας είχε καταστήσει την χώρα απρόσβλητη από την άνοδο εξτρεμιστικών κομμάτων που παρατηρήθηκε αλλού στην Δύση τα τελευταία χρόνια.

Οι ηγέτες της κοινοβουλευτικής ομάδας του αντι-μεταναστευτικού κόμματος Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD) Alice Weidel και Alexander Gauland, και βουλευτές του ψηφίζουν στην πρώτη σύνοδο της ολομέλειας της Bundestag μετά τις γενικές εκλογές, στο Βερολίνο, τον Οκτώβριο του 2017. FABRIZIO BENSCH / REUTERS
-----------------------------------------------------------------

Από την στιγμή που δημιουργήθηκε το AfD το 2013, το γερμανικό πολιτικό κατεστημένο το αντιμετώπισε ως ένα ουσιαστικά αντιδημοκρατικό κόμμα. Τα κυρίαρχα κόμματα, υπό την ηγεσία των χριστιανοδημοκρατών της καγκελαρίου Angela Merkel [3] -που φοβόταν ότι το AfD θα μπορούσε να διχάσει την δεξιά με τον τρόπο που το Die Linke δίχασε την αριστερά από τότε που ιδρύθηκε, το 2005- απλώς αρνήθηκε να ασχοληθεί με το AfD και μίλησε για αυτό εξ αρχής σαν να ήταν ένα νεοναζιστικό κόμμα όπως το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα (NPD). Γερμανοί πολιτικοί και μέσα μαζικής ενημέρωσης της κύριας τάσης το χαρακτηρίζουν demokratiefeindlich, ή «εχθρικό προς τη δημοκρατία», και αναφέρονται στα υπόλοιπα κόμματα ως «δημοκρατικές δυνάμεις» σε αντιδιαστολή.

Το AfD σχηματίστηκε από την αντίθεση για την αντίδραση της Μέρκελ στην κρίση του ευρώ. Αφότου εκείνη συμφώνησε διστακτικά στην διάσωση της Ελλάδας την άνοιξη του 2010 -αν και μόνο εάν [η Ελλάδα] εφάρμοζε ακραία λιτότητα και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις- πολλοί Γερμανοί φοβούνταν την εμφάνιση μιας «μεταβιβαστικής ένωσης» στην οποία οι δημοσιονομικά υπεύθυνες χώρες θα επιδοτούσαν αδιάλειπτα τις δημοσιονομικά ανεύθυνες. Το AfD ήταν υπέρμαχο μιας ακραίας εκδοχής της ιδέας των ίδιων των Χριστιανοδημοκρατών ότι οι χώρες πρέπει να είναι υπεύθυνες για το δικό τους χρέος -ακόμη και σε μια νομισματική ένωση όπως η ευρωζώνη. Εν ολίγοις, αντιτίθεται σε μια αναδιανεμητική ΕΕ.

Στα χρόνια που ακολούθησαν την δημιουργία του, το AfD μετατόπισε την εστίασή του από το ευρώ στη μετανάστευση και στο Ισλάμ. Από την προσφυγική κρίση που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2015, οι δεσμοί του κόμματος με το αντι-μουσουλμανικό κίνημα PEGIDA και με τις ομάδες των νεοναζιστών έχουν γίνει ισχυρότεροι. Ορισμένες από τις κορυφαίες προσωπικότητές του έχουν απόψεις που πολλοί Γερμανοί βρίσκουν αποτρόπαιες. Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο αναπληρωτής αρχηγός Alexander Gauland είπε [4] ότι οι Γερμανοί «είχαν το δικαίωμα» να είναι περήφανοι για τα «επιτεύγματα» της Βέρμαχτ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ιδρυτής του κόμματος, καθηγητής Οικονομικών, Bernd Lucke, επέκρινε την αυξανόμενη ξενοφοβία του κόμματος και το εγκατέλειψε το 2015.

Ακόμα και τώρα, όμως, είναι πολύ απλοϊκό να χαρακτηρίζεται το κόμμα αντιδημοκρατικό. Όταν γίνεται αυτό, αγνοείται η σημαντική συζήτηση σχετικά με την έννοια της «αντι-φιλελεύθερης δημοκρατίας» (illiberal democracy) που εκτυλίσσεται τα τελευταία χρόνια. Το πιο δύσκολο και ενδιαφέρον ερώτημα είναι κατά πόσον είναι λογικό να εφαρμοστεί στο AfD αυτή η πιο ακριβής έννοια, η οποία εφευρέθηκε από τον Fareed Zakaria πριν από 20 χρόνια [5]. Το να αποκαλούνται οι του AfD «αντι-φιλελεύθεροι δημοκράτες» σημαίνει ότι, όταν θα έχουν την ευκαιρία, θα προσπαθήσουν να εγκαταλείψουν το κράτος δικαίου, να άρουν τα συνταγματικά όρια στην εξουσία της κυβέρνησης και να μετατρέψουν την Γερμανία σε κάτι σαν την Ουγγαρία υπό τον Βίκτορ Ορμπάν ή την Τουρκία υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Υπάρχει πιθανότητα ότι θα το έκαναν. Ειδικότερα, υπάρχει πραγματικός φόβος ότι [το AfD] θα μπορούσε να περιορίσει την ελευθερία της θρησκείας. Αλλά εξακολουθεί να απέχει πολύ από το να μπορεί να σχηματίσει μια κυβέρνηση στην Γερμανία. Εν πάση περιπτώσει, όπως δείχνουν τα παραδείγματα του Orbán και του Erdoğan, οι κεντροδεξιές προσωπικότητες, τα κινήματα και τα κόμματα μπορούν επίσης να μετατραπούν σε αυταρχικά από την στιγμή που θα βρεθούν στην εξουσία.